Hadia Dalan Adezaun Ba ASEAN, MNEK Realiza Workshop ATIGA, ATISA & ACIA

SAPNewsTL, Dili : Ministeiru Negosiu Estranjeiru no Koperasaun (MNEK sigla portuges) Quarta-feira orseik hala’o workshop ho linhas ministeriais ho delegasaun Gabinete Ministeriu Kordenador Asuntu Ekonomiku (MCAE) Australia hodi koalia kona-ba akordu esensial komersiu kompresivu Asosiasaun das Nasoens do Sudeste Aziatiku ( ASEAN sigla Portugues) hanesan (ATIGA) ba sasan, (ATISA) Asean nia akordu komersiu ba atendimentu servisu, (ACIA) iha Asean.

Iha Intervista Diretora Jeral MNEC Milena Rangel ekoraja ekipa teniku Timor-leste (TL) konsidera ministeriu finansa hodi entende programa esensial tolu ne’ebe hasesan programa prioridade ba Asosiasaun das Nasoens do Sudeste Aziatiku ( ASEAN).

“Estadu Timor-Leste estabelese kooperasaun diak tebes ho Australia,liu husi enkontru entre nasaun rua ne’e ohin koalia kona-ba progama esensial tolu ne’ebe presiza ekipa teknika Timor-Leste tenki hala’o estudu klean ba programa asean nian, ATIGA Trading Goods ne’e oinsa bele hamenus taxa maibe buat hotu bazeia ba negosiasaun”,

“Ita tenki mos konsidera Ministériu Finansas, Ministériu sira ne’ebe iha liu responsabilidade atu koalia konaba ne’e, Ekipa tekniku sira husi liñas ministeriais ne’ebe presija atu bele intende liu tan akordu sira ne’e para bele ajuda ita nia prosesu negosiasaun ba kores ekonomiku sira, tamba ita hatene katak ekonomia maka mais komflexu, que presija ita nia ekipa tekniku sira iha komprendesaun, para bele ajuda iha ita nia prosesu adezaaun ba ASEAN”. hateten Diretora Jeral MNEC Milena Rangel ba Jornalista sira iha salaun Ministeiru Negosiu Estranjeiru no Koperasaun (MNEK) pante kelapa Quarta (21/06/2023).

Diretora ne’e salienta, akordu sira ne’e hotu tama iha relatoriu ne’ebe Asean intrega mai Timor-leste aprova iha simeira dadauk iha fulan Maiu ka fulan kotuk iha Labuan Bajo, importante tebes ekipa teknikus sira mai hamutuk fila fali para intende lolos prosesu ne’e liu liu ba konteudus akordu sira ne’e rasik atu nune’e bele fasilita prosesu negosiasaunNune’e, bele intende liu tan lista de akordu sira ne’ebe Asean fo ona mai Timor para prepara domestikamente prontidaun teknika ba prosesu adizaun. Iha Akordu principal tolu, Trading goods (ne’e sasan), Servist (servisu sira)

“Timor-Leste nia ligalframer ou ita nia lei sira balu ita prepara hela reformas barak halo hela desde inisiu kedas, agora oinsa liga ho saida mak Asean presija iha buat balu reforma ruma, ita presija hare fila fali, ne’e mak ekipa tekniku sira atu intende lolos ne’e importante para hare hamutuk oinsa prosesu negosiasaun tuir mai mais ho koñesimentu profundu para nune’e prosesu ne’e bele aselera liu tan”,

“Mais ou menus ita la zero los buat barak mak avansadu hela, ne’e preparasaun ida MNEC hare importante teb-tebes, tanba simeira tuir mai iha fulan setembru ita hakarak marka pasu ida signifikativu, kontinua nafatin halo preparrasaun, halo kapasitasaun ba ekipa tekniku sira oisa bele responde ba akordu sira ne’ebe lista hotu ona iha relatóriu Ministériu Negosiu Estrangeiro kona ba prosesu adezaun”.Diretora Fundamenta

Iha Fatin hanesan, Vise Ministro Komersiu no Industria, Domingos Lopes Antunes haktuir, iha tinan kotuk Lider sira iha Asean deklara ba publiku katak sira simu Timor Leste hanesan membru Asean ba sanulu resin ida konteudu ne’e husu para Timor Leste partisipa iha enkontru hotu iha Asean nian

“Ita Timor-Leste tama iha Asean Plus ne’e, ohin loron Australia mak Fasilita Workshop ne’e formasaun ba loron Tolu, sira nia komitmentu ita nia parseiru viziñu ida ne’ebe besik los tamba sira hola parte iha Asean halo komersiu ho Asean, tanba ne’e sira apoiu Timor Leste nia adezaun, formasaun ne’e iha area tolu ATIGA Sira bolu akordus sira iha bens nian, bainhira importa sasan mai ou ita exporta ita nia kafe ou bens sira seluk, agrikultura ou non agrikultura, akordu ne’e sira hanorin sasan nia prosesu sira ne’e iha Lejislasaun ida ne’e Nia laran”.

“ATISA ne’e ba areas servisu nian akordus sira iha Turizmu, Saude, Edukasaun, lubuk ida hanorin ba partisipantes sira mai husi linas ministeriais atu hatene, ikus liu mak ACIA ne’e kompania husi Arguiment ba iha Investiment nian, oinsa mak ema mai investe ita nia rai no ita mos ba investe ema nian rai tuir prosedimentu ida oinsa, no akordu ne’e naruk tebes, Australia iha matenek ba ida ne’e sira iha kapasidade ida ne’e, tamba sira iha akordu no sira halo negosiasaun ho Asean”Nia Hakotu

Enkuantu, Partisipa Iha Workshop Ida ne’e Mai husi Linhas Ministeriais oioin Hánesan Ministeiru Negosiu Estranjeiru no Koperasaun (MNEK sigla portuges), Delegasaun Gabinete Ministeriu Kordenador Asuntu Ekonomiku (MCAE) Australia no entidade Sira seluk tan

Jornalista: Anina Martins