Hamenus Finansiamentu Globál ! Pio Konsidera Nu’udar Momentu ne’ebé Pior Liu Iha Mundu

Imajem : UNFPA hala’o asaun umanitária ba komunidade sira. Foto : Média UNFPA

SAP News TL : Iha Loron Mundiál Umanitáriu, Diretór Rejionál ba Ázia no Pasífiku ajénsia Nasoins Unidas nian ba saúde seksuál no reprodutiva, UNFPA Pio Smith alerta katak hamenus finansiamentu globál no atake sira ne’ebé aumenta ba kuidadus saúde maka momentu ida ne’ebé pior liu ba rejiaun ne’ebé hó dezastre boot liu iha mundu.

Pio Smith husu investimentu urjente ba solusaun lokál sira, no protesaun ba servisu saúde sira atu tulun sira ne’ebé iha risku liu – feto sira, labarik-feto sira, no profisionál saúde sira iha liña oin liliu sira ne’ebé hetan inundasaun iha Nepal to’o área sira ne’ebé afetadu hosi konflitu iha Myanmar, parteira sira, médiku sira no profisionál saúde komunitáriu sira salva vida.

“Profisional saúde Umanitáriu sira-ne’e maka to’o uluk no fila ikus bainhira krize mosu. Sira serbisu iha zona konflitu, área dezastre klimátiku no kampu dezlokasaun, no dala barak ho rekursu ne’ebé menus no iha ameasa violénsia kontinua”. Dehan Pio Smith iha Dili, 19/08/2025.

Iha Myanmar de’it, feto no labarik-feto millaun resin maka sei dezlokadu, tantu iha nasaun laran no iha nasaun viziñu sira. Tinan ida-ne’e marka tinan ualu dezastre boot hosi ema Rohingya sira, ema Myanmar halai husik hela sira nia fatin ba Cox’s Bazar, Bangladéz, agora hanesan kampu refujiadu boot liu iha mundu, iha ne’ebé traballadór umanitáriu sira kontinua serbisu maka’as no la kolen hodi proteje sira nia direitu no dignidade.

Fulan neen dezde hakotu finansiamentu globál ba UNFPA afeita maka’as ba UNFPA nia servisu, “Ita haree impaktu ne’ebé dook ba ema sira ne’ebé ita servi nia moris: klínika saúde materno sira taka ona, ekipa saúde móvel sira hetan suspensaun, no fornesimentu servisus esensiál sira ba saúde reprodutiva nian atrazu”. hodi husik ema millaun resin la asesu ba servisus krítiku sira, ne’ebé ba ema balun signifika diferensa entre moris no mate.

Iha tempu hanesan, atake sira ba kuidadus saúde aumenta daudaun. Tinan kotuk maka tinan ne’ebé maka rejistu traballadór umanitáriu nian mate barak liu maioria hosi sira ne’ebé maka mate maka funsionáriu nasionál sira.

Globalmente, rejista ona atake liu 1,600 hasoru traballadór kuidadu saúde nian, inklui iha Iraun, Myanmar no Pakistaun, ne’ebé hamate pasiente no traballadór saúde liu 900 no hakanek ema atus resin. Ida-ne’e la’ós de’it trajédia umanu ida. Ida-ne’e maka violasaun ida ba lei umanitáriu internasionál.

Atake sira hasoru fasilidade saúde sira, traballadór sira, no pasiente sira bandu, maibé impunidade persiste. Líder sira tenke atua: proteje kuidadus saúde nu’udár prinsípiu umanitáriu fundamentál, integra ida-ne’e iha lejislasaun nasionál no regra militár sira kona-ba envolvimentu no husu responsabilidade autór sira.

Bainhira servisu kuidadus saúde nian sira sai alvu ka hetan perturbasaun, feto no labarik-feto sira maka sofre liu. Feto isin-rua sira laiha asesu ba kuidadus obstétriku ne’ebé salva moris, hodi transforma partu ba emerjénsia ida ne’ebé ameasa vida.

Sobrevivente sira husi violénsia bazeia ba jéneru lakon asesu ba kontrasepsaun emerjénsia, tratamentu pós-violasaun, apoiu psikososiál no servisu referénsia. Iha konflitu barak, violénsia seksuál sai hanesan arma, hodi aumenta trauma no risku sira ne’ebé feto no labarik-feto sira hasoru. Fasilidade saúde no protesaun feto nian sai hanesan kampu funu nian ho konsekuénsia ba mate.

Tinan-tinan, ema millaun ba millaun lakon sira-nia uma iha Ázia no Pasífiku tanba inundasaun, rai-nakdoko no konflitu. Mudansa klimátika mós intensifíka hela frekuénsia no gravidade emerjénsia nian. Komunidade tomak hetan evakuasaun, uma sira hetan destruisaun, no feto no labarik-feto sira maka simu todan boot liu. “Ita haree hela krize silénsiu ida kona-ba saúde mentál, trauma, no lakon dignidade”.

Iha provínsia rurál ida ne’ebé hetan inundasaun iha La’o PDR, “ha’u hasoru Soudaly, parteira ida ne’ebé la’o liuhosi bee ne’ebé kle’an to’o isin-lolon hodi to’o iha abrigu temporáriu ida ba família sira ne’ebé dezlokadu”. Nia lori moxila ida ho sasán partu nian ne’ebé moos, nia hatene katak pelumenus feto isin-rua na’in tolu sei partu iha loron balun nia laran. “Se ita hein bee tun,” nia hateten mai ha’u, “sei tarde liu ba inan balu.” Ninia determinasaun reflete eroizmu hosi respondente lokál rihun ba rihun ne’ebé atua uluk no lalais liu bainhira dezastre akontese.

UNFPA orgullu atu hamriik hamutuk ho traballadór saúde lokál sira, voluntáriu sira no respondente komunitáriu sira. Iha 2024, “ami apoia emerjénsia 46 iha nasaun 16 iha Ázia no Pasífiku, ne’ebé atinji feto no labarik-feto millaun resin”.

UNFPA halo parseria ho organizasaun nasionál sira ne’ebé lidera hosi feto sira hodi hametin resposta sira ne’ebé lidera lokalmente no transfere podér ba sira ne’ebé komprende di’ak liu ninia realidade sira. Maibé lokalizasaun lahó rekursu maka promesa mamuk ida.

Finansiamentu multi-anuál ne’ebé previzível esensiál atu hari’i sistema saúde ne’ebé reziliente, apoia parteira sira no traballadór sira seluk iha liña oin, pre-pozisaun fornesimentu salva-vida nian, no proteje traballadór saúde sira hosi perigu. Ida-ne’e maka investimentu ne’ebé matenek liu iha estabilidade, dignidade no prevensaun ba krize sira iha futuru.

Eskala emerjénsia sira ohin loron nian ezije paradigma foun ida iha asaun umanitária nian ne’ebé proteje traballadór saúde sira no fasilidade saúde sira, tane aas lei umanitária internasionál no investe iha solusaun lokál sira.

Atake sira ba kuidadus saúde tenke para. Governu no doadór sira tenke fornese rekursu sira ne’ebé presiza atu hatán ba nesesidade sira ne’ebé aumenta. “Ita tenke ko’alia, no koalia ho lian maka’as, bainhira prinsípiu umanitáriu– ema sivíl inosente sira no traballadór sira iha liña oin kontinua hetan atake”.

Iha Loron Mundiál Umanitária ida-ne’e, “mai ita hamriik ho parteira ne’ebé la’o iha bé laran hodi to’o ba inan sira ne’ebé atu partu, traballadór saúde ne’ebé fó kuidadus iha konflitu nia leet, no voluntáriu foin-sa’e sira ne’ebé fornese sasán sira ba komunidade sira ne’ebé dook”.

“Mai ita kompara korájen Soudaly nian no sira hotu ne’ebé iha liña oin krize umanitária nian hó vontade polítika, protesaun no finansiamentu sustentável ne’ebé sira presiza atu salva ema nia moris”. Nia hakotu

TAGS
Share This

COMMENTS