Polémika Estrada Ermera Manas ! Governu Sei Halo Estrada Gleno-Letefoho & Ermera Antiga

SAPNewsTL, Dili : Relasiona ho polémika estrada ligasaun Gleno ba Ermera Antiga, Letefoho, Atsabe, Hatulia A, no Hatulia B. ENEUMER & MOFA halo atake hasoru nia Autoridade Munisípiu Ermera José Martinho dos Santos Soares tanba konsidera inkapasidade no defende ninia pozisaun.

Estudante Universitariu Munisipiu Ermera (UNEUMER), hamutuk ho Movimentu Foinsa’e Atsabe (MOFA) realiza komunikadu imprensa ba daruak, hodi re-afirma pozisaun estudante nian ba komunikadu imprénsa ne’ebé hala’o iha loron-ida fulan fevereiru tanba hetan resposta hosi Autoridade Munisípiu Ermera katak estudante sira laiha étika no moral.

Bazeia ba prinsípiu demokrasia ne’ebé maka hakerek nanis ona iha konstituisaun Republika Demokratika Timor-Leste katak Estadu direitu demokratiku, respeitu ba direîtu humanu fundamentais individuais, koletivus sosiais no politika garantia iha konstituisaun, bazeia ba prinsipiu soberania popular povu maka nain ba poder konstituiente, tanba ne’e ema hotu hatudu lolos ho forma ativa iha politika dezenvolvimentu moris diak povu nian.

Direitu fundamental sira ne’e hotu, direitu báziku asesu ba kondisaun estrada ne’ebé maka adekuadu no favoravel, maibé infelismente kondisaun estrada sai grave teb-tebes ba povu maioria iha munisipiu ermera.

“Estrada aat hasusar komunidade sira atu asesu ho diak ba merkadu tanba estrada lalo’os ona dalan ba transporte públiku tantu privada halo movimentasaun. Nia efeitu hamate rendimentu ekonomia familia nian iha postu lima hanesar Ermera Antiga, Letefoho, Hatulia A, Hatulia B no Atsabe”.Tenik Presidente UNEUMER Jaqueu Maia de Araujo iha Jardim 5 Maio, Díli, 06/02/2025

Líder foinsa’e ne’e hatutan, komunidade sira husi postu lima (5) ne’e lakon sira nia produtu lokál sira hanesan, batar, ai-farina, fehuk, talas, foos-rai, kafé, modo-tahan, no seluk tanlabele lori ba merkadu no labele kompete ho produtu importasaun neʼebé mai husi rai seluk maka (Xineza sira fan iha sidade Glenu no Ermera Antiga).

Kondisaun estrada, minimiza vizitante sira husi munisipiu seluk no mós ema estanjeru sira atu vizita turismu komunitariu sira iha munisipiu ermera hanesan; turismu relijiozu Kristu Liurai (postu Letefoho), Bee-Manas (Postu Hatulia A), Bee-Mean (Identidade Munisipiu Ermera), Kafé Inan identidade ermera (iha suku fatubessi postu Hatulia B), Turismu Relijiozu nain feto Peregrina (iha suku fatubessi postu Hatulia B), Abrigu rejistensia Saudozu Nino Koni Santana (suku Mertutu postu Ermera Antiga), nst.

Turismu sira ne’e abandonado tanba la hetan vizita husi ema seluk, no komunidade sira mos la hetan benefisiu husi ne’eba tanba kondisaun estrada ne’ebé la permite atu atrai turista sira.

Povu Ermera sai deit tarjetu ba votu, depois de eleisaun hotu kondisaun povu nia sai grave liu tan, liu-liu iha setor potensial sira hanesan; setor edukasaun, setor saúde, setor agrikultura, no setor Turismu, malnutrisaun iha munisipiu ermera as liu iha munisipiu hotu.

Partidu sira konfiansa ne’e povu sempre fö fila fila liu husi kuatru dolar, vinte cinco centavos (S 4,0,25), maibé apenas benefisia deit grupu minoria ou sira nia partidu no familia, no osan sira neʼebé povu fo ba sira hetan supa hotu husi osan nain sira (kapitalimu) ohin loron.

Nune’e, UNEUMER & MOFA mobiliza estudante no juventude Ermera oan hotu realiza komunikadu imprénsa representa hodi husu direitu ba makaer ukun sira iha area rural.

“Ami reprezenta ba povu lian la’ek sira no hirak ne’ebé nia produtu la folin iha merkadu no hetan esplorasaun husi sistema ohin loron. Maibé, saida maka akontese, prezidente autoridade Munisipiu ermera (PAM-E) aktual foti dezisaun hodi halo komunikadu imprensa iha loron ha’at fulan fevereriu, tenta halo intervensaun ba estudante sira nia aspirasaun no vontade, husi ne’e mos ita konsidera PAM-E matan delek ba realidade sosiál sira”.

“PAM-E maka ema ida ne’ebé halo traisaun lolos ba Povu maioria iha munisipiu Ermera, razaun tanha ta’uk lakon poder ne’ebé atribuida hust partidu CNRT. Aliende ne’e, nia maka ema ida ne’ebé dezobedese ba sistema demokrasia. nia moos la kompriende saida maka komunikadu imprensa no saida maka greve, tanba nia kapasidade lideransa klot no interpreta sasan arbiru deit tuir nia inkapasidade”.

“Asuntu dezenvolvimentu ho kestaun moral nune’e mak nia konvida autoridade igreja katólika, veteranos, no ema espesial sira hodi partisipa iha komunikadu imprensa ne’ebé foin hala’o loron rua liu ba atu satan deit nia poder”.

“Tanba ne’e ami husi uniaun estudante universitariu munisipiu ermera, hamutuk ho movimentu foin-sa’e atsabe, apela ba sosiedade hotu husi munisipiu ermera katak, saida maka PAM-E koalia la reprezenta povu nia Sofrimentu, Se nia dehan…! nia reprezenta povu tansa nia ukun to’o agora la hatudu progresu ruma ba Ermera. Ikus liu hakarak alerta tan katak se estrada iha tinan ida ne’e maka nafatin aat. Signifika PAM-E ne’ebé partidu CNRT nomeia la reprezenta povu kiik no ki’ak sira, sira reprezenata deit grupu kiik sira hanesan partidu, osan nain no sira nia familia”. Nia sublinha

Presidente MOFA Igitro dos Santos konsidera PAM Ermera laiha kapasidade, defende nia pozisaun no la representa povu kiik sira nia aspirasaun.

“PAM-E hatudu deit ninia inkapasidade, defende nia posizaun no la representa povu kiik sira nia interesse, tanba ne’e ami sei resiste nafatin hodi kontra wainhira la rezolve problema estrada iha Ermera”.

Iha sorin seluk, PAM-E José Martino dos Santos Soares deklara preokupasaun ne’ebé estudante sira levanta ne’e konsidera tarde tanba tau ona iha planu hodi halo iha tinan ne’e.

“Sira KASET (Kasian Engkau Terlambat), Estrada ligasaun Gleno ba Letefoho no Ermera Antiga sei halo iha fulan Marsu tinan 2025, enkuantu estrada Atsabe, Hatulia B sei halo iha tinan 2026, tanba ne’e estudante sira bosok, laiha étika no moral hasoru ninia liderança sira (Lideransa ignoransia, Xanana ami la’os baruk ten, Fo Fila ami nia votus)”. PAM-E José Martino dos Santos ba SAPNews

“Estudante sira la mai munisipiu Ermera, ha’u la’o to’o ona postu administrativu sira hotu, ha’u hatene saida mak akontese iha ne’e, estrada balun sei halo iha tinan ne’e, balun sei halo tinan oin, sira tenki pasiênsia hodi hein tanba ita sei la halo milagre no halo buat hotu diak iha tinan ida nia laran”.

Maske nune’e, maibe PAM-E kontinua husu estudante sira hodi kontinua estuda didiak, halo krítika konstrutiva, no prepara an hodi halo buat ne’ebé la konsege halo iha presente, bele halo iha futuru.

“Ha’u husu estudante sira hodi estuda didiak, krítika konstrutiva no prepara an, buat ne’ebé ami la halo agora, imi bele halo iha futuru, tempu imi nian agora atu estuda”. Nia husu

Fo hanoin fali katak, estrada ligasaun Gleno ba Letefoho, Atsabe, Ermera Antiga, Hatulia A no Hatulia B oras ne’e aat no difikulta tebes sirkulasaun transporte públiku no privadu sira.

Jornalista : Ermelinda Soares