Dezembru, Trata Fronteira Maritima Ho Indonesia ! Kondekora Péritu Internasionál Na’in 3 

Imajem : Primeiro Ministro Kay Rala Xanana Gusmão entrega medalla ba Péritu Na’in 3 ne’ebe susesu estabelese prosesu permanente fronteira marítima entre Timor-Leste no Austrália, iha Reinu Unidu, 19/09/2025. Foto : Média GPM

SAP News TL, Londres : Xefi Governu Kay Rala Xanana Gusmão, reprezenta Presidente Repúblika (PR) José Ramos Horta, entrega Medalla Órdem Timor-Leste ba péritu internasionál na’in tolu (3) ne’ebé fó kontribuisaun bo’ot iha prosesu estabelesimentu Fronteira Marítima permanente Timor-Leste ho Austrália.

“Agora ita haree hela atu halo negosiasaun kona-ba fronteira maritima ho Indonezia. Uluk negosiasaun fronteira terrestre mos sira mak ajuda. Tanba ne’e ohin hanesan rekoñesimentu boot ida, lori Prezidente Republika ho povu Timor-Leste nia naran ha’u agradese ba sira hotu. Buat hotu-hotu no matenek ne’ebe sira fó hodi ita bele manan tiha Australia, agora ha’u fiar katak sira sei fó nafatin hodi ita bele manan tan ho Indonezia”. Sita mídia Gabinete PM Xanana, Sexta (19/09/2025)

Kondekorasaun ida-ne’e akontese paralelamente iha ámbitu enkontru estratéjiku ho Konselleiru Superiór no ekipa jurídika kona-ba kestaun Fronteira Terrestre no Marítima, ne’ebé hala’o iha Londres, Reinu Unidu, durante loron rua, hosi 19 to’o 20 setembru 2025.

“Ekipa mai diskute kedan kona-ba kestaun fronteira maritima ho Indonezia. Ami iha-ne’e hasoru-malu ho maluk sira ne’ebe uluk hamutuk hodi manan tiha Australia no Prezidente Republika fó ona kondekorasaun maibé iha ema na’in tolu (3) mak la konsege ba Timor hodi simu direta. Tanba ne’e ha’u husu autorizasaun ba Prezidente Republika atu ha’u lori medalla sira ne’e mai entrega direta ba sira iha-ne’e”.

Sidadaun estranjeiru na’in tolu ne’ebé kondekoradu husi Estadu Timor-Leste, kompostu hosi ema na’in 15, ofisialmente hetan kondekorasaun iha Palásiu Nobre Lahane, Dili, iha kinta (15/05/2025). Maski nune’e, sidadaun na’in tolu refere la marka prezensa iha seremónia, tanba razaun partikular.

Xefe Governu entrega direta medalla ba sidadaun na’in-tolu ne’e mak hanesan Professór Sir. Elihu Lauterpacht hosi Britania ne’ebé mate tiha ona no entrega de’it bá ninia família reprezentada ho Órdem de Timor-Leste.

Desde uluk kedan Sir. Elihu Lauterpacht sempre defende Timor-Leste, ajuda tebtebes kona-bá DLA Piper akompaña Timor-Leste dezde inísiu.

Aleinde ne’e Professór Alan Vaughan Lowe hosi Britania ne’ebé expertu kona-bá Lei Internasionál nian, ajuda tebtebes Timor-Leste no ohin entrega direta medalla Colar de Ordem de Timor-Leste. Sira na’in-rua hanesan Konselleiru Superiór no Professór Direitu Internasionál.

Entrega mós medalla Órden Timor-Leste nian bá Janet Legrand OBE KC (Hon), eis Parseiru iha DLA Piper, nu’udár rekoñesimentu bá sira-nia kontribuisaun valoroza bá estabelesimentu Fronteira Marítima permanente ho Austrália iha tinan 2018.

Bainhira Timor-Leste komesa ko’alia kona-bá fronteira uluk kedan, Janet Legrand ne’ebé ho matenek tebtebes ajuda Timor-Leste, nune’e bele manán tiha fronteira ho Austrália.

Ohin, oportunidade di’ak tebtebes atu Primeiru-Ministru, Xanana Gusmão fó apresiasaun bá sira hotu ne’ebé mak servisu iha DLA Piper hanesan firma advogadu ida ne’ebé sempre ajuda Timor-Leste desde uluk to’o agora.

DLA Piper maka empreza advogadu ida ho eskritóriu sira iha nasaun liu-40 iha Amérika, Ázia-Pasífiku, Europa, Áfrika, no Médiu Oriente ne’ebe hari’i iha tinan 2005 liu-hosi fuzaun hosi empreza advogadu tolu mak hanesan: Gray Cary Ware & Freidenrich LLP ne’ebé ho nia sede iha San Diego, Piper Rudnick LLP ne’ebé ho nia sede iha Baltimore, no DLA LLP ne’ebé ho nia sede iha Reinu Unidu.

Estadu Timor-Leste kondekora pessoál hirak ne’e bazeia bá Dekretu Prezidensiál númeru 39/2025 loron 9 fulan maiu 2025, ho Grau Kolár no Grau Medalla Órdem Timor-Leste nian.

Estadu Rekoñese servisu sira ne’ebé sidadaun estranjeiru hirak ne’e presta, iha folin bo’ot ho sira-nia abilidade hanesan péritu legál, diplomata no profisionál tékniku durante prosesu istóriku Konsiliasaun Obrigatória Nasaun Unidas inisiada iha abríl 2016.

Hosi sidadaun estranjeiru na’in-15 ne’e, na’in-tolu nu’udár péritu iha parte legál hanesan Konsilleiru Seniór kona-bá Lei Tasi nian mak simu kondekorasaun ho Grau Kolár Órdem Timor-Leste nian mak hanesan Professór Sir. Elihu Lauterpacht hosi Britania, Professór Alan Vaughan Lowe hosi Britania no Sir. Michael Charles Wood hosi Britania.

Profisionál na’in-12 seluk ne’ebé Estadu TL kondekora ho Grau Medalla Orden Timor-Leste nian bá sira-nia kontribuisaun esepsionál mak hanesan Embaixador Peter Taksoe-Jensen Prezidente Komisaun Konsiliasaun hosi Dinamarka, Juiz Christian Rudiger Wolfrum Komisariu Konsiliasaun nomeadu hosi Timor-Leste hosi Alemana. Juiz Abdul Gadire Koroma, Komisariu Konsiliasaun nomeadu hosi Timor-Leste hosi Sierra Leone, Dr. Rosalie Balkin, Komisariu Konsiliasaum nomeadu hosi Australia hosi Australia, Profesor Donald Malcolm Macrae, Komisariu Komisaun Konsiliasaun, nomeadu hosi Australia mai hosi Kanada no Nova Zelandia.

Dr. Garth Lindgren Schofield funsinariu ka Ofisial Senior Tribunal Permanente Arbitrajen hosi Amerika, Dr. Martin Anstice Earlston Doe, funsionariu ka Ofisial Senior Tribunal Permanente Arbitrajen hosi Kanada, Espana no Amerika, Dr. Janet Legrand, eis-parseiru no Prezidente Konsellu Administrasaun Korrespondensia Global DLA Piper hosi Britania. Dr. Stephen Kenneth Kemp Webb, Diretor Enerjia Azia-Pasifiku, DLA Piper (Australia), Dr. Gitanjali Bajaj, Ko-xefe Arbitrajen Internasional Azia Pasifika DLA Piper hosi Australia, Dr. Robin William Cleverly, Konsultor Tekniku espesializadu iha Jeolojia hosi Britania, Dr. Eran Nathan Sthoeger, Konsultor iha Direitu Internasional Publiku ho nasionalidade hosi Israel no Amerika

Rekorda fali katak, tratadu entre Timor-Leste no Austrália neʼebé estabelese fronteira marítima permanente asina iha fulan-marsu 2018 no tama iha vigór iha Agostu 2019, marka susesu signifikativu ida iha Timor-Leste nia viajen dezde restaurasaun independénsia iha 20 Maiu 2002.

Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana ho delegasaun deslola ba Londres hodi hala’o enkontru ho peritu Internasionál sira hodi fó prioridade ba esplorasaun estratéjia kona-ba direitu no pozisaun ida de’it ne’ebé Timor-Leste sei defende iha negosiasaun da-huluk ho Indonézia kona-ba Fronteira Marítima, ne’ebé sei hahú iha loron 8-10 fulan Dezembru 2025.

TAGS
Share This