Imajem : Bee-Matan Dadil iha Suku Catraic-Craic, Letefoho, 20/11/2024. Foto : Marciana da Conceição
SAPNewsTL, Ermera : Bee-Matan Dadil sai hanesan sítiu turístiku koñesidu, fatin furak no malirin ne’e lokaliza iha Aldeia Lomotou, Suku Catraic-craic ne’ebé nunka maran maske iha tempu bai-loron naruk.
Staf Suku Catraic-Craic Tomas Inacio Gonsalves de Deus hateten, komunidade sira sempre ba kuru bee iha bee-matan Dadil tanba nunka maran.
“Bee ne’e bainhira tempu bai-loron komunidade sira mai kuru bee iha ne’e tanba bee nunka maran maske tempu bailoron naruk”. Dehan OASS Tomas Inacio Gonsalves de Deus ba jornalista sira iha be matan Dadil, 20/11/2024.
Nia konta, fatin refere koñesidu ho naran Dadil orijen hosi beiala sira, iha fatuk bolu naran Dadil bainhira baku hamosu lian hanesan gon ne’ebé iha ona desde beiala sira nia tempu.
“Fatin ne’e koñesidu ho naran Dadil no iha bee-matan ne’e, ami bolu bee-matan Dadil naran orijen hosi beiala sira no iha mós fatuk ne’ebé ita baku nia lian hanesan gon ne’ebé iha ona desde beiala sira nian tempu to’o mai agora”.
Tomas Inacio akresenta, bandu ema labele soe foer arbiru tanba komunidade sira konsumu, vizitante sira tenke hatudu atitude diak iha fatin refere.
“Iha ne’e buat ne’ebé bandu maka labele soe foer arbiru tamba bee ne’e komunidade sira konsumu no bainhira mai vizita tenke disiplina no hatudu atitude ne’ebé maka diak”. Nia subliña.
“Antes tama mai, ita tenke halo sinal kruz hodi husu lisensa hafoin tama mai tamba ne’e hanesan rekoñesimentu ida ba avo sira, vizitante ne’ebé foin primeira ves mai tenke halo hotu hanesan ne’e”. Nia hatutan.
“Dadil ne’e iha fatuk, bee matan Dadil inklui uma lisan haat hanesan Bihahi, Kaubasa, Maubibu no Markusa. Uma lisan haat ne’e maka sai nain ba fatin ne’e. Iha mos animal sira hanesan lekirauk, manu, niki, meda no laku”.
Imajem : Sítiu Turístiku Dadil
Iha fatin hanesan, jerasaun uma lisan Bihahi Abrão Maia informa, sitiu turistiku Dadil koñesidu ona iha media sosial ne’ebe forma naturalmente husi natureza, ema barak promove liu husi media sosial sai sítui turískitu ba jerasaun tuir mai.
“Sítiu turístiku Dadil ne’ebé maka úniku, ita konsege to’o ona iha fatin ne’e, ita boot sira bele haree paisazen nia modelu ne’ebe kria husi natureza. Ohin loron ema hotu hatene ne’e no komesa mai vizita no promove liu hosi media sosial sira, sitiu turistiku ida ne’e ba jerasaun sira iha futuru”.
“Fatin ne’e forma husi natureza hanesan ita mai iha kraik iha uma lisan, fatuk ne’ebé agora ita mai hela, iha liu leten ai-laran, iha tan uma lisan no iha komunidade haat nulu hela iha ne’eba, tuir fali maka terra santa, rai husar no bandu ema hotu la ba vizita ka tama arbiru, ba ne’e so komunidade hatubuliku mak bele ba”. Nia hatutan.
Abrão hateten, bee-matan lokaliza husi uma lisan Cratraic-Craic, terra Santa nia ain, iha uma lisan haat ne’ebe ohin temi sei nafatin konsumu bee Dadil ne’ebe sai be istoriku desde beiala sira nian to’o mai jerasaun agora.
“Bee Dadil ne’e lokaliza hosi uma lisan rai katraik-kraik, uma lisan haat ne’ebé sei nafatin konsumu bee-matan Dadil, bee istóriku desde avo beiala sira husik hela mai avo, avo sira husik hela mai apa sira no to’o mai iha jerasaun agora. Bee matan Dadil fó han ba komunidade ida bolu naran siria, bainhira tempu bai-loron sira asegura bee ida ne’e ba nesesidade moris loron-loron nian”.
Nia mos informa, antes to’o iha bee-matan tenke halo sinal kruz iha fatuk boot ne’ebé forma hanesan odamatan, ho objetivu atu vizitante labele hetan dezastre ruma.
“Hanesan ohin ita mai iha kraik husu lisensa ba ema ne’ebé sai nain ba rai ida ne’e hodi tama mai, no tanba saida maka to’o mai iha fatin ne’e antes tama ita halo sinal krus iha fatuk boot ne’ebá? Tanba fatuk boot ne’e nia forma hanesan odamatan, no nia objetivu atu ita mai vizita fatin ne’e no fila buat ruma labele kona ita”.
Nia deklara, bainhira bee-matan Dadil la eziste komunidade bele mate tanba sira halo ona pontu konservasaun, laiha bee-matan ne’ebé bele rezerva, nune’e kuaze komunidade depende deit ba bee refere no bee, ne’e nunka maran iha tempu bai-loron naruk ka udan.
“Kuandu bee ne’e maka laiha sira bele mate tan bee, tanba iha kraik ne’eba ami rasik maka halo identifikasaun ba pontu konservasaun, laiha bee matan ruma hodi rezerva sira iha kraik no kuaze komunidade sira depende ba bee ne’ebe maka iha fatin ida ne’e. Bee nunka mais maran atu udan ka bai-loron mos bee nafatin hanesan ne’e”. Nia hakotu.
Fo hanoin fali katak, Fatin ne’e hetan ona vizita husi Prezidente Repúblika José Ramos Horta, vizitante nasionál no lokal sira.
Jornalista : Marciana da Conceição