Atuasaun PNTL La Profisional & Viola Protesaun Direitu Sidadaun

Imajem : Atuasaun PNTL hasoru manifestante iha Kampus UNTL Dili, 16/09/2025. Foto : Daniel da Silva

SAPNewsTL, Díli : Ativista Domingos informa, nia parte akuza oknum Polisia Nasional Timor-Leste PNTL balun, tanba konsidera nia hanesan autor provokador durante manifestasaun.

Tuir Ativista Domingos hateten, kestaun ne’e nia hato’o tanba lamenta ho atuasaun membru Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) , durante atuasaun hasoru manifestane.

PNTL la hatudu profisionalismu hanesan autoridade seguransa atu proteje no defende direitu sidadaun. “Estudante sira tenki asegura an husi husi aktu ne’ebe PNTL halo, ita la fó sala ba ema sé deit maibé ita fiar katak ita-nia maluk PNTL sira iha kapasidade naton atu halo identifikasaun ba autor ne’ebe tuda hodi hamosu anarkismu, PNTL sira dehan ha’u mak provokador” Dehan Ativista Domingos de Andrade ba Jornalista sira, Iha resintu PN, (16/09/2025)

Domingos fundamenta, nia parte husu PNTL atu liberta nia husi kapturasaun tanba PNTL la hatudu profisionalismu hanesan povu nia denfende, maibé PNTL uza nia kompeténsia hodi bandu manifestante exerse nia liberdade.

“Imi keta hanoin ha’u hetan kapturasaun demostrasaun atu para, ida ne’e sei la akontese, kaptura ha’u demostrasaun sei kontinua manas liu tan, diak liu ita-boot sira liberta ha’u, sé la liberta ha’u situasaun sei sai aat liu tan durante demostrasuan” Tenik Domingos.

Povu Timor-Leste maioria moris iha mizeravel, tanba hanesan ativista timoroan nia kontinua luta kontra injustisa ne’ebe akontese iha orgaun soberanu Parlamentu Nasionál.

“Desde manifestasaun hahu, ha’u hakarak hatete ba públiku katak, ha’u hambrik iha ne’e desde 2008 hodi defende lialos, ha’u sempre defende kontra lei pensaun vitalisia, no kontra toman aat ida Parlamentu Nasional sosa karreta luxu.”

Iha fatin hanesan, Estudante Universidade Timor Lorosa’e (UNTL) Nilton Xavier Mendes, deklara, kapturasaun PNTL kontra manifestante viola Konstituisaun RDTL kona-ba liberdade opiniaun, tanba PNTL kaptura manifestante ho agresaun fizika.

“Ha’u la sala, ha’u servisu iha farmosa, iha ne’e liberdade de opiniaun, demokrasia, liberdade de manifestasaun, ha’u mai iha oin, reprezenta ha’u-nia kolega sira hotu, ha’u husik ha’u-nia servisu reprezenta kolega sira, maibé anarkismu deskupa, ha’u ohin front line, ha’u la pratika anarkismu, ha’u prontu para ko’alia maibé ha’u la halo buat ida” Dehan Nia.

Nia hatutan, atuasaun membru Polisia Nasional Timor-Leste balun, hasoru estudante, hamosu violensia ba estudante sira, maibé aktu ne’ebe estudante halo nia parte prontu koopera ho PNTL.

“Ha’u estudante husi Univerdade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), ha’u senti deskontenti oitoan entre polisia ho manifestante, ami estudante maibe ita hotu konsiente katak demonstrasaun nia risku mak ida ne’e”.

“Entaun ha’u prontu atu responsavel ba aktu saida deit ne’ebe ha’u nia maluk sira halo, injustiça sei buras, ita kontinua luta kontra, aluta kontinua”. Hateten Nilton

Enkuantu, membru Forsa Humanista Timor-Leste (FHTL) El Maubere ne’ebe hetan mós kapturasaun konsidera, atuasaun Polisia Nasional Timor-Leste, kontra violasaun direitus umanus tanba fo efeitu ba violénsia. 

“Iha horseik demonstrasaun ne’ebé akontese, la’ós manifestante mak hahu violénsia, maibé polísia rasik mak halo reasaun hasoru manifestante to’o ikus, ami mak simu efeitu no lori todan liu fali polisia sira”.

Durante kapturasaun, El Maubere afirma, “Akontesimentu ne’e prova katak ita labele hakiduk, ita presiza kontinua mantein até hetan vitoria, ita haree katak atuasaun PNTL ne’ebé la profisional, bele konsidera hanesan violasaun direitus umanus”.

Aleinde ne’e, Presidente Estudante Universitariu Munisipiu Ermera (UNEUMER) Jaque de Araújo akusa oknum Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) nain rua tanba, pratika agresaun fizika no tenta ameasa estudante inklui viola direitu fundamentál estudante nian.

“Ha’u-nia kazu ba loron horseik nian, ha’u hetan agresaun ofensas integridade fizika husi oknum Polisia nain rua (2) inklui ameasa ha’u, tanba ne’e mak atuasaun brutalismu refere ha’u senti direitu ne’e violadu”.

Nia fundamenta, asaun pasífika kontra Parlamentu Nasionál estudante barak konsideda membru Polisia Nasional Timor-Leste, la respeita direitu povu nian hodi halo asaun kontra estudante sira.

“Durante manifestasaun senti katak ita-nia direitu violadu, parte kompetente tenki iha responsabilidade, ita tenki ba husu ita-nia direitu tuir dalan legal, asaun pasífika ita la kontra PNTL maibé ita kontra Parlamentu Nasionál” Dehan Nia.

Jaque mós hato’o ona keixa ba Polícia Científica Investigação Criminal (PCIC) hodi prosesa oknum PNTL ne’ebe halo agresaun fíziku hasoru nia, iha ne’ebe resulta nia hetan kanek no monu iha arena demonstrasaun iha loron 16 Setembru 2025.

Entretantu, lamentasaun hirak ne’e manifestante sira hato’o, tamba lamentavel ho atuasaun PNTL hasoru manifestante, durante asaun pasífika protesta politika Parlamentu Nasionál (PN) iha loron 15-17 fulan setembru tinan 2025.

Ligadu ho atuasaun balun ne’ebe brutal Provedoria dos Direitos Humanos e Justiça Virgílio da Silva Lamukan mós lametan tanba atuasaun refere la proporsional no la respeitu direitu sidadaun sira-nian. Iha sorin seluk, parte Polisia Nasional Timor-Leste mós hato’o ona deskulpa ba públiku tanba halo atuasaun tama autonomia kampus UNTL hodi baku, duni no ameasa estudante sira.

TAGS
Share This