Lansa Relatóriu JSMP ! PTR Rekunhese Buat Balun Lalos Iha Justiça

Imagem : Presidente Tribunal Recurso Deolindo dos Santos iha Delta Nova, 28/04/2025.

SAPNewsTL, Díli : Komemora tinan XXIV ezistensia Organizasaun Programa Monitorizasaun Sistema Judisial (JSMP sigla Inglés), Presidente Tribunál Rekursu (PTR), Deolindo dos Santos, apresia no parabeniza servisu JSMP no rekunhese katak buat balun lalos iha justiça.

Tuir Presidente Tribunal Rekursu (PTR), Deolindo dos Santos hateten, durante tinan 24, JSMP sai parseiru ho Tribunal Rekursu hodi halo monitorizasaun ba servisu tomak ne’ebe Tribunal hala’o, ligadu ho prosesu julgamentu sira iha Tribunal Primeira Instansia Dili, no Tribunal Distrital Baucau, Suai no Oe-Cusse.

“Ha’u atu dehan hanesan ne’e dezenvolvimentu rai ida ne’e la depende de’it autoridade ida ka ema ida, Timor atu sai nasaun ne’ebe dezenvolvidu ba futuru, dezenvolvimentu sustentavel Timor-Leste nian, la’ós depende de’it ba orgaun soberanu sira maibé depende ba ita hotu nia tulun”.

“Tanba ne’e ha’u apresia tebe-tebes ho servisu monitorizasaun JSMP, ne’ebe tulun ona Tribunal Rekursu rekoiñese lakuna kiik oan sira ne’ebe ami rasik la identifika”. Dehan PTR Deolindo dos Santos liu husi nia diskursu iha serimónia aniversáriu JSMP ba dala XXIV iha salaun Delta Nova, Segunda (28/04/2025)

PTR Deolindo aprofunda, dezenvolvimentu ba Timor-Leste la depende de’it ba instituisaun Governu no Organizasaun Sosiedade Sivíl sira maibé depende ba sidadaun timoroan hotu-hotu nia kontribuisaun hodi apoiu servisu orgaun judisial ne’ebe fornese serbisu atendementu ba públiku tuir nesesidade no orden sira.

“Atu dehan lolos katak, Timor atu ba oin la depende de’it ba orgaun soberanu sira hanesan Presidente Republika, Presidente Tribunal Rekursu, Parlamentu Nasionál, no Governu, maibé depende ba ita sira hotu ne’ebe sai sidadaun Timor nian, ita nia kontribuisaun no relatóriu sira ne’ebe hanesan JSMP halo liuhusi monitorizasaun ne’e, importante tebes tanba ita bo’ot sira sai hanesan elementu atu dezenvolve rai ida ne’e husi perspektiva ita bo’ot sira nian ne’ebe forma independente” Tenik nia.

Dala barak autoridade sira la koñese frakeza ne’ebe pessoa ida-idak halo, maibé liuhusi Programa Monitorizasaun Sistema Judisial, fó hanoin ba autoridade sira hodi rekoiñese lakuna sira ne’ebe komete iha instituisaun publika sira, durante hala’o servisu, Nia subliña.

“Ita hanesan autoridade, ita senti katak buat ne’ebe ita halo ne’e los hotu maibé verdade buat balun la los, tanba ida ne’e mak kontrola husi parte JSMP, ha’u bele dehan katak JSMP la’o hamutuk ho ha’u nia esperensia servisu. Ba ita bo’ot sira katak relatoriu ne’ebe ita bo’ot sira halo tinan-tinan, ami apresia, relatoriu ne’ebe ita bo’ot sira haruka ba Tribunal, importante tebe-tebes tanba imi hatudu buat ne’ebe konkretu la’os halo imajinasaun de’it” PTR Deolindo Hakotu.

Diretora Justice System Monitoring Programme (JSMP) Ana Paula

Iha fatin hanesan, Diretora Justice System Monitoring Programme (JSMP) Ana Paula fundamenta, nia parte reprezenta estrutura JSMP hato’o agradesimentu wa’in ba disponibilidade Presidente Tribunal Rekursu Deolindo dos Santos no Governante sira, tanba iha disponivel marka prezensa iha komemorasaun tinan 24 ezistensia JSMP.

“Ita iha setor rua ne’ebe importante iha Timor setor justisa no setor lezislativu, nune’e, ami agradese ba disponibilidade Presidente Tribunal Rekursu, Ministru Justisa, Prokurador Jeral Repúblika, Provedoria Direitus Humanus Justisa, no konvidadu sira tanba bele marka prezensa iha JSMP nia aniversáriu ba dala XXIV no lansamentu relatoriu anual tinan 2024”.

Imagem lançamentu relatóriu Justice System Monitoring Programme (JSMP)

Ezekutivu JSMP Ana Paula hatutan durante tinan 2024, JSMP hasoru obstákulu oioin, durante hala’o programa monitorizasaun ba funsionamentu atividade iha Parlamentu Nasional, Tribunal Rekursu no entidade relevante sira, inklui halo monitorizasaun ba kazu violénsia bazeia ba jeneru iha Timor-Leste.

“Iha relatóriu ne’e sei ko’alia kona-ba progresu no dezafiu, ohin ita mós sei ko’alia kona-ba violénsia bazeia ba jeneru (VBJ), no labarik sira tanba asuntu VBJ mak sai foku ba JSMP, durante tinan barak nia laran JSMP haree ba sofrimentu sira ne’ebe feto no labarik feto sira hasoru, ami mós kada tinan halo relatóriu ba orgaun soberanu sira iha Timor-Leste”.

Lideransa feto ne’e aprofunda, tuir dadus ne’ebe hatudu liuhusi programa monitorizasaun, deskreve katak husi numeru violénsia bazeia ba jeneru maioria feto no labarik barak iha Timor-Leste mak sai vizita iha sira nia jornada.

“Ami hatudu liuhusi Tribunal, Rekursu Prokurador Jeral Republika (PJR) no Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL), entaun kazu VBJ numeru aas tebes iha Tribunal Primeira Instansia sira iha territóriu nasionál. Iha tinan kotuk numeru VBJ ne’ebe ami halo monitorizasaun hamutuk 375 husi krimi tomak 5.008 ida ne’e signifika katak maioria numeru violénsia hasoru feto no labarik feto barak tebe-tebes, entaun husi numeru ne’ebe ami halo monitorizasaun hatudu mai ita katak to’o agora feto no labarik barak sofre hela, tanba ne’e presiza ita tau atensaun seriu” Dehan nia.

Nia subliña, JSMP hakarak hato’o pedidu ba Ministériu Justisa (MJ), atu orienta Tribunal sira ho diak hodi halo atendementu ba kazu sira ne’ebe Tribunal arkiva depende ba matadalan molok foti desizaun koletiva.

“Seluk ami haree katak kazu balun investigasaun klean, maibé iha kazu balun mós presija atu hadia, tanba investiga ho klean, entaun nia bele influensia fali ba desizaun ne’ebe la ekuilibru, ami hakarak rekomenda ba Ministériu Justisa atu bele haree ba matadalan ne’ebe iha, molok foti desizaun, ligadu ho kazu ne’ebe grave hetan pena todan no kazu balun mós grave maibé pena ba suspeitu kaman, nune’e, JSMP iha matadalan ida atu orienta autor Tribunal sira oinsa atu fornese asistensia ba autor suspeitu sira tuir sentensa kazu ne’ebe iha” Ana Paula Hakotu.

Entretantu, iha âmbitu komemorasaun tinan 24 ezistensia JSMP, partisipa husi Presidente Tribunal Rekursu Deolindo dos Santos, Ministru Justisa Sergio Hornai, Prokurador Jeral Republika, Provedoria Direitus Humanus no Justisa, Virgilio Guterres, Presidente Board JSMP, reprezentante Sosiedade sivil, Estudante Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), estudante Universidade Oriental Timor Lorosa’e (UNITAL) no média sira.

Jornalista : Guilhermino Ramos

Share This

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )