BREAKING NEWS

ย ๐—๐—ผ๐—ฟ๐—ป๐—ฎ๐—ฑ๐—ฎ ๐—™๐—ผ๐˜‚๐—ป, ๐—ง๐—Ÿ ๐—ฃ๐—ฎ๐—ฟ๐˜๐—ถ๐˜€๐—ถ๐—ฝ๐—ฎ ๐—ข๐—ณ๐—ถ๐˜€๐—ถ๐—ฎ๐—น ๐—•๐—ฎ ๐—ฆ๐—ถ๐—บ๐—ฒ๐—ถ๐—ฟ๐—ฎ ๐—”๐—ฆ๐—˜๐—”๐—ก ๐—•๐—ฎ ๐——๐—ฎ๐—น๐—ฎ ๐Ÿฐ๐Ÿณ

Imajem : Primeira Ministra Japรฃo komprimentu Primeiru Ministru Timor-Leste iha simeira ASEAN ba dala 47ยฐ iha Malรกsia, 27/10/2025

SAP News TL, Malรกsia : Momentu istรณriku, Timor-Leste (TL) partisipa bรก dala uluk iha Simeira Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) bรก dala-47 ho tema โ€œInkluzividade no Sustentabilidadeโ€ hafoin ofisialmente adere nuโ€™udรกr Estadu membru bรก dala-11 iha Sentru Konvensaun Kuala Lumpur (KLCC), domingu (26/10/2025).

Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmรฃo konsidera ida-ne’e hanesan onra ida atu dirije Simeira ASEAN istรณriku bรก dala-47 nu’udรกr membru ofisiรกl plenu ida hosi famรญlia ASEAN nian.

Marku ida-neโ€™e marka kapรญtulu foun ida, laโ€™รณs deโ€™it bรก Timor-Leste, maibรฉ bรก integrasaun rejionรกl neโ€™ebรฉ harii iha konfiansa, solidariedade no kompromisu fahe bรก futuru komรบn.

Xanana Gusmรฃo hatoโ€™o Timor-Leste ninia apresiasaun bรก Malรกzia, bรก lideransa ezemplรกr nu’udรกr Prezidente ASEAN nian iha 2025, hodi dirije Timor-Leste ninia deliberasaun sira bรก adosaun Vizaun Komunidade ASEAN nian 2045.

Tuir tema orientadรณr โ€œInkluzividade no Sustentabilidade,โ€ Timor-Leste fรณ hanoin katak, forsa ASEAN nian hela iha diversidade ho inkonsibilidade, konstrusaun no Timor-Leste nia konxiรฉnsia atu atua ho koletivu.

Timor-Leste apoia makaโ€™as ambisaun vizaun ASEAN nian bรก rejiaun neโ€™ebรฉ define ho reziliรฉnsia, inovasaun no inkluzividade.

โ€œ๐€๐ฆ๐ข ๐ซ๐ž๐ค๐จ๐ง๐ž๐ฌ๐ž ๐€๐’๐„๐€๐ ๐ง๐ข๐š ๐Ÿ๐จ๐ค๐ฎ ๐ž๐ฌ๐ญ๐ซ๐š๐ญ๐ž๐ฃ๐ข๐ค๐ฎ ๐›๐š ๐š๐ซ๐ฆ๐จ๐ง๐ข๐ณ๐š๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐ฉ๐š๐๐ซ๐š๐ฎ๐ง ๐ค๐จ๐ฆ๐ž๐ซ๐ฌ๐ข๐ฎ ๐ง๐ข๐š๐ง, ๐ข๐ง๐ญ๐ž๐ ๐ซ๐š๐ฌ๐š๐ฎ๐ง ๐Ÿ๐ข๐ง๐š๐ง๐ฌ๐ž๐ข๐ซ๐š ๐ง๐จ ๐ฆ๐จ๐ฏ๐ข๐ฆ๐ž๐ง๐ญ๐ฎ ๐ž๐ฆ๐š ๐ก๐จ๐๐ข ๐ก๐š๐ฅ๐จ ๐ข๐ญ๐š-๐ง๐ข๐š ๐ซ๐ž๐ฃ๐ข๐š๐ฎ๐ง ๐ฌ๐š๐ข ๐ฉ๐จ๐ญ๐ž๐ง๐ญ๐ž ๐ž๐ฌ๐ค๐จ๐ง๐จ๐ฆ๐ข๐ค๐ฎ ๐ ๐ฅ๐จ๐›๐š๐ฅ ๐ข๐๐š ๐ข๐ก๐š ๐ญ๐ข๐ง๐š๐ง ๐Ÿ๐ŸŽ๐Ÿ’๐Ÿ“,โ€ Dehan PM Xanana iha Malรกsia, 26/10/2025. Sita mรฉdia GPM

Bรก Timor-Leste, taka lakuna dezenvolvimentu nian sai hanesan prioridade prinsipรกl ida. Timor-Leste enkoraja ASEAN atu kontinua no haburas iha inisiativa bรก Integrasaun ASEAN, hodi apoia paridade, kapasitasaun no solidariedade rejionรกl.

Timor-Leste fรณ apoiu bรก inisiativa sira ASEAN nian bรก integrasaun ekonรณmika neโ€™ebรฉ kleโ€™an liutรกn, liu-liu liu-hosi ATIGA neโ€™ebรฉ hadiโ€™a ona, Akordu Enkuadramentu Ekonomia Dijitรกl no Rede Enerjia ASEAN nian.

Iha aliรฑamentu ho ajenda klimรกtika ASEAN nian, Timor-Leste kompromete atu avansa enerjia renovรกvel no dezenvolvimentu sustentรกvel, hodi rekoรฑese dezafiu รบniku sira neโ€™ebรฉ Estadu kiโ€™ik sira hasoru.

โ€œ๐€๐ฆ๐ข ๐ž๐ฅ๐จ๐ฃ๐ข๐š ๐ž๐ฌ๐Ÿ๐จ๐ซ๐ฌ๐ฎ ๐ฌ๐ข๐ซ๐š ๐ง๐ž’๐ž๐›๐ž ๐ก๐š๐ฅ๐š’๐จ ๐ก๐ž๐ฅ๐š ๐š๐ญ๐ฎ ๐š๐ญ๐ข๐ง๐ฃ๐ข ๐Š๐จ๐๐ข๐ ๐ฎ ๐Š๐จ๐ง๐๐ฎ๐ญ๐š ๐ข๐๐š ๐ง๐ž’๐ž๐›๐žฬ ๐ฅ๐ž๐ ๐š๐ฅ๐ฆ๐ž๐ง๐ญ๐ž ๐ฏ๐ข๐ง๐ค๐ฎ๐ฅ๐š๐ญ๐ข๐ฏ๐ฎ ๐ข๐ก๐š ๐“๐š๐ฌ๐ข ๐’๐ฎ๐ฅ ๐—๐ข๐ง๐š ๐ง๐ข๐š๐ง, ๐ก๐จ๐๐ข ๐ฆ๐š๐ง๐ญ๐ž๐ข๐ง ๐ซ๐ž๐ฃ๐ข๐š๐ฎ๐ง ๐ก๐š๐ง๐ž๐ฌ๐š๐ง ๐ณ๐จ๐ง๐š ๐๐š๐ฆ๐ž ๐ง๐ข๐š๐ง,โ€Xanana Gusmรฃo elojia.

Timor-Leste lori esperiรฉnsia prรกtika bรก ASEAN kona-bรก rekonsiliasaun no harii dame no iha kompromisu atu kontribui bรก rejiaun nia seguransa no lideransa umanitรกria.

โ€œ๐‹๐จ๐ซ๐ข ๐†๐จ๐ฏ๐ž๐ซ๐ง๐ฎ ๐ง๐จ ๐ฉ๐จ๐ฏ๐ฎ ๐“๐ข๐ฆ๐จ๐ซ-๐‹๐ž๐ฌ๐ญ๐ž ๐ง๐ข๐š ๐ง๐š๐ซ๐š๐ง, ๐ก๐šโ€™๐ฎ ๐ก๐š๐ญ๐จโ€™๐จ ๐š๐ ๐ซ๐š๐๐ž๐ฌ๐ข๐ฆ๐ž๐ง๐ญ๐ฎ ๐ค๐ฅ๐žโ€™๐š๐ง ๐›๐šฬ ๐ค๐จ๐ง๐Ÿ๐ข๐š๐ง๐ฌ๐š ๐ง๐จ ๐ฌ๐จ๐ฅ๐ข๐๐š๐ซ๐ข๐ž๐๐š๐๐ž ๐ง๐žโ€™๐ž๐›๐žฬ ๐„๐ฌ๐ญ๐š๐๐ฎ-๐ฆ๐ž๐ฆ๐›๐ซ๐ฎ ๐€๐’๐„๐€๐ ๐ก๐จ๐ญ๐ฎ-๐ก๐จ๐ญ๐ฎ ๐ก๐š๐ญ๐ฎ๐๐ฎ ๐ข๐ก๐š ๐ข๐ญ๐š-๐ง๐ข๐š ๐ฏ๐ข๐š๐ฃ๐ž๐ง ๐›๐šฬ ๐š๐๐ž๐ณ๐š๐ฎ๐ง ๐ญ๐จ๐ฆ๐š๐ค,โ€Xefe Governu neโ€™e agradese.

Hatoโ€™o mรณs parabรฉns no dezeju di’ak sira bรก Filipina bainhira asume Prezidente ASEAN nian iha 2026. Timor-Leste hein atu servisu hamutuk besik-liu, hodi avansa Vizaun 2045 ASEAN nian ho objetivu sira ne’ebรฉ fahe bรก Sudeste Aziรกtiku ida ne’ebรฉ forte-liu, unidu no reziliente.

Iha okaziaun neโ€™e Kay Rala Xanana Gusmรฃo hato’o sinseru kondolรฉnsia bรก Famรญlia Reรกl no povu Tailรกndia kona-bรก Majestade Liurai-feto Sirikit, Liurai-feto Inan nia mate.

Simeira ASEAN bรก dala-47 neโ€™e prezide hosi Primeiru-Ministru Malรกzia, Datoโ€™ Seri Anwar Ibrahim neโ€™ebรฉ fahe bรก sesaun Plenรกria no Retiru.

Sesaun Plenรกria involve mรณs partisipasaun hosi Konvidadu sira hosi Meza ASEAN nian, nomeadamente, Primeiru-Ministru Kanadรก, Prezidente Konsellu Europeu no Diretรณr Jerente Fundu Monetรกriu Internasionรกl (FMI).

Durante Sesaun Plenรกria, Lรญder ASEAN sira konsentra sira-nia diskusaun bรก asuntu sira neโ€™ebรฉ relasiona ho harii Komunidade ASEAN no relasaun esterna ASEAN nian.

Lรญder sira mรณs delibera kona-bรก dalan sira atu aprofunda integrasaun rejionรกl, estimula kreximentu ekonรณmiku no hasaโ€™e konetividade ASEAN nian.

Kona-bรก relasaun esterna sira, Lรญder sira diskute esforsu sira atu reforsa unidade no Sentralidade ASEAN nian, no hametin kompromisu ASEAN nian bรก รณrden multilaterรกl ida ne’ebรฉ bazeia bรก regra sira iha paizajen jeoestratรฉjiku globรกl ne’ebรฉ evolui daudaun.

Kanadรก ho Uniaun Europeia (UE) mรณs fahe sira-nia perspetiva kona-bรก konsolidasaun no aprofunda liu-tรกn sira-nia relasaun diรกlogu ida-idak ho ASEAN.

Iha oakziaun neโ€™e The International Monetary Fund (IMF) fรณ informasaun bรก Lรญder sira kona-bรก avaliasaun makroekonรณmiku globรกl sira ikus-liu hosi FMI, implikasaun polรญtika sira bรก ASEAN no dalan sira atu aprofunda kolaborasaun entre FMI-ASEAN.

Durante Sesaun Retiru, Lรญder sira halo revizaun bรก implementasaun Konsensu Pontu Lima (5PC) kona-bรก Myanmar no dalan bรก oin hodi rezolve krize polรญtika no umanitรกria iha nasaun neโ€™e, no mรณs troka hanoin kona-bรก asuntu rejionรกl ho internasionรกl sira neโ€™ebรฉ sai preokupasaun mรบtua.

Partisipa iha Simeira ASEAN bรก dala-47 maka lรญder xave sira Sudeste Aziรกtiku hanesan Primeiru-Ministru Malรกzia, Datuk Seri Anwar Ibrahim, Sultaun no Primeiru-Ministru Brunei Darusalam, Sultan Hassanal Bolkiah, Primeiru-Ministru Kamboja, Hun Manet, Prezidente Repรบblika Indonรฉzia, Prabowo Subianto, Primeiru-Ministru Laos, Sonexay Siphandone, Prezidente Filipina, Ferdinand Marcos Jr, Primeiru-Ministru Singapura, Lawrence Wong, Primeiru-Ministru Tailรกndia, Anutin Charnvirakul, Primeiru-Ministru Vietname, Pham Minh Chinh, Prezidente Repรบblika RDTL, Josรฉ Ramos-Horta ho Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmรฃo.

Alende neโ€™e partisipa mรณs hosi parseiru internasionรกl sira ne’ebรฉ reflete organizasaun ASEAN nia parseria globรกl mai-hosi Prezidente Estadus Unidus, Donald Trump, Primeiru-Ministru Xina, Li Qiang, Primeiru-Ministru Japaun Sanae Takaichi, Prezidente Brazil, Luiz Inรกcio Lula da Silva, Primeiru-Ministru รndia, Narendra Modi partisipas virtual, Prezidente Korea Sรบl, Lee Jae-myung, Prezidente รfrika-Sรบl, Cyril Ramaphosa, Sekretรกriu-Jerรกl ONU nian, Antรณnio Guterres, Diretora Jerรกl FMI, Kristalina Georgieva, Prezidente Konsellu Europeu, Antรณnio Costa, Vise-Prezidente Banku Mundiรกl bรก รzia Leste no Pasรญfiku, Carlos Felipe Jaramillo, Prezidente FIFA, Gianni Infantino no konvidadu sira seluk.

TAGS
Share This