Imajem : MACLN Gil da Costa Oan-Soru, Kaicoli, Sábadu (18/01/2025). Foto : Média MACLN
SAPNews TL, Díli — Hatan ba prekupasaun sobre listas editais kombatente segundu rejistradu 2009 Ministru ba Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál (MACLN sigla Portugués) Gil da Costa Oan-Soru, husu kombatentes sira remete kontestasaun ba Konsellu Kombatentes Libertasaun Nasionál kada Munisípiu, durante 60 dias tuir lei
Tuir informasaun ne’ebe Redasaun SAPNews assesu liu husi pagina Facebook Gabinete MACLN sita katak, Ministru MACLN Gil da Costa Oan-Soru hateten, Kombatentes sira ne’ebé sente la satisfás ho rezultadu publikasaun listas editais Kombatente rejistadus no validadus iha segundu rejístu 2009 ne’ebé MACLN anúnsia iha territóriu nasionál, bele hato’o reklamasaun ka kontestasaun iha prazu loron 60 nia laran.
“Ba kombatentes sira hotu ne’ebe la satisfás, ha’u hakarak apela bá públiku tomak, hotu-hotu tenke liuhosi prosesu reklamasaun ka kontestasaun púr-eskríta, atu nune’e bele obedese tuir lei de’it”.Dehan MACLN Gil da Costa Oan-Soru, bainhira prense programa intervista eskluzivu iha estúdiu sentrál (RTTL-EP), Kaicoli, Sábadu (18/01/2025).
Ministru Oan-Soru salienta, kombatente sira iha direitu atu hato’o reklamasaun ba MACLN tuir lei maibé, obrigatoriamente tenki hetan aprovasaun ka assinatura hosi responsável sira, nune’e Ministériu bele solusiona ho legalidade, kada pessoa ne’ebe hato’o reklamasaun ka kontestasaun sobre listas editais kombatente.
“Ita bo’ot ne’ebe reklamasaun tenke hetan assinatura hosi responsável ruma. Tenke iha ema ruma hodi prova ita-boot ninia dadus ne’ebé iha. Labele ita-boot mak bá de’it, ne’e ema hot-hotu bele halo, tanba ema hatene dehan ema hotu nia kontribuisaun ba ukun rasik an durante 24 anus de’it, la’os 48 anus,” Tenik Ministru Oan-Soru.
Nia fundamenta, reklamasaun ne’ebé kombatente sira halo hodi reklama sira-nian dadus, entrega hotu iha Konselho Munisipal Kombatentes Libertação Nacional (CMCLN) iha munisípiu ida-idak nian, hafoin lori mai nasionál halo verifikasaun, análiza fila-fali dadus hirak ne’e hotu tuir saida mak hateten tiha ona iha lei.
To’o iha nasionál, ekipa Komisaun sei konfirma fila-fali ho dadus gravasaun video, lian (voice) ne’ebé foin lalais entrevista iha munisípiu hot-hotu, tanba dadus kompletu.
“Saida mak ita-boot hatete ne’e, ami iha gravasaun hotu, la’ós hakerek de’it lae. Maibé, ami sei loke ninia liafuan ne’e rasik mak nia rona. Iha tempu ne’ebá ne’e ita-boot hatete ida ne’e, no ohin, ita-boot mai hatete fali ida ne’e, maizumenus ita-boot nia hakarak saida. Ne’ebé ema rihun hira iha ne’e, sira-ninian lian ami iha hotu,” dehan Oan-Soru.
Enkuantu Ministru Oan-Soru apela ba kombatentes sira atu bele halo kontestasaun hasoru ema ruma ne’ebé karik la partisipa iha funu, no servisu hamutuk ho inimigu, ikus naran sai hotu iha lista ne’ebé publika, nune’e komisaun bele esklui automátika, no laiha tán ona direitu bá hetan Diploma de Hónra, Kondekorasaun Medalla, ka Pensaun, tuir lei haruka.
“Maluk kombatentes sira hotu ne’ebe assesu lista naran kombatente 2009 nian karik identifika ema ruma ne’ebe uluk sebisu hamutuk ho inimigu sira, maibé naran taka sai hotu, kombatentes sira tenki halo kontestasaun, nune’e komisaun verifikasaun bele hasai sira nia naran husi lista editais validadus 2009 nian”.
Imajem : Januário Belo Ximenes. Foto : Social Media
Ministru Gil Oan-Soru akresenta, kestaun kona-bá labarik sira ne’ebé naran sai hotu iha listas editais ne’ebé publika foin lalais, Ministru “Oan-Soru” dehan, labarik ida-rua partisipa duni, la’os barak. Mais, atu dehan iha fatin sira balu ne’ebé dala-ruma líder sira subar ne’e, labarik sira mak hamriik iha liur ne’ebá, halimar hodi tau matan.
“Mais, la’os labarik hothotu. Agora, kestaun mak ne’e, responsável sira bá verifika ne’e, responsáveis sira ne’e tenke la’o tuir giaun ne’ebé iha. Ida ne’e de’it. mas, hanesan mós agora dadauk, polémika ho protestu. Primeiru, ita koalia, sé baze apoiu 1975 nia halai bá ai-laran karik, bá duni ai-laran ka lae, tinan tolu iha ai-laran. Depois de baze de apoiu rahun totál 1978, Matebian mak rahun ikus liu, nia fila mai vila ne’e, nia kontínua halo atividade polítika klandestina ka lae, Sé dehan halo karik, halo ho sé, ne’e regra iha hotu para atu bá verifika,” Oan-Soru esplika.
Oan-Soru klarfika, iha lei mós koalia kona-bá ema nia partisipasaun no dedikasaun, entaun dedikasaun eskluziva ne’e sura hosi tinan-tolu (3) 1975 to’o 1978, bainhira baze apoiu rahun, nia tun tiha mai vila kontínua hala’o atividade klandestina ruma, inimigu kaer tán nia bá kastigu tinan-tolu (3), ne’e tinan-neen (6), karik ema kaer nia bá detensaun iha fatin ruma tán, tinan-rua (2), ema ne’e tama ona iha kategória 8/14.
Aleinde ne’e fó fali katak, kombatente sira ne’ebé rejistadu iha segundu rejistu tinan 2009 nian ema hamutuk 124.782, liuhosi prosesu verifikasaun ikus mai hetan ema hamutuk 92.59, iha ne’ebé publikadu iha 15 Janeiru 2025 foin lalais.
Husi númeru ne’e, ema na’in-14 mak ho grau 20/24, sira ne’ebé 15/19 hamutuk 186, ema ne’ebé 8/14 hamutuk 9.375, sira ne’ebé ho inkapasidade de servisu iha 359, sira ne’ebé Mártires iha 22.252, sira ne’ebé Prestasaun Pekuniária Únika (ka PPU), hamutuk 23.560, sira ne’ebé menus hosi tinan tolu (3) hamutuk 35.281, no sira ne’ebé Naun-Kombatente totál 1.574.
Entretantu, tuir mai akompaña hamutuk Prosesu Rekerementu Pensaun no Prestasaun Pekuniária Unika ba Martir no Kombatentes Libertasaun Nasionál
1. Loron 13/01/2025 : Assinatura Editál Segundu Rejístu 2009 iha Sede CCLN iha Dili;
2. Loron 15/01/2025 to’o 14/03/2025 : Taka Editál sira iha Conselho Munisípal Combatente Libertação Nacional (CMCLN) – Conselho Munisipal dos CLN iha territóriu tomak no prazu atu hatama dadus ka kontesta CLN (60 dias);
3. Loron 01/04/2025 to’o 30/06/2025 : Rekere pensaun ka PPU no hatama dokumentu hotu bá funsionáriu sira hosi DNPS iha fatin CMCLN iha territóriu tomak (90 dias);
4. Loron 01/09/2025 : Taka lista iha sede CMCLN hotu-hotu ho rezultadu rekerimentu;
5. Loron 01/09/2025 to’o 31/10/2025 : Atu kompleta dokumentu ne’ebé uluk hatama iha prazu atu husu pensaun (60 dias);
6. Loron 01/11/2025 : Taka lista rekerentu hotu-hotu aprovadu no la eleje bá pensaun ka PPU iha sede CMCLN;
7. Loron 01/11/2025 to’o 01/12/2025 : Atu reklama ka kontesta rekerente sira aprovadu ka la eleje bá pensaun ka PPU nian – Reklama bá DNPS (30 dias);
8. Loron 15/12/2025 : Primeira faze pagamentu, bá rekerente sira ne’ebé la hetan reklamasaun ka kontestasaun kona-bá herdeiru pensaun ruma;
9. Loron 27/12/2025 : Taka lista ho desizaun hosi DNPS kona-bá reklamasaun ka kontestasaun kona-bá herdeirus pensaun ne’ebé maka hatama;
10. Loron 27/12/2025 to’o 26/01/2026 : Atu reklama ka kontesta desizaun hosi DNPS kona-bá desizaun ne’ebé nia deside ona – Reklama bá Primeiru-Ministru (rekursu hierarkiku) (30 dias);
11. Loron 15/02/2026 : Segunda faze pagamentu, bá rekerente sira ne’ebé la simu reklamasaun ka kontestasaun ruma hosi rekursu hierarkiku;
12. Loron 25/02/2026 : Taka lista ho desizaun hosi Primeiru-Ministru kona-bá reklamasaun ka kontestasaun maka hatama iha rekursu hierarkiku;
13. Loron 15/03/2026 : Terseira faze pagamentu, bá rekerente sira ne’ebé loloos liuhosi rezultadu rekursu hierarkiku;
Prosesu rekerementu hotu no pagamentu pensaun ka PPUN bá kombatente no família hosi mártir hotu, gratuítu (gratis).
(labele fó sasan ruma ka selu buat ruma atu husu ka selu pensaun). Sé karik selu ka fó buat ruma, hahalok ne’e hanesan kríme, illegal no ita-nia responsábilidade).
Dokumentus hotu ne’ebé presiza hatama atu rekere bá pensaun hatudu iha formuláriu rekerimentu tuir tipu pensaun.
Diresaun Nasionál Pensaun no Subvensaun fó hatete formuláriu hotu-hotu gratuítu (gratis) atu fasilita populasaun tomak kona-bá rekementu kona-bá pensaun nian.
Prosesu rekerementu PENSAUN ka PPU ida ne’e bá Mártires ka Kombatente Libertasaun Nasionál ho tinan 3 to’o tinan 24 tempu inteiru ka inkapasitadu sira maka publika ona iha Editál foun hosi Janeiru 2025.
Bainhira rekerente hatama dokumentu hotu kompletu, nia iha direitu atu simu komprovativu hosi funsionáriu DNPS atu aprova katak, nia hatama duni dokumentu hotu-hotu bá ema loloos.
Jornalista : Guilhermino Ramos da Cruz