๐๐ด๐ฟ๐ฒ๐๐ฎ๐๐ป ๐๐ถ๐๐ถ๐ธ๐ ๐๐ต๐ฎ ๐จ๐ก๐๐๐ ! ๐จ๐ฃ๐๐ง๐, ๐๐๐ง๐ & ๐ง๐๐ฃ๐จ ๐๐ผ ๐ฉ๐ถ๐๐ถ๐บ๐ฎ ๐๐ฒ๐ถ๐ ๐ฎ ๐๐ฎ ๐ ๐ฃ

Imajem : Presidente UPJTL Horรกcio Babo iha Ministรฉrio Pรบblico, Dรญli, 23/10/2025
SAP News, Dรญli : Relativamente ho kazu agresaun fiziku hosi estudante UNDIL hasoru jornalista ne’ebe hetan lamentรกvel hosi UPJTL, AJTL, no TLPU mala assosiasaun jornalista sira hamutuk ho vรญtima hato’o ona keixa ba Ministรฉriu Pรบbliku (MP) hodi processo tuir dalan legal.
Presidente UPJTL Horรกcio Babo deklara associaรงรฃo jornalista sira la tolera agresaun fiziku hosi ema se deit halo hasoru jornalista tanba jornalista la’os kriminozu hodi ema tula liman.
“Ohin, Asosiasaun Jornalista tolu hanesan AJTL, UPJTL no TLPU, ami akompaรฑa kolega jornalista ida neโebรฉ iha tersa-feira liu ba halo kobertura iha Universidade Dili ne’ebe hetan baku husi oknum estudante balun, ami akompaรฑa mai iha Ministeriu Pรบbliku atu hato’o keixa no prosesa tuir dalan legal”.
“Ita hotu hatene dala barak jornalista halo nia atividade tuir lei komunikasaun sosiรกl hatudu katak jornalista tenke livre asesu ba ne’ebe deit maibe iha tersa-feira liu ba kolega lubuk ida ba halo kobertura iha universidade ne’e sira maka konvida, estudante sira rasik maka baku fali ami nia kolega jornalista”. Hatete Presidente UPJTL Horรกcio Babo ba jornalista sira iha Ministรฉrio Pรบblico Matadouro, 23/10/2025
Lider Assosiasaun jornalista ne’e hatutan, “inisiu ami nia keixa ne’e ba oknum estudante sira ne’ebe halo violasaun ba ami-nia jornalista ne’e, depois prosesu tomak ba oin maka ita sei haree”.
“Ami hato’o ona keixa no hein prosesu tuir mai, iha prosesu justisa entrega ona, depois ita hein deit prosesu, ami prontu atu kompleta tan buat ruma no ohin ami mai mรณs lori evidรชnsia sira hanesan video no kronolojia ne’ebe akontese ami prepara no hatama hotu iha Ministeriu Pรบbliku”.
Ligadu ho liafuan deskulpa ne’ebe hato’o hosi Estrutura UNDIL, Horรกcio Babo afirma nia parte simu deskulpa maibe prosesu legal kontinua ba oin hodi hetan justiรงa ba aktu ne’ebe estudante sira komete.
“Buat ida deskulpa, ba kazu sira baibain ita nafatin simu maibe buat ida krime nia dalan maka ita tenke liu husi prosesu justisa, laos ba jornalista deit, ba se deit bainhira temi ona krime tenke liu husi prosesu justisa, nune’e bele tuir julgamentu depois to’o iha tribunal se mak loos no se mak sala”.
“Jornalista mos ema, laos konvida ba halo kobertura depois to’o iha ne’eba, ita-boot sira tula fali liman ba jornalista ne’e lae. Mai ita hotu kontribui ba dame no estabilidade, labele buat kiik ka boot halo violensia, laiha dalan ba violรฉnsia, violensia ba jornalista nia fatin maka tenke liu husi keixa hodi prosesa”.
Horรกcio dehan, “Ami prontu rezolve hodi ko’alia ba malu karik universidade ka estudante sira hakarak bolu ko’alia, ita koalia maibe prosesu krime ita nafatin avansa ba oin. Jornalista laos kriminozu ne’e para imi baku no laiha dalan atu baku jornalista, se deit”.
Presidente UPJTL ne’e reformas jornalista maka liman, ain no fontes ba informasaun, “ami fasilita informasaun ba pรบbliku ba se deit, ba estudante, povu baibain no lider sira hotu, ami rekolla informasaun atu pรบblika ba imi, husu imi atu respeita no valoriza ami nia servisu laos buat kiik imi baku jornalista”.
Notisia relevante :
๐๐๐ง๐ ๐๐ผ๐ป๐ฑ๐ฒ๐ป๐ฎ ๐๐ธ๐๐ ๐๐๐๐๐ฑ๐ฎ๐ป๐๐ฒ ๐จ๐ก๐๐๐ ๐๐บ๐ฒ๐ฎ๐๐ฎ ๐๐ผ๐ฟ๐ป๐ฎ๐น๐ถ๐๐๐ฎ, “๐ฉ๐ถ๐ผ๐น๐ฎ ๐๐ถ๐ฟ๐ฒ๐ถ๐๐ ๐ฃ๐ฬ๐ฏ๐น๐ถ๐ธ๐ ๐๐๐ฒ๐๐ ๐๐ป๐ณ๐ผ๐ฟ๐บ๐ฎ๐๐ฎ๐๐ป”.
SAP News, Dili : Relativamente ho kazu agresaun fiziku hosi estudante UNDIL hasoru jornalista, Conselho de Imprensa de Timor-Leste (CITL) espresa nia preokupasaun no lamentasaun profunda ba insidente neโebรฉ akontese iha resintu Universidade Dili hasoru jornalista neโebรฉ halaโo knaar atu halo kobertura ba konferรฉnsia imprensa.
Daniel da Silva & Antonina Lopes – Mรญdia Sapnews
Presidente Konsellu Imprensa, Antรดnio Moniz Mali deklara ba pรบbliku katak mรญdia nuโudar pilar dahaat neโebรฉ kontribui ba haburas demokrasia hodi promove transparรฉnsia, defende lia-loos, justisa no sai lian ba ema lian laek sira.
“Nuneโe, husu ba pรบbliku atu respeita knaar media no jornalista nian hodi kria ambiente neโebรฉ livre no seguru atu mรญdia bele halaโo sira nia funsaun ho diโak hodi bele serbi pรบbliku ho informasaun neโebรฉ loos no kredivel”. Hateten Presidente Konsellu Imprensa (KI) Antonio Moniz Mali iha Salaun KI Kintal-Boot, 23/10/2025.
Antonio Mali konsidera hahalok impede knaar jornalista nian laโรณs deโit viola Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun maibรฉ mรณs viola pรบbliku nia direitu atu hetan informasaun, direitu neโebรฉ konsagra iha konstituisaun Repรบblica Democrรกtica Timor-Leste (RDTL).
Conselho de Imprensa espresa lamentasaun neโebรฉ kleโan ba aktu ofensa integridade fรญzika simples hodi impede ona jornalista sira ezerse sira-nia funsaun iha espasu pรบbliku, ho pozisaun sira tuir mai neโe.
- Apela ba instituisaun ensinu superiรณr no institusaun hotu-hotu atu garante espasu neโebรฉ seguru no livre atu jornalista sira bele ezerse sira-nia funsaun ho livre.
- Enkoraja jornalista no mรญdia sira hotu atu kontinua halaโo knaar ho profesionรกl, nakonu ho responsabilidade tuir Kรณdigu รtika Jornalista nian.
- Apela ba รrgaun Komunikasaun Sosiรกl sira wainhira emprega pesoal ruma sai jornalista iha ita-boot sira-nia mรญdia, mรญnimu liu tenke iha kartaun estajiรกriu atu asegura jornalista sira-nia direitu wainhira ezerse funsaun jornalรญstika nian iha terenu.
- Reafirma kompromisu Conselho de Imprensa nian atu kontinua defende Liberdade Imprensa, Liberdade Espresaun hodi garante pรบbliku asesu informasaun neโebรฉ kredivel no firmi defende mรญdia no jornalista iha situasaun ameasa nia laran.
- Conselho de Imprensa louva asosiasaun jornalista sira neโebรฉ rรกpidamente responde lalais kedas ba insidente refere ho deklarasaun no pozisaun neโebรฉ eziji responsabilidade husi autรณr sira neโebรฉ komete ofensa integridade fรญzika hasoru jornalista SAP News TL iha Kampus UNDIL. Espera insidente refere sei la akontese tan iha loron oin mai.
Lรญder orgaun regulador ba komunikasaun sosial ne’e afirma konsellu imprensa sei akompanha kazu ne’e iha prosesu justiรงa to’o hetan rezultadu final.
Iha fatin hanesan, Diresaun Analise no Dezenvolvimentu Midia (DADM) Alberico da Costa Junior kondena aktu agresaun fizika, violensia no impedimentu hasoru jornalista.
โAktu hirak neโebe hanesan agresaun fizika ou violensia, impedimentu hasoru jornalista nian, klaru konselu imprensa nia pozisaun katak neโe kondena ida neโe, iha pais demokrรกtiku, oinsa ita hamutuk liberdade imprensa neโe diak para sidadaun sira bele asesu ba informasaun neโebe diakโ.
“Ba oin ita presiza evita mos labele live streaming ba asuntu neโebe sensitivu hanesan violensia bazeia ba jeneru, razaun tanba oinsa ita atu tane as dignidade umana nian”.
Ligadu ho jornalista ne’ebe hasoru ameasa maibe hili nonok no la halo asaun, Altino apresia ho jornalista sira neโebe mak hatudu sira-nia profisionalismu.
“Wainhira iha terenu estudante universitariu sira halo asaun agresaun no ameasa sira, maibe sira la halo asaun krime, ida neโe ezemplu neโebe diak teb-tebes ba kolega jornalista sira, nafatin husu ba kolega jornalista sira labele tauk no rende wainhira defende maluk hirak neโebe mak la iha lian tantu estudante no populasaun”.
Altino mรณs husu jornalista sira hamrik hodi defende lialos, wainhira jornalista sira defende lialos, jornalista sira sei la mesak.
Notisia relevante :
๐๐๐๐๐ฑ๐ฎ๐ป๐๐ฒ ๐๐บ๐ฒ๐ฎ๐๐ฎ ๐๐ผ๐ฟ๐ป๐ฎ๐น๐ถ๐๐๐ฎ ! ๐๐๐ง๐, ๐ง๐๐ฃ๐จ & ๐ฆ๐๐ฃ๐ก๐ฒ๐๐ ๐๐ผ๐ป๐ฑ๐ฒ๐ป๐ฎ & ๐๐ฒ๐ธ๐น๐ฎ๐ฟ๐ฎ ๐๐ฒ๐ถ๐ ๐ฎ ๐๐ฎ ๐ ๐ถ๐ป๐ถ๐๐๐ฒฬ๐ฟ๐ถ๐ ๐ฃ๐ฬ๐ฏ๐น๐ถ๐ธ๐
SAPNewsTL, Dรญli : Relasiona ho agresaun fizika entre onkum estudante Universidade Dรญli (UNDIL) balun, hasoru jornalista mรฉdia SAPNews Marino Pinto, Asosiasaun Jornalista Timor Lorosaโe (AJTL) hamutuk ho Timor-Leste Press Union (TLPU) no instituisaun mรฉdia SAPNews deklara, la tolera aktu violentu ne’ebe komete husi estudante hasoru jornalista.
๐๐ฎ๐ข๐ฅ๐ก๐๐ซ๐ฆ๐ข๐ง๐จ ๐๐๐ฆ๐จ๐ฌ ๐๐ ๐๐ซ๐ฎ๐ณ – ๐๐๐๐๐๐ฐ๐ฌ๐๐
Prezidente AJTL, Zeovonia Viera hatete, AJTL kondena maka’as aktu violentu no bullying hasoru jornalista, tanba estudante balun pratika brutalismu hasoru jornalista iha area kampus UNDIL.
“Ami husi AJTL sei foti asaun legรกl hasoru ema sira ne’ebรฉ komete agresaun fiziku hasoru jornalista sira tuir Lei Komunikasaun Sosiรกl, Artigu 4”.Dehan Prezidente AJTL Zeovonia Viera, liu husi Konferรฉnsia Imprensa iha salaun AJTL Fatuhada, Quarta-Feira, (22/10/2025)
Lideransa AJTL ne’e fundamenta, AJTL husu ba akadรฉmiku no universitรกriu sira atu respeita kanรกl mรญdia no respeita jornalista, bainhira sira hala’o atividade jornalรญstiku iha terenu ba kualker asuntu ne’ebรฉ iha ligasaun ho interese pรบbliku.
“Ami husi AJTL prontu fรณ apoiu ba vitima jornalista ne’ebe hetan agresaun fizika. Ami prontu kolabora ho SAPNews prosesa kazu ne’e ba Ministeiru Publiku tuir dalan legal” Tenik Zevonia.
AJTL Ezjije ba Conselho de Imprensa nu’udar instituisaun independente estadu nian ne’ebรฉ defende no asegura liberdade imprensa no liberdade espresaun atu foti asaun ruma kona-ba aktu violentu hasoru jornalista sira.
Husu mรณs ba jornalista sira atu mantein kumpri Kรณdigu รtika Jornalizmu no prinsรญpiu universal jornalizmu nian nu’udar padraun รฉtika no matadalan morรกl iha kontestu kobertura no publikasaun notรญsia.
AJTL mรณs husu ba jornalista no kanรกl mรญdia hotu-hotu atu evita halo live streaming ba asuntu sensitivu sira, hanesan asedu no violรฉnsia seksuรกl atu garante no asegura nafatin prinsรญpiu prezunsaun inosรฉnsia ka azas praduga tak bersalah no asegura dignidade umana sobrevivente sira-nian.
Husu ba Kanรกl mรญdia sira bele halo deit offline news, nune’e fasil atu halo konfirmasaun ho parte sira hodi halo notรญsia justu no balรกnsu.
Iha fatin hanesan, Prezidente TLPU Candido Alves afirma, nia parte sente triste tanba liberdade imprensa Timor-Leste nian, laos ema seluk mak harahun maibรฉ, estudante universitariu sira mak hatudu hahalok brutalismu hasoru jornalista, hodi harahun liberdade imprensa.
“Ha’u triste tebes tanba Liberdade Imprensa la’os harahun husi ema seluk, maibรฉ harahun rasik husi estudante universitariu sira, hahalok ida ne’e TLPU triste tebes, tanba ne’e TLPU hamutuk ho vitima no AJTL hakarak afirma katak ami la tolera hahalok ida ne’e”.
Nia haktuir Konstituisaun RDTL garantia liberdade ba jornalista hodi halaโo kobertura, sein limitasaun husi grupu ka individu balun, ne’ebe tenta impede servisu jornalista nian.
“Ita-nia konstituisaun fรณ dalan ba jornalista sira atu halo kobertura ba asuntu ne’ebe sai preokupasaun ba pรบbliku, karik pรบbliku neโebe la aseita ho produtu jornalista nian, bele hatoโo keixa ba Konsellu Imprensa tanba Lei komunikasaun sosial fo dalan, maibรฉ laos hatudu jagoan hasoru jornalista”.
Enkuantu vitima Marino Pinto, deklara katak, nia parte hetan agresaun fizika direita husi estudante UNDIL balun, nuneโe nia hili dalan nonok, maske estudante balun ho emosional hakilar no dudu nia atu sai husi resintu UNDIL nian.
“Ha’u ho ekipa ba kampus UNDIL tanba ami hetan konvite husi vitima asediu sexual, maibรฉ ami to’o iha ne’eba estudante sira, hakilar ha’u dehan duni nia sai husi ne’e, se mak haruka nia mai, sira konsege buti ha’u nia faru iha kakorok, dudu ha’u, sira barak hobur mai ha’u atu baku ha’u” Dehan Mariano
Vitima hatutan, aktu ne’ebe estudante sira komete, dalaruma estudante sira la kompriende papel jornalista nian, tanba ne’e sira impede kobertura jornalista nian.
“Kazu ne’e ha’u senti ofendidu, entaun ha’u hamutuk ho AJTL no TLPU sei lori kazu ne’e ba oin tuir dalan legal, tanba ha’u agresaun fisika husi estudante sira”.
Porta voz Mรญdia Sapnews Ermelinda Soares hateten desentendimentu ne’ebe akontese iha resintu kampus Universidade Dili (UNDIL) iha loron 21 Outubru 2025 maiz ou menuz haleu tuku 10 liu, iha ne’ebe estudante vรญtima asรฉdiu seksuรกl konvida mรญdia atu halo kobertura kona ba konferรฉnsia imprensa kontra dosente inisial MLS, maibe infelizmente konferรฉnsia imprensa ne’e hetan impedimentu tanba la hetan autorizasaun ba fatin.
“Hafoin simu konvite kobertura, wainhira jornalista sira hosi mรญdia to’o iha resintu Kampus UNDIL, estudante sira husu ba jornalista SAPNews dehan “se mak haruka imi mai, konvite iha ne’ebe, hatudu se mak assina”, nuneโe hatudu konvite ba sira, hafoin sira nonok hodi fila kotuk. Bainhira laiha ona desizaun atu halo konferรฉnsia iha resintu UNDIL, jornalista sira deside atu husik fatin, estudante sira hatudu expertu, hakilar hodi dudu, duni no hakilar jornalista sira hodi sai hosi resintu UNDIL” Dehan Porta voz Ermelinda Soares
Porta Voz konta antes husik resintu UNDIL, hatan ba reasaun hosi dosente no estudante UNDIL, Jornalista Mรญdia SAPNews Marino de Deus Pinto dehan “ami mai tanba hetan konvite atu halo kobertura kona-ba konferรฉnsia imprensa hosi vรญtima asรฉdiu sexual iha UNDIL”, no iha momentu ne’e estudante sira ba kaer Jornalista Marino ninia faru gola no rasta besik ba kakorok no dudu hodi sai hosi kampus, nuneโe vรญtima neโe hili nonok hodi husik fatin.
“Durante dezentendimentu, Estudante UNDIL sira dehan, โAmi la presiza, imi jornalista mai halo saida.โ iha tempu hanesan, Estudante balun mรณs husi kotuk dehan โtau no duni sai tihaโ, nune’e jornalista ne’ebe presente iha fatin akontesimentu sente tauk no nonok deside sai hosi fatin no kontinua ba Farol hodi halo kobertura ba konferรฉnsia imprensa hosi vรญtima sira tanba estrutura UNDIL la aseita halo iha resintu kampus”.
Nia haktuir bainhira estudante kaer faru gola jornalista Marino de Deus Pinto hodi rasta saโe ba kakorok no hakilar dehan, โlabele arogรกnsia iha neโe, rona ka laeโ, nune’e Jornalista Marino hatan, โhaโu mai koberturaโ, estudante sira hakilar tan, โkartaun iha neโebรฉโ, vรญtima seidauk hatudu kartaun, sira dudu lisuk, nuneโe jornalista Marino deside ses an tanba hetan presaun makaas.
“Ami solidariza kolega jornalista Marino de Deus Pinto no kolega jornalista sira hotu neโebรฉ mak simu liafuan insultu, maltrata no sente traumรกtiku husi Sivitas Akademiku UNDIL nian, neโebรฉ la komprende no la hatene serbisu jornalista nian iha estadu direito no demokratiku”
Porta voz SAP News TL ne’e reafirma liu hosi konferรฉnsia imprensa ne’e hateten :
- Ami hamutuk ho vรญtima sei prosesa kazu neโe ba iha konsellu imprensa no Polisia Nasional Timor-Leste hodi enkamiรฑa ba ministeriu pรบbliku hodi hetan justisa no naran diโak knar lulik jornalista nian.
- Ami husu ba Prezidente Fundasaun Boacril atual Primeiro Ministro Kay Rala Xanana Gusmรฃo no Reitor UNDIL Sr. Josรฉ Belo atual Prezidente CNE atu klarifika no foti medidas ruma hasoru oknum sira neโebรฉ halo agresaun fiziku hasoru Jornalista Marino de Deus Pinto no jornalista sira neโebรฉ marka prezente iha fatin akontese.
- Husu ba Dekanu fakuldades, diretores departamentu, dosentes no estudante sira hotu iha UNDIL atu respeita serbisu jornalista nian ba liberdade imprensa no expressรฃo tanba ita hotu moris iha estadu direitu no demokrรกtiku, ita tenki komunga valor demokrasia, prinsipiu direitus humanos no hatur justiรงa iha instituisaun hotu-hotu. Tanba atividade neโe planeadu no organizadu husi vitima sira laos jornalista sira mak ba.
- Husu ba sosiedade no akademikas tomak atu labele sai portavoz ka guardiaun ba kriminozu sira hodi taka dalan ba mรญdia atu halo notisia investigativu hodi fo sai lialos, justiรงa no halian lian laek sira lian liliu feto, labarik no ema vulnerรกvel sira neโebe sai vรญtima iha sosiedade inklui instituisaun sira privadu no pรบbliku.
- Husu ba sosiedade tomak tantu sivis no militares, akademiku sira no pรบbliku enjerรกl atu respeita no fo espasu ba jornalista sira hodi halaโo ninian knaar, basa jornalista mak sai matan, tilun no ibun no sai lian ba lian lae sira.
- Ikus liu, husu ba vitima no familia vitima sira atu labele tauk koalia sai lia los, tanba lialos la mate, lialos sempre manan no lialos mak dalan ba sivilizasaun, assegura direitos humanos no igualdade.
Enkuantu, ligadu ho akontesimentu desrespeitu ba liberdade imprensa no tenta ameasa jornalista ne’e, Estrutura Mรญdia SAPNewsTL hamutuk ho AJTL & TLPU hola desizaun hodi keisa autor sira ba Ministรฉriu Publiku iha loron (23/10/2025) hodi prosesa tuir dalan legal no buka justiรงa ba vรญtima agresaun fรญziku.

