Imajem : Dosente Moisés Soares Magno no Joa0 dos Santos, iha Kampus Sentral UNTL, 03/09/2024.
SAPNewsTL, Dili – Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) Faculdade Filosofia Ciéncia Humana (FFCH) nia dosente Moisés Soares Magno no João dos Santos kestiona aktu korupsaun no abuzu de poder ne’ebé Dekanu FFCH komete iha UNTL.
Dosente Moisés Soares Magno konsidera Dekanu FFCH Martinho Borromeu halo korupsaun ka foti osan estadu nian ho maneiru falsifikasaun dokumentu ba relatóriu inklui guis de marsa.
“Ami na’in-2 hakarak hato’o ba públiku problema sériu boot rua iha Fakuldade Filozofia UNTL, 1. Dekanu na’uk osan estadu nian no 2. Dekanu hasai Dosente matenek no hakuak metin dosente beikten hanesan nia”. Tenik Dosente Moisés Soares Magno ba jornalista sira iha Kampus Sentral UNTL, 03/09/2024.
Moisés Soares Magno informa, kada tinan FFCH simu osan peskiza no estájiu ho montante hamutuk 45.000 hodi halo peskiza maibe la halo peskiza hodi falsifika dokumentu liu hosi asina guia de marça hodi halo korupsaun.
“Fakuldade Filozofia tinan-tinan hetan osan ba peskiza. Tuir dadus ne’ebé ami na’in-2 asesu iha tinan-2022 no tinan-2023 fakuldade filozofia simu osan dólares rihun 45 kada tinan ho nune’e tinan rua ne’e osan dólares rihun 90”.
“Osan hirak ne’e Dekanu nauk liu husi falsifika dokumentu “guia da marça” kona-ba peskiza no estájiu nian. Dekanu falsifika dokumentu hanesan “guia da marça” ne’ebé tuir loloos ami tenke halo viajen mak asina, maibé nia mesak tur iha gabinete laran hodi asina hela ami nian atu osan ne’e labele gasta ba la’o, nune’e nia bele nauk osan ne’e hotu kedas ba nia interese individuál”.Moisés Soares Magno sublinha
Iha inisiu tinan-2024, fakuldade halo proposta falsu ida hodi husu osan ba atividade formasaun kontinua ba profesór-sira iha brazil, ne’e mak nia (Moisés Soares Magno), profesör Nilton no profesör Zeca, bainhira simu tiha osan ne’e Dekanu fö hatene de’it ba sira katak osan ne’e kiik loos.
“Osan ne’e montante hira, sira la fo hatene ami no la fo ami uza, maibé Dekanu Martinho Borromeu mak uza osan bá-mai inklui sosa nia sasan privadu-sira iha Brazil, enkuantou, ami na’in-3 uza rasik ami-nia osan privadu ne’ebé deve hodi sustenta ami-nia viajen bá-mai Brazil no nesesidade seluk tan. Kona-ba proposta falsu, loloos ami na’in-3 bå eskola iha Brazil fulan-rua ho balu hafoin fila mai kontinua tuir aula ‘online’, maibé sira bosok tiha fali dehan ami bá tuir de’it formasaun kontinua loron-15 iha Brazil”.
“Osan ida Dekanu nauk ne’e mai hosi Orsamentu Jerál Estadu, Osan ne’e loloos fo ba UNTL inklui Fakuldade Filozofia atu bele hadia ensinu, peskiza no estájiu, maibé nia nauk tiha. Ami na’in-2 iha dadus kona-ba ida-ne’e mak hanesan gravasaun 5. Gravasaun 1 ne’e entre ha’u Moisés Soares Magno”.Nia denúnsia
Eis Senadu Geral UNTL ne’e dehan Dekanu FFCH ho nia grupu orgullozu ho sira nia desizaun ne’ebé muda dosente ba fatin seluk no hapara kontratu dosente balun nian iha UNTL.
“Dekanu ho nia grupu haksolok loos, bainhira sira muda tiha Dosente Faustino, Cesar no Bonifacio ne’ebé iha koñesimentu di’ak sai hosi Fakuldade Filozofia ba fali iha fatin seluk no hakotu kontratu hosi dosente balu ne’ebé mak iha koñesimentu di’ak atu hanorin, iha tempu hanesan, hakuak metin loos dosente ne’ebé laiha liu koñesimentu hanesan Elda, Marcia no seluk tan ne’ebé uza de’it emosaun atu bele hirus estudante bainhira estudante iha pensamentu kritiku ka matenek liu profesora- sira”.
“Aat liu tan mak dosente-sira ne’e habeik hosi Dekanu Matinho Borromeu, tanba Dekanu sempre dehan mai ami iha enkontru katak atu hanorin ne’e fasil hela tanba iha Wikipedia matéria hirak ne’e kompletu hotu, nune’e atu bá hanorin lee tiha iha Wikipedia mak ba hanorin”.
“Ida-ne’e mak Dekanu hanorin mai dosente-sira iha Fakuldade Filozofia, maibé ami la halo tuir ida-ne’e, tanba ha’u durante servisu simu osan ne’e hodi sosa hotu livru, agora kuaze livru ha’u nian besik rihun ida mak rai iha uma hodi lee atu bele hanorin”.
“Ami na’in-rua la hatene profesora Marcia no Elda parese halo tuir Dekanu hanorin ne’e mak sai beik tiha nune’e karik. Ezemplu dosente beikten hanesan Marcia no Elda ne’ebé buat kiik ka boot kona-ba hakerek karta ka matéria sempre konsulta iha ha’u. Ezemplu seluk bele haree monografia hothotu ne’ebé mak sira na’in-2 orienta ne’e arbiru de’ it mak barak. No mös iha fulan-kotuk profesora Elda husu ajuda iha ha’u atu esplika ba nia oinsá halo rezumu iha monografia. Gravasaun iha ne’e. Laloos de’it sira na’in-2, maibé iha tan seluk inklui Dekanu”.
“Dekanu ne’e tanba de’it atu hetan progresaun kareira atu nia saláriu bele aumenta boot mak artigu ne’ebé ha’u mak hakerek nia haruka tau hotu fali nia naran. Evidensia mak artigu rua ne’ebé publika iha revista internasional ho naran Dialogos. Bele haree iha imajen ne’e. Nia laiha kapasidade atu hakerek artigu ida mesak hodi publika iha revista internasionál Diálogos”.
“Kona-ba artigu sientifiku ne’ebé nia hakerek no publika iha jornal internasionál seluk ne’e tanba selu ema mak hadia ho osan rihun ida resin tuir saida mak nia dehan ami iha reuniaun-sira. Nia mós lahatene peskiza ida ne’ebé mak di’ak, tanba ne’e nia projetu ida atu halo peskiza kona-ba mudansa klimátika atu bele ba halo aprezentasaun iha rai-liur, nia hetan osan, maibé nia la tun ba peskiza hanesan entrevista, nia haruka fali ami mak inventa de’it dadus peskiza nian”.
“Kada ami dosente hanesan Profesor Nicolau, Marcia, Elda, João, Nilton, Zeca no ha’u ne’e nia haruka falsifika dadus entrevista. Kada dosente ida falsifika dadus entrevista tolu. Falsifikasaun dadus mak hanesan ha’u la bá munisipiu hodi halo entrevista ba Valente Araújo, maibé ha’u inventa de’it katak ha’u entrevista ida naran Valente Araújo iha munisipiu no rua seluk tan. Ida-ne’e nia mak haruka ami halo no entrega ona ba nia. Bele haree evidénsia mak ne’e. Ami tenke halo tuir de’it, karik hanoin diferensa uitoan ne’e nia ho nia grupu lagosta ami hodi hanoin aat kedas. Bele hatene liu husi ezemplu hanesan Profesór João”.
“Tanba de’it sira la gosta Profesór João, entaun sira inventa dehan Profesor João ema la di’ak no sira uza dalan oioin atu bele hasai nia hosi fakuldade filozofia. Aat liu tan mak bainhira estudante balu matenek liu sira entaun sira la gosta estudante no halo aat estudante-sira ne’e barak loos”.
“Ezemplu balu mak hanesan estudante ne’ebé kritiku, ne’e sira halo susar atu gradua ka fó presaun ho dalan oioin to’o ohin dader estudante- sira demo kontra Dekanu ho estrutura Fakuldade. Enkuantu estudante balu ne’ebé mak pasivu ou lasensivel ka la preokupa ho problema ne’ebé Fakuldade halo, ne’e biar nia monografia hakerek rungu-ranga mós sira hosik pasa de’it atu bele gradua ho fasil”.
Aat liu mak estudante balu gradua laiha monografia, aliás la hakerek monografia hodi ba ezame mós sira hosik ba gradua tiha ona. Estudante hirak ne’e mak estudante filozofia balu (laloos hothotu) ne’ebé gradua iha tinan akadémiku 2023. Evidensia mak bele aban ka bainrua ba haree sira-nia monografia iha Biblioteka Sentrál laiha.
Tanbasá laiha? Tanba estudante-sira ne’e lahakerek monografia, maibé ba kedas de’ it graduasaun. Sé mak halo ida-ne’e? Dekanu ho nia grupu. Nia grupu mak sé sé? Mak profesór Nicolau Borromeu atual Vise-Dekanu Planu no Finansas; profesora Marciana Almeida Soares atuál Diretora Departamentu Filozofia no profesora Elda Alves Sarmento atual Vise-Diretora Departamentu Filozofia. Iha tan dosente seluk, maibé sira ne’e tanba laiha ema ruma atu apoiu sira-nia hanoin entaun tuir loos de’it Dekanu ho nia grupu ida-ne’e nia desizaun hotu.
Dosente FFCH ne’e deklara katak dokumentu ne’ebé komprova iha avaliasaun ANAAA la representa realidade iha Fakuldade Filosofia barak inventa no manipuladu.
“Dokumentu neʼebé ami ensaiu ho ANAAA kona-ba atu halo akreditasaun programátika ne’e perfeitu loos, maibé iha realidade kontráriu tanba buat barak mak inventa de’it. Bele prova ida-ne’e mak liu husi haruka sira aprezenta dokumentu ne’ebe mak ami prepara atu halo reakreditasaun programátika ba estudante hothotu iha filozofia”.Nia deklara
Moises Magno akresenta, iha departamentu istória mós sei hasoru problema bainhira loke, tanba Dekanu uza de’it profesor Alesandro atu atinji nia interese tomak. Buat hirak ne’e hotu atu habadak mak ha’u sei hanoin Dekanu-nia liafuan ida dehan “ha’u la presiza ema matenek, importante mak nia lealdade.” Maibė buat hirak ne’e la bele satan ha’u atu ko’alia lialoos”.
Dosente na’in rua ne’ebé halo denúnsia ba públiku ne’e afirma sira na’in rua prontu simu nia konsekuénsia bainhira ko’alia sai lialos ba públiku.
“Ami na’in-2 prontu simu konsekuensia saida de’it hosi ko’alia lialoos ida-ne’e. Tanba ami na’in-2 hanoin katak ho ko’alia lia loos ida-ne’e, bele salva osan povu nian no salva edukasaun iha Fakuldade Filozofia UNTL”.
“Saida mak metin iha ami na’in-2-nia neon hodi halo ami na’in-2 brani ko’alia sai ne’e mak osan no kargu ne’e labele sosa lia loos iha ami na’in-2. Lia loos tenke nafatın lia loos no lia loos tenke manán kargu no osan inklui buat aat hothotu”. Nia deklara.
Molok notísia ne’e publika, SAPNews tenta atu halo komfirmasaun ho Dekanu Fakuldade Filosofia Ciéncia no Humano Martinho Borromeu atu hatan ba denunsiasaun ne’ebe maibé seidauk konsege.
Jornalista : Ekipa Kobertura