Otonomista 20 Sai Veteranu ! Dudu Sente Fuan Moras & Governu Soran Sira
Imajem :Entrevista Ernesto Fernandes Dudu iha Gleno, Ermera,23/01/2025. Foto : Daniel da Silva
SAPNewsTL, Ermera : Relasiona ho Lista Kombatente Libertasaun Nasionál ne’ebe governu publika iha loron 15 Janeiru, Veteranu Ernesto Fernandes Dudu sente fuan moras no la aseita tanba eis milísia no otonomista na’in 20 resin nia naran sai veteranu iha eskala 8-14, enkuantu sira ne’ebé uluk luta naran sai fali 0-3.
“Ema ne’ebé otonomia, uluk makaas liu hodi luta ba pro-integrasaun balun agora iha Indonésia no iha Timor hamutuk ruanulu resin mak naran sai iha Lista Veteranus, ami veteranu ne’e sente fuan moras otonomia ninia naran sai hotu iha lista veteranu, se mak halo nia tama, labele mistura otonimista sira tanba uluk sira lakohi ukun an”.Tenik Ernesto Fernandes Dudu ba SAPNews iha Gleno, Ermera,23/01/2024
Ernesto Dudu hatutan, “Uluk ami deside tama iha funu hodi luta ba ukun an tanba nu’udar mane tenki luta, se lae fo rai ne’e ba ema, ha’u la eskola, iha momentu ne’ebá, ema matenek balun mate no balun mai villa laran, hafoin ukun an ema ne’ebé uluk ami se kilat balu, kontra malu no sira lakohi ukun ne’e mak naran sai fali iha veteranu to’o 8-14, ne’e mak ami la aseita, ne’e governu soran fali ami”.
Eis Guerrilleiru ne’e dehan iha tempu funu laran feto sira barak sai vítima no halo servisu makaas lori hahan tuir ami la’o de’it ho distánsia dook, ohin loron sira ne’e hetan fali eskola 0-3.
“Feto sira barak mak buka hahan, roupa no sasan hodi ba FALINTIL sira, agora sira ne’e haluha tiha hotu, halo fali balun naran sai no balun naran la sai, sira nia naran sai fali iha 0-3, se uluk ema oho ida dalan karik oinsa, OPMT ida uluk ne’e naran sai hotu iha 0-3, ne’e mak problema”. Nia kestiona
Nia informa katak nia parte hasoru ona Prezidente CCLN Vidal de Jesus Riak-Leman hodi hadia lista ne’e liu hosi reklamasaun ne’ebé sei halo durante loron 60 nia laran.
“Ha’u hasoru ona Presidente Colselho Combatentes Libertação Nacionál (CCLN), nia dehan katak sei bele hadia, tanba ne’e hadia took liu hosi reklamasaun, depois ita haree, se mak taka fali mak kontinua sai ne’e mak problema, ita lakohi mak mai soran ema”.
Veteranu Munisípiu Ermera ne’e husu ba Ministru Asuntu Combatentes Libertação Nacionál (MACLN) Gl da Costa Oan Soru no Prezidente CCLN Vidal de Jesus hodi toma atensaun no fo kontrolu ba verifikador sira hodi labele halo manipulasaun.
“MACLN, CCLN, Komisáriu sira no verifikador sira tenki haree didiak no kontrola naran sira ne’e, labele tau hotu sira ne’ebé lakohi ukun an ne’e, sira ne’ebe servisu iha tékniku ne’e kontrola netik sira, se mak baruk servisu diak liu sai, labele mai soran ami”.
Veteranu ne’e sublinha, “Iha dia 15 Janeiru taka lista ne’e, lori mai taka de’it, se karik Ministru ka komisáriu mak mai ema la oho mate kedan (problema), tan ne’e ita nia vida ne’e sei naruk, la’os ita atu oho-oho de’it, maibe bele hadia no fo sai naran ne’ebé lolos”.
Veteranu ne’e louva veteran sira tanba ho sir aluta, dedikasaun no abnegasaun mak bele lori Timor-Leste konkista nia ukun rasik an.
“Ba veteranu sira ne’ebé mate ona, ita fo ba sira mak minutu ida hakmatek, ne’e deit buat seluk laiha ona, ha’u louva veteranu sira tanba ho veteranu mak lori rai ne’e ba ukun an”. Nia louva
Imajem : Komunikadu Imprensa hosi MACLN Gil da Costa ‘Oan Soru’ iha Dili, 14/01/2025
Antes ne’e Ministru MACLN Gil da Costa Oan-Soru hateten, Kombatentes sira ne’ebé sente la satisfás ho rezultadu publikasaun listas editais Kombatente rejistadus no validadus iha segundu rejístu 2009 nian, ne’ebé MACLN anúnsia iha territóriu nasionál, bele hato’o reklamasaun ka kontestasaun iha prazu loron 60 nia laran.
“Ba kombatentes sira hotu ne’ebe la satisfás hau hakarak apela bá públiku tomak, hotu-hotu tenke liuhosi prosesu reklamasaun ka kontestasaun púr-eskríta, atu nune’e bele obedese tuir lei de’it” Dehan Ministru MACLN Gil da Costa Oan-Soru, bainhira prense programa intervista eskluzivu iha estúdiu sentrál (RTTL-EP), Kaicoli, Sábadu (18/01/2025).
Atu halo reklamasaun presizamente hakbesik ba Ministériu Asuntu Combatente Libertasaun Nasionál no Konsellu Kombatentes Libertasaun Nasionál hodi foti formuláriu no prense ka bele asesu iha Website MACLN nian liu hosi link https://macln.net/.
Formuláriu Reklamasaun ka Kontestasaun ne’ebé Reklamante sira priénxe bele entrega bá iha tékniku sira iha ida-idak ninian munisípiu, hafoin sira enkamiña dadus hirak ne’e ba nasionál.
Governu prontu hodi rezolve problema veteranu tuir lei inan artigu 11⁰ haruka.
“IX Governu Konstitusionál Komprometidu no firme rezolve problema Kombatentes hodi dignifika no valoriza Timoroan hotu nia luta bá Libertasaun Nasionál, tuir Konstituisaun RDTL, Artigu 11, kona-bá Fó valór ba Rezisténsia”.
“Alinea dahuluk (1) hosi artigu ne’e temi katak, “Repúblika Demokrátika Timór-Leste rekoñese no fó valór bá povu Maubere nia rezisténsia tinan atus bá atus hasoru dominasaun hosi rai-liur nomós bá sira hotu ne’ebé fó kontribuisaun hodi luta bá independénsia nasionál”.
Ministru Oan-Soru salienta, kombatente sira iha direitu atu hato’o reklamasaun ba MACLN tuir lei maibé, obrigatoriamente tenki hetan aprovasaun ka assinatura hosi responsável sira, nune’e Ministériu bele solusiona ho legalidade, kada pessoa ne’ebe hato’o reklamasaun ka kontestasaun sobre listas editais kombatente.
“Ita bo’ot ne’ebe reklamasaun tenke hetan assinatura hosi responsável ruma. Tenke iha ema ruma hodi prova ita-boot ninia dadus ne’ebé iha. Labele ita-boot mak bá de’it, ne’e ema hothotu bele halo, tanba ema hatene dehan ema hotu nia kontribuisaun ba ukun rasik an durante 24 anus de’it, la’os 48 anus,” Tenik Ministru Oan-Soru.
“Maluk kombatentes sira hotu ne’ebe assesu lista naran kombatente 2009 nian karik identifika ema ruma ne’ebe uluk sebisu hamutuk ho inimigu sira, maibé naran taka sai hotu, kombatentes sira, tenki halo kontestasaun, nune’e komisaun verifikasaun bele hasai sira nia naran husi lista editais validadus 2009 nian”
Enkuantu, kombatente sira ne’ebé rejistadu iha segundu rejistu tinan 2009 nian ema hamutuk 124.782, liuhosi prosesu verifikasaun ikus mai hetan ema hamutuk 92.59, iha ne’ebé publikadu iha 15 Janeiru 2025 foin lalais.
Husi númeru ne’e, ema na’in-14 mak ho grau 20/24, sira ne’ebé 15/19 hamutuk 186, ema ne’ebé 8/14 hamutuk 9.375, sira ne’ebé ho inkapasidade de servisu iha 359, sira ne’ebé Mártires iha 22.252, sira ne’ebé Prestasaun Pekuniária Únika (ka PPU), hamutuk 23.560, sira ne’ebé menus hosi tinan tolu (3) hamutuk 35.281, no sira ne’ebé Naun-Kombatente totál 1.574.
Entretantu tuir mai akompaña hamutuk Prosesu Rekerementu Pensaun no Prestasaun Pekuniária Unika ba Martir no Kombatentes Libertasaun Nasionál
- Loron 13/01/2025 : Assinatura Editál Segundu Rejístu 2009 iha Sede CCLN iha Dili;
- Loron 15/01/2025 to’o 14/03/2025 : Taka Editál sira iha Conselho Munisípal Combatente Libertação Nacional (CMCLN) – Conselho Munisipal dos CLN iha territóriu tomak no prazu atu hatama dadus ka kontesta CLN (60 dias);
- Loron 01/04/2025 to’o 30/06/2025 : Rekere pensaun ka PPU no hatama dokumentu hotu bá funsionáriu sira hosi DNPS iha fatin CMCLN iha territóriu tomak (90 dias);
- Loron 01/09/2025 : Taka lista iha sede CMCLN hotu-hotu ho rezultadu rekerimentu;
- Loron 01/09/2025 to’o 31/10/2025 : Atu kompleta dokumentu ne’ebé uluk hatama iha prazu atu husu pensaun (60 dias);
- Loron 01/11/2025 : Taka lista rekerentu hotu-hotu aprovadu no la eleje bá pensaun ka PPU iha sede CMCLN;
- Loron 01/11/2025 to’o 01/12/2025 : Atu reklama ka kontesta rekerente sira aprovadu ka la eleje bá pensaun ka PPU nian – Reklama bá DNPS (30 dias);
- Loron 15/12/2025 : Primeira faze pagamentu, bá rekerente sira ne’ebé la hetan reklamasaun ka kontestasaun kona-bá herdeiru pensaun ruma;
- Loron 27/12/2025 : Taka lista ho desizaun hosi DNPS kona-bá reklamasaun ka kontestasaun kona-bá herdeirus pensaun ne’ebé maka hatama;
- Loron 27/12/2025 to’o 26/01/2026 : Atu reklama ka kontesta desizaun hosi DNPS kona-bá desizaun ne’ebé nia deside ona – Reklama bá Primeiru-Ministru (rekursu hierarkiku) (30 dias);
- Loron 15/02/2026 : Segunda faze pagamentu, bá rekerente sira ne’ebé la simu reklamasaun ka kontestasaun ruma hosi rekursu hierarkiku;
- Loron 25/02/2026 : Taka lista ho desizaun hosi Primeiru-Ministru kona-bá reklamasaun ka kontestasaun maka hatama iha rekursu hierarkiku;
- Loron 15/03/2026 : Terseira faze pagamentu, bá rekerente sira ne’ebé loloos liuhosi rezultadu rekursu hierarkiku; Prosesu rekerementu hotu no pagamentu pensaun ka PPUN bá kombatente no família hosi mártir hotu, gratuítu (gratis). (labele fó sasan ruma ka selu buat ruma atu husu ka selu pensaun). Sé karik selu ka fó buat ruma, hahalok ne’e hanesan kríme, illegal no ita-nia responsábilidade).
Dokumentus hotu ne’ebé presiza hatama atu rekere bá pensaun hatudu iha formuláriu rekerimentu tuir tipu pensaun. Diresaun Nasionál Pensaun no Subvensaun fó hatete formuláriu hotu-hotu gratuítu (gratis) atu fasilita populasaun tomak kona-bá rekementu kona-bá pensaun nian.
Prosesu rekerementu PENSAUN ka PPU ida ne’e bá Mártires ka Kombatente Libertasaun Nasionál ho tinan 3 to’o tinan 24 tempu inteiru ka inkapasitadu sira maka publika ona iha Editál foun hosi Janeiru 2025.
Bainhira rekerente hatama dokumentu hotu kompletu, nia iha direitu atu simu komprovativu hosi funsionáriu DNPS atu aprova katak, nia hatama duni dokumentu hotu-hotu bá ema loloos.
Notisia relevante sira bele klika iha link sira iha kraik :
https://sapnewstl.com/15-janeiru-macln-fo-sai-lista…/
https://www.facebook.com/SAPNewsTimorLeste/videos/1263886601368952/
https://youtu.be/lECi7lSPWjU?si=2KJ1VA7FQWaG-UXQ
https://sapnewstl.com/kombatente-neebe-mate-so-nia-oan…/
https://sapnewstl.com/lakohi-ukun-an-maibe-sai…/
https://sapnewstl.com/labarik-mos-halo-funu-salva…/
https://sapnewstl.com/evidensia-kompletu-oan-soru-karik…/
Jornalista: Ekipa Kobertura