𝗣𝗡 𝗥𝗲𝘃𝗼𝗴𝗮 𝗟𝗲𝗶 𝗣𝗲𝗻𝘀𝗮𝘂𝗻 𝗩𝗶𝘁𝗮𝗹𝗶𝘀𝗶𝗮 𝗛𝗼 𝗨𝗻𝗮𝗻𝗶𝗺𝗶𝗱𝗮𝗱𝗲

Imajem : Deputadu sira vota ba revogasaun lei pensaun vitalísia iha Parlamentu Nasionál, Dili, 25/09/2025

SAP News TL, Díli : Parlamentu Nasionál (PN) liu husi diskusaun no votasaun iha jeneralidade kona-ba Projetu Lei Seguransa Sosiál ba Titulár Órganu Soberanu, PN aprova halakon total Lei Pensaun Mensal Vitalísia, ho votu afavor 61 kontra zero (0) no apstensaun zero (0) tanba deputadu nain haat la marka prezensa.

Votasaun ne’e hala’o iha plenáriu PN, bainhira maioria deputadu sira hatudu konsensu liu husi votu afavor 61, maske depuatadu nain haat la prezensa iha plenaria refere.

Rezultadu diskusaun no votasaun iha jeneralidade ba:

  1. Projetu Lei 10/VI(3a) – Regime Jurídico de Segurança Social dos Titulares dos Órgãos de Soberania (la ho efeitu retroativu), LA PASSA ho votu A favor 22, Kontra 38, Abstensaun 1.
  2. Projeto Lei no 11/VI (3a) – Revoga a pensão mensal vitalícia dos Deputados e Ex-Titulares dos Orgãos de Soberania e dá outras providências (ho efeitu retroativu hahu husi 20 de Maio 2002), PASSA ho votus unanimidade a favor 61, kontra 0, abstensaun 0.

Iha diskursu faze jeneralidade ne’e konsidera hanesan medida reforma importánte iha área seguransa sosiál, no mós parte husi esforsu atu estabese sistema ne’ebé justu, integradu, no sustentável hodi responde ezijensia Estudante Universitariu Timor-Leste (EUTL) durante loron 15-17 fulan setembru tinan ne’e.

Diskusaun ne’e partisipa mós husi Portavós Estudante Universitariu Timor-Leste hodi rona argumentu ne’ebe deputadu sira deklara ho uninamidade kona-ba halakon total lei pensaun vitalísia.

Iha intervensaun Deputadu Bankada CNRT Patrocínio Fernandes deklara halakon total lei pensaun vitalísia, “CNRT iha konsisténsia atu halakon total lei pensaun vitalísia, halakon hotu hosi retroativa, hatur justisa”.

Deputada KHUNTO Olinda Guterres afirma apoia “halakon total lei pensaun vitalísia”, nune’e labele iha ema ida hetan osan sein halo servisu ruma, “Ha’u apoia projetu númeru 11 katak halakon total pensaun vitalísia”.

Bankada PD liu hosi nia Xefe Bankada Manuel Henrique afirma PN laiha reserva hodi halakon total lei pensaun vitalísia.

“PD laiha rezerva hodi halakon lei pensaun mensal vitalísia, ha’u deputadu foun hakarak halo buat foun, agradese ba juventude sira”. Nia afirma

Deputada Bankada FRETILIN Cristina Yuri Rebelo dos Santos Costa sublinha apoia “halakon lei pensaun vitalísia tanba ne’e mak igualdade no Justiça sosial”. Nia deklara

Deputada PLP Ermenegilda Laurentina hateten, PLP iha komitmentu hodi hapara privilejiu desproporsional sira ne’ebé kria injustica social ba ema timoroan hotu.

“To’o ona tempu ita hotu ho komitmentu hodi hapara privilejiu desproporsional sira ne’ebé kria injustica social ba ema timoroan hotu, hodi integra ukun nain sira ho sira nia titularidade iha rejime ida bolu naran Rejime Kontributivu no Seguranca Social”.

Parlamento Nasional Sesta Lejislatura hatudu ona vontade no halo ona esforsu lubun ida, halo andamentu ba prosesu Lejislasaun nu’udar jestu ida hodi rona preokupasaun sosiedade nu’udar pasu importante hodi konsolida konfiansa sidadaun sira ba estadu no nasaun.

Deputada PLP ne’e hatutan importante tebes, maka kualker inisiativa lejislativas tenke tane aas ba Konstituisaun da Republika Timor-Leste no Estado de Direitu Demokratiku. “Tanba Ita hotu hatene katak Inisiativa Lejislativa bazeia justisa sosial no prinsípiu igualdade nian”.

Iha enkuadramentu Konstitusionál ne’ebé aplikavel, Konstituisaun da Repúblika Demokrátika Timór Leste fó Kompetensia exlusivu ba Parlamento Nasional ne’ebé deskreve iha artigu 92 no artigo 95, nune’e, tuir Teoria Direito Konstitusional Kontenporer revizaun ka revogasaun ba kualker diploma monu iha marjen konformidade lejizladór demokrátiku nian.

Esbosu, ne’ebé hamosu rezerva konstitusional tenke anota konstrutivamente, nune’e labele afeta ba situasaun juridika konsolidada katak Konstituisaun Timor-Leste nian la fó kompetensia ordináriu ba lejislador sira, maibe pelo faktu, Konstituisaun chama atensaun atu labele hamosu konflitu potensial ho nia proibisaun sira ne’ebé lori implikasoens ba: Direitu, Liberdade no Garantia sira tuir artigo 24 C-RDTL no prinsipiu sira kona-bá seguransa juridika tanba ne’e lejislador sira tenke kumpri prinsípiu proporsionalidade hodi define ámbitu, objetivu no subjetivu revogasaun sira-nian.

Bankada Parlamentar sira bele iha konsensu hodi harmoniza projeitu rua ne’e sai ida deit, nune’e hamosu textu subtitutivu atu Parlamentu Nasional aprezenta diploma ida ne’ebé ho objetivu transforma Sistema atual ba Sistema ne’ebé justu no sustentavél ba estadu no nasaun.

Durante diskusaun ne’e la’o hetan atensaun bo’ot husi publiku no estudante universitariu sira iha resintu Parlamentu Nasional nian oin, tanba lei ida ne’e konsidera sensível polítika no sosial, ne’ebé envolvimentu diretu ho direitu seguransa sosiál ba ex-titulár órgaun soberanu nian.

Tuir informasaun klaridade ne’ebe Média SAPNews asesu, deputadu sira partilha perspetiva balun no hato’o intervensoens polítika kada bankada ne’ebe maioria asentu iha uma fukun Parlamentu Nasionál hodi fo argumentu kona-ba justisa sosial, sustentabilidade orçamental no prinsipiu igualdade.

Entretantu iha resintu Parlamentu Nasional nia oin hetan seguransa masimu husi Polisia Nasional Timor-Leste PNTL, tanba Parlamentu Nasionál hahu inisia diskusaun kona-ba revogasaun Lei Pensaun Vitalísia, manifestate sira ne’ebe organiza husi Estudante Universitariu Timor-Leste EUTL reorganiza malu hodi konsentra hamutuk iha resintu UNTL.

TAGS
Share This