Imajem : Lamberto Gusmão Pereira tein tua-sabu iha aldeia One-bu’u Sagadate, 11/08/2024.
SAPNewsTL, Baucau – Idozu Lamberto Gusmão Pereira idade (60) tein nu-been transforma sai tuasabu hodi faan iha merkadu hodi selu oan nia eskola no responde ba nesesidade bázika iha uma laran, iha aldeia One-bu’u suku Sagadate.
Lamberto Gusmão dehan aktividade halibur nu-been hahu kedas Timor-Leste ukun aan, nu-been refere kada loron nia tau hamutuk iha bidon to’o fulan ida, hafoin mak tein no transforma sai tua sabu ba faan iha merkadu hetan, osan selu oan sira nia eskola no hola nesesidade bázika ne’ebé presiza iha uma laran.
“Tein tua nu’u ne’e prosesu naruk tanba loron ida ita ku’a oras rua, hafoin tau hamutuk to’o fulan ida to’o ona bidon ida mak foin tein sai fali tuasabu ona mak ba faan iha merkadu hodi hetan osan, selu oan sira nia eskola no uma ba nesesidade lor-loron,” Dehan Lamberto ba Jornalista ekipa Media Tour iha aldeia One-bu’u Sagadate, 11/08/2024
Lamberto Gusmão informa, prosesu tein nu-been sai fali tua sabu ne’e dahuluk tau kafé musan iha bidon laran, depois ida tali metan mak tein hahú husi dader to’o fali loraik tuku 06:00 foin remata sai tua sabu lolos mak ba faan iha merkadu.
“Ha’u nia servisu lor-loron mak sa’e nu’u no koa tua tau hamutuk loron ida dala la to’o masa ida, maibé ida ne’e mak sai ona hanesan vokasaun ida ba ha’u atu buka osan liuhusi transforma nu-been sai tuasabu,” informa nia.
Tua sabu hirak ne’e lori ba faan iha merkadu Baucau Villa, maske ho distansia ne’ebé dook, maibe pasiensia deit hakarak loron ida labele kesi kabun hamlaha, tanba ne’e tua iha tenki iha obrigasaun duni ba merkadu atu faan hetan osan.
“Tua ne’e ha’u lori ba Baucau Villa mak faan tanba faan iha la folin, agua kiik ida faan folin $2.50 no masa lima liter ida primeiru sunu ba lakan faan ho folin $ 27.00, depois osan sira husi faan tua ne’e mak uza hodi selu oan nia eskola sosa hahan no halo uma,” Subliña nia.
Lamberto Gusmão Pereira
Lamberto Gusmão konta prosesu tein tua ne’e ba faan konsege selu duni oan ida ba eskola iha Ensino sekundaria agora remata ona kontinua kursus fali iha Dili, enkuantu seluk forma ona familia uma kain.
“Tua ne’e laos ha’u mesak mak tein iha fatin ne’e, maibe ami nain hitu maka tein fahe malu karik ida nia nu’u been barak entaun nia maka tein, husi tua ne’e selu duni ha’u nia oan ida eskola agora kontinua kursu iha Dili,” Subliña nia.
Aleinde Lamberto Gusmão Pereira halo atividade ku’a nu-been, hala’o mós serviu hanesan agrikutor halo natar, bainhira tempu udan, bee laiha entaun kontinua ko’a nuu hodi tein ba tua, tanba servisu rua ne’e mak troka malu iha vida moris.
“Nu’udar agrikultor presiza halo natar entaun durante ne’e ha’u halo natar utiliza halai ho karau, maibé karau sira iha tempu bai loron naruk mudansa Klimatika, duut laiha karau sira mate mohu, entaun natar abandona, agora iha hanoin atu utiliza fali traktor maibé laiha, tanba informasaun sira ne’e media bele hato’o ba Governu atu tulun povu iha baze”. Nia husu
“Natar ne’ebé ha’u halo distansia besik hela, la to’o hektare ida, ami halo ba han deit la fan no la lori ba merkadu ida, natar ne’ebé ha’u halo bee matan iha maibe agora maran ona, entaun para tiha husi halai hein fali tempu udan maka ha’u kontinua halai natar, tempu bai-loron naruk entaun atividade halai natar para tiha tanba bee laiha, tanba tein fali tua ne’e hodi kompleta ha’u nia aktividade servisu hanesan agrikultor,” tenik nia.
Tuir dadus estatístika demografia sensu tinan 2022 ne’ebé asesu, populasaun iha suku Sagadate hamutuk 3.414 kompostu husi mane 1.754 no feto 1.660 ho uma kain hamutuk 705, entre sira maioria servisu nu’udar vida agrikultor.
Jornalista : Ermelinda Soares