SAPNewsTL,Dili – Kombate krime públiku iha sosiedade nia leet membru Polisia Nasional de Timor-Leste (PNTL) no Falintil Forsa Defeza de Timor-Leste (F-FDTL) halo komprimisiu ba ruin no ran, atu labele envolve iha grupu GAM-GAR hodi serbi povu ho diak.
Ohin bolu imi laos imi hotu, maibe bolu deit sira ne’ebe mak pertense grupu arte marsiais maibe komab’ndante haruka tau sira ne’ebe mak la pertense mos iha ne’e hotu ne’ebe imi hotu ne’e.
“Ita sama ruin sira ne’ebe mak nakfakar iha ita nia rai lolon maibe ita sama dehan katak imi la vale tanba ami ba jura iha rai seluk liu husi dalan illegal tanba ne’e mak nu’udar Governante la permite hahalok ida ne’e” Informa, Primeiru Ministeiru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, liu husi nia diskursu iha Palásiu Governu, Dili, Quinta (07/12/2023)
Primeiru Ministru, afirma atu asegura povu nia moris no seguransa ba nasaun Timor-Leste hodi labele hatauk povu no minimiza krize bo’ot ne’ebe implika iha sosiedade nia leet membru PNTL no FFDTL presiza transparansia atu buka rejolve krime hodi halo Timor hakmatek no mundu tomak apresia ba rai ida ne’e, Tenik PM Xanana
“Ha’u mos hatene iha munisipiu balun komandante sira haruka deit sira ne’ebe laos arte marsiais, arte marsiais nia membru la iha polisia ne’eba, ne’e laos serimonia ida atu hasai foto maibe ne’e serimonia komprimisiu ba rai no estadu ida ne’e, ohin imi halo imi nia komprimisiu instituisional ba ministru defesa no ministru interior agora imi komprimisiu hamutuk ho hau ba rai no povu ida ne’e”
Governante ne’e, afirma “Iha 2009 parada ida forma hanesan ne’e PNTL ho FFDTL hodi mai komprimenta ann atu sai husi arte marsiais no rituas komprimisiu ida ne’e ita la tuir, karik hanoin katak hau kontente tanba membru PNTL no FFDTL barak hau tenke hateten katak hau la dun kontente tanba hau ohin lao hau hare imi ida-idak nian oin imi barak mak la pertense arte marsiais”.
“Membru polisia ho komandante, hau lao jovem ne’e duni ita lalika buka lohi malu iha akademia polisia ne’eba iha formatura ne’ebe halo iha ne’eba, hau hare’e mos katak komandante sira ne’ebe pertense ba problema ne’ebe halo ita hasoru malu iha ne’eba la ba tan forma barak ne’ebe forma iha ne’eba hau hare sira nia oin hau laos maibe sira mak haruka hau mai”.
Estadu Timor atu hari hikas valores sarani,kultura,morais,familia ninia lakon tanba arte marsiais, att liu banhira atu sae sabuk ba jura ho bandeira Merah Putih signifika katak bandeira Mehan Putih mak komanda iha ulun ita nia bandeira ne’ebe mak ema mate rihun atus rua ne’e la vale ida ne’e mak ohin ita hamutuk iha ne’e.
“Hakilar ba malu hodi dehan katak nu’udar primeiru ministru povu hasai hau prontu ba fali governu seluk imi kontinua nafatin ne’e prontu maibe enquantu hau nu’udar primeiru ministru hau sei la permite husi polisia no FFDTL, ami sei buka tuir nafatin professor ou funsionariu ne’ebe deit, tanba ita halakon valores ita nia rasik”.
“Nu’udar Primeiru Ministru hau la simu husi komandante PNTL, ita tenke sai onestu iha ita nia hahalok, sim hau pertense iha grupu mai para hetan komprimisiu foun hodi sai husi ne’eba, karik grupu sira ne’e mak fo imi osan imi entaun sai para ema seluk bele mai tama iha ne’e, mai tama polisia ho dever ida ne’e duni ohin imi halo juramentu institusional agora hau atu lee imi nia juramentu no imi sira ne’ebe mak la pertense labele koalia”.
Nia haktuir katak, aktu brutalismu ne’ebe foin lalais komete husi membru PCIC tiru jovem ida tanba arte marsiais ne’e, nia iha grupu ida no joven iha grupu seluk ida ne’e mak labele simu iha polisia no F-FDTL, hau lembra fila-fali iha 2005 to’o 2007 ita rejolve problema boot ne’ebe fahe ita rai ba rua, oho malu sunu uma, ita konsegue rejolve hodi dehan katak adeus konflitu benvidu dezenvolvimentu.
Enkuantu, iha serimonia komprimisiu ne’e Primeiru Ministeiru, Kay Rala Xanana Gusmão, orienta membru PNTL no FFDTL ne’ebe la invole iha grupu GAM GAR atu halo formatura ba parte sorin no membru PNTL no FFDTL ne’ebe involve iha organizasaun arte marsiais atu halo komprimisiu atu sira bele reafirama fila fali dever nu’udar sidadaun
“Responsavel ba estabilidade rai ida ne’e susar teb-tebes katak ita simu husi komandu to’o kraik, nune’e imi jura husi dader to’o kalan hau sei la fiar imi, tanba imi sei bosok hau nafatin. Hau ohin lao neneik tanba hau hateke ida-idak nia oin hodi hare’e balun laos, husi ne’e mak ita hatudu ba povu katak ita garante sei la oho malu tanba deit ba nain sintu”
Iha prosessu kontrusaun estadu, kurize buat hotu-hotu ne’ebe halo estadu sai fraku tanba ida ne’e mak tuir demokrasia katak povu mai kurige, sai hanesan prioridade ida mak ne’e duni, karik polisia ho F-FDTL mak la tama hau ladun preokupa maibe imi mos ba jura iha bandeira Merah Putih.PNTL ho F-FDTL sai intituisaun ne’ebe mak importante tebes iha nasaun liu-liu iha estadu ne’ebe mak foin kria sei fraku iha buat barak . Banhira imi nia hahalok diak estadu sei fiar no la’o ho diak liu tan.
Membru Polisia Nasional Timor-Leste(PNTL) total hamutuk 272 no membru Falentil Força Defesa Timor-Leste(F-FDTL) hamutuk 883 ne’ebe mak ohin jura hodi sai husi GAM-GAR.
Jornalista : Marcela Mery da Costa