๐ฃ๐ก ๐ฅ๐ฒ๐๐ผ๐ด๐ฎ ๐๐ฒ๐ถ ๐ฃ๐ฒ๐ป๐๐ฎ๐๐ป ๐ฉ๐ถ๐๐ฎ๐น๐ถ๐๐ถ๐ฎ ๐๐ผ ๐จ๐ป๐ฎ๐ป๐ถ๐บ๐ถ๐ฑ๐ฎ๐ฑ๐ฒ

Imajem : Deputadu sira vota ba revogasaun lei pensaun vitalรญsia iha Parlamentu Nasionรกl, Dili, 25/09/2025
SAP News TL, Dรญli : Parlamentu Nasionรกl (PN) liu husi diskusaun no votasaun iha jeneralidade kona-ba Projetu Lei Seguransa Sosiรกl ba Titulรกr รrganu Soberanu, PN aprova halakon total Lei Pensaun Mensal Vitalรญsia, ho votu afavor 61 kontra zero (0) no apstensaun zero (0) tanba deputadu nain haat la marka prezensa.
Votasaun neโe halaโo iha plenรกriu PN, bainhira maioria deputadu sira hatudu konsensu liu husi votu afavor 61, maske depuatadu nain haat la prezensa iha plenaria refere.
Rezultadu diskusaun no votasaun iha jeneralidade ba:
- Projetu Lei 10/VI(3a) – Regime Jurรญdico de Seguranรงa Social dos Titulares dos รrgรฃos de Soberania (la ho efeitu retroativu), LA PASSA ho votu A favor 22, Kontra 38, Abstensaun 1.
- Projeto Lei no 11/VI (3a) – Revoga a pensรฃo mensal vitalรญcia dos Deputados e Ex-Titulares dos Orgรฃos de Soberania e dรก outras providรชncias (ho efeitu retroativu hahu husi 20 de Maio 2002), PASSA ho votus unanimidade a favor 61, kontra 0, abstensaun 0.
Iha diskursu faze jeneralidade neโe konsidera hanesan medida reforma importรกnte iha รกrea seguransa sosiรกl, no mรณs parte husi esforsu atu estabese sistema neโebรฉ justu, integradu, no sustentรกvel hodi responde ezijensia Estudante Universitariu Timor-Leste (EUTL) durante loron 15-17 fulan setembru tinan ne’e.
Diskusaun neโe partisipa mรณs husi Portavรณs Estudante Universitariu Timor-Leste hodi rona argumentu neโebe deputadu sira deklara ho uninamidade kona-ba halakon total lei pensaun vitalรญsia.
Iha intervensaun Deputadu Bankada CNRT Patrocรญnio Fernandes deklara halakon total lei pensaun vitalรญsia, “CNRT iha konsistรฉnsia atu halakon total lei pensaun vitalรญsia, halakon hotu hosi retroativa, hatur justisa”.
Deputada KHUNTO Olinda Guterres afirma apoia “halakon total lei pensaun vitalรญsia”, nune’e labele iha ema ida hetan osan sein halo servisu ruma, “Ha’u apoia projetu nรบmeru 11 katak halakon total pensaun vitalรญsia”.
Bankada PD liu hosi nia Xefe Bankada Manuel Henrique afirma PN laiha reserva hodi halakon total lei pensaun vitalรญsia.
“PD laiha rezerva hodi halakon lei pensaun mensal vitalรญsia, ha’u deputadu foun hakarak halo buat foun, agradese ba juventude sira”. Nia afirma
Deputada Bankada FRETILIN Cristina Yuri Rebelo dos Santos Costa sublinha apoia “halakon lei pensaun vitalรญsia tanba ne’e mak igualdade no Justiรงa sosial”. Nia deklara
Deputada PLP Ermenegilda Laurentina hateten, PLP iha komitmentu hodi hapara privilejiu desproporsional sira neโebรฉ kria injustica social ba ema timoroan hotu.
“Toโo ona tempu ita hotu ho komitmentu hodi hapara privilejiu desproporsional sira neโebรฉ kria injustica social ba ema timoroan hotu, hodi integra ukun nain sira ho sira nia titularidade iha rejime ida bolu naran Rejime Kontributivu no Seguranca Social”.
Parlamento Nasional Sesta Lejislatura hatudu ona vontade no halo ona esforsu lubun ida, halo andamentu ba prosesu Lejislasaun nu’udar jestu ida hodi rona preokupasaun sosiedade nu’udar pasu importante hodi konsolida konfiansa sidadaun sira ba estadu no nasaun.
Deputada PLP ne’e hatutan importante tebes, maka kualker inisiativa lejislativas tenke tane aas ba Konstituisaun da Republika Timor-Leste no Estado de Direitu Demokratiku. “Tanba Ita hotu hatene katak Inisiativa Lejislativa bazeia justisa sosial no prinsรญpiu igualdade nian”.
Iha enkuadramentu Konstitusionรกl neโebรฉ aplikavel, Konstituisaun da Repรบblika Demokrรกtika Timรณr Leste fรณ Kompetensia exlusivu ba Parlamento Nasional neโebรฉ deskreve iha artigu 92 no artigo 95, nuneโe, tuir Teoria Direito Konstitusional Kontenporer revizaun ka revogasaun ba kualker diploma monu iha marjen konformidade lejizladรณr demokrรกtiku nian.
Esbosu, neโebรฉ hamosu rezerva konstitusional tenke anota konstrutivamente, nune’e labele afeta ba situasaun juridika konsolidada katak Konstituisaun Timor-Leste nian la fรณ kompetensia ordinรกriu ba lejislador sira, maibe pelo faktu, Konstituisaun chama atensaun atu labele hamosu konflitu potensial ho nia proibisaun sira neโebรฉ lori implikasoens ba: Direitu, Liberdade no Garantia sira tuir artigo 24 C-RDTL no prinsipiu sira kona-bรก seguransa juridika tanba neโe lejislador sira tenke kumpri prinsรญpiu proporsionalidade hodi define รกmbitu, objetivu no subjetivu revogasaun sira-nian.
Bankada Parlamentar sira bele iha konsensu hodi harmoniza projeitu rua ne’e sai ida deit, nune’e hamosu textu subtitutivu atu Parlamentu Nasional aprezenta diploma ida neโebรฉ ho objetivu transforma Sistema atual ba Sistema neโebรฉ justu no sustentavรฉl ba estadu no nasaun.
Durante diskusaun neโe laโo hetan atensaun bo’ot husi publiku no estudante universitariu sira iha resintu Parlamentu Nasional nian oin, tanba lei ida neโe konsidera sensรญvel polรญtika no sosial, neโebรฉ envolvimentu diretu ho direitu seguransa sosiรกl ba ex-titulรกr รณrgaun soberanu nian.
Tuir informasaun klaridade ne’ebe Mรฉdia SAPNews asesu, deputadu sira partilha perspetiva balun no hato’o intervensoens polรญtika kada bankada ne’ebe maioria asentu iha uma fukun Parlamentu Nasionรกl hodi fo argumentu kona-ba justisa sosial, sustentabilidade orรงamental no prinsipiu igualdade.
Entretantu iha resintu Parlamentu Nasional nia oin hetan seguransa masimu husi Polisia Nasional Timor-Leste PNTL, tanba Parlamentu Nasionรกl hahu inisia diskusaun kona-ba revogasaun Lei Pensaun Vitalรญsia, manifestate sira ne’ebe organiza husi Estudante Universitariu Timor-Leste EUTL reorganiza malu hodi konsentra hamutuk iha resintu UNTL.