𝗞𝗼𝗻𝘁𝗲𝗻𝘁𝗲 & 𝗧𝗿𝗶𝘀𝘁𝗲 𝗟𝗮’𝗼 𝗛𝗮𝗺𝘂𝘁𝘂𝗸 𝗜𝗵𝗮 𝗦𝗲𝗹𝗲𝗯𝗿𝗮𝘀𝗮𝘂𝗻 𝗩𝗶𝘀𝗶𝘁𝗮 𝗣𝗮𝗽𝗮 𝗙𝗿𝗮𝗻𝗰𝗶𝘀𝗰𝗼

Imajem : entrevista Irma Inez Moniz ba SAPNews hafoin remata misa iha Tasi-tolu, kinta-feira, 10/09/2025.

SAPNews TL, Dili : Hafoin partisipa misa agradesimentu tinan ida (1) vizita Sua Pontifise Francisco iha Timor-Leste, Irma Inez Moniz sente ksolok ho vizita Papa Francisco iha tinan ida liu-ba lori ksolok ne’ebe halo timoroan sai unidade.

𝐌𝐚𝐫𝐜𝐢𝐚𝐧𝐚 𝐝𝐚 𝐂𝐨𝐧𝐜𝐞𝐢çã𝐨 & 𝐆𝐮𝐢𝐥𝐡𝐞𝐫𝐦𝐢𝐧𝐨 𝐑𝐚𝐦𝐨𝐬 – 𝐒𝐀𝐏𝐍𝐞𝐰𝐬 𝐓𝐋

“Ha’u sente haksolok tebes tanba tinan ida Santu Padre vizita ita-nia rain, liuliu lori ksolok mai Timor, halo ita unidade”.

“Sarani barak mak ohin partisipa liuliu joven sira, ida ne’e hatudu katak Povu Timor ne’e fiar nain duni, maske iha tempu baibain iha problema maibe iha tempu Santu Padre mai laiha ema ida maka akuza malu maske iha ema barak ne’ebe partisipa iha misa ne’ebe Santu Padre rasik prezide”. Dehan Irma Inez Moniz ba SAPNews hafoin remata misa iha Tasi-tolu, kinta-feira, 10/09/2025.

Irma Inez Moniz akresenta, misa tinan kotuk bainhira Sua Pontifise vizita Timor-Leste diferente tebes ho misa tinan ida ne’e.

“Tinan uluk primeira vez santu Padre mai iha ema barak mak mai desde dadersaan toto misa hahu to’o remata, maibe tinan ne’e ema barak mai duni maibe lahanesan ho uluk, idak-idak la’o mai, la sena malu, maibe misa hahu ema komesa barak hanesan tinan kotuk”. Nia subliña.

Irma ne’e husu ba joven timoroan sira atu nafatin hametin fiar no halo relasaun diak entre Maromak ho sira nia aan, no banati tuir Santu Pier Giorgio Frassati no Santu Carlo Acutis

“Ohin, iha misa ita rona moos mensajen furak iha foinsa’e nain rua sai Santu tanba sira nia hahalok diak, nune’e ha’u husu ba foinsa’e katolika timoroan sira atu nafatin hametin fiar, halo relasaun diak entre sira ho Maromak atu nune’e iha sira-nia vida tomak Maromak uza sira sai instrumentu ba Paz no domin, liuliu iha ita-nia igreza no nasaun ida ne’e”.

Nia mos husu ba lider sira hanesan Primeiru-Ministru Kayrala Xanana Gusmão hodi tau matan nafatin ba joven sira, oinsa sira bele moris diak no sai joven ne’ebé diak ba nasaun no igreja.

“Ha’u husu ba lider sira hanesan avo Nana atu tau matan nafatin ba joven sira, buka meius oinsa atu tulun foinsa’e sira hodi hetan moris diak, hadomi malu, servisu no hadomi estudu atu iha moris ne’ebe diak, atu sai mos juventude ne’ebe diak ba ita-nia igreja no nasaun”.

Iha fatin hanesan, foinsa’e Jaime Mendoça Lopes sente kontente tanba selebra tinan ida vizita Amu Papa Francisco bele halibur sarani katolika, maibe iha parte seluk sente triste tanba hafoin vizita Timor la to’o tinan Sua Santidade fila ona ba Aman Maromak nia kadunan Santu.

“Ha’u sente kontente no triste, kontente tamba misa ohin ne’e bele halibur sarani katolika Timor-Leste iha fatin ida ne’e hodi hasa’e ita-nia fiar no selebra tinan ida vizita Papa Francisco no ha’u sente triste tanba Papa Francisco nia vizita mai Timor hanesan mundu nia rohan maibe seidauk to’o tinan, nia ba vizita mundu nia rohan ne’ebe rohan laek”.

Arcebispu Metropolita Díli, Dom Virgílio Cardeal do Carmo da Silva, konsidera selebrasaun misa intensaun ba prezensa maktoban Sua Santidade Papa Francisco hanesan momentu istóriku ba kreda Timor.

“Ohin, ita halibur iha Tasi-Tolu dala ida tan, ita rekoiñese katak iha fatin ida ne’e sai eventu istoriku bo’ot rua (2) ne’ebe la’os deit hatudu ema Timor nia fiar, maibé koloka rai Timor iha mapa mundu”. Dehan Dom Virgílio.

Cardeal hatutan, Eventu istoriku ba dahuluk mak vizita maktoban Sua Santidade Papa João Paulo II iha tinan 1989, hatudu ba mundu katak povu Timor fiar nain, povu unidu ne’ebe hatene luta hamutuk, ba nia autodeterminasaun.

“Eventu istoriku ba daruak nian, mak maktoban Papa Francisco nia vizita mai rai Timor iha loron 9-11 fulan setembru 2024, hatudu nia domin no simplisidade ba sarani Timor liu husi nia enkontru no mensajen sira”.

Dom Virgílio subliña, iha tinan 1989 Papa João Paulo II dehan, Imi mak masin rain nian no roman mundu nian, liu tiha tinan lubuk ida husi Papa João Paulo nia vizita ikus mai ita simu grasa ukun rasik an ne’ebe halo ita moris iha roman liberdade nia laran.

“Timor dala ida tan hatudu ba mundu katak ita nia rai kiik ida ne’e iha liu rohan mundu nian, iha roman fiar katólika nian ne’ebe nabilan dadaun iha kontinente Asiátiku nia laran”. Tenik Cardeal Dom Virgílio.

Arcebispu hatutan, prezensa maktoban Sua Santidade Papa Francisco, iha tinan kotuk fortifika povu Timor nia fiar no hametin kultura hodi valoriza valores evangellu nu’udar ema fiar nain.

“Papa Francisco haree hetan roman ida ne’e iha timoroan sira-nia fuan, iha labarik sira iha ferik no katuas sira, roman evangellu ida ne’e sei fó roman ba ita-nia kultura no ita-nia toman sira hodi nune’e valor sira evangellu nian bele moris no hola isin iha ita timoroan nia fuan hodi transforma ita iha fiar ida de’it”.

Lider uma kreda katolika Timor-Leste ne’e salienta, vizita maktoban Papa Fransisco haburas timoroan nia fiar ba Maromak, hametin domin entre timoroan sira, tanba hetan grasa, Nai Maromak nian liu husi vizita maktoban Papa Fransisco iha Timor-Leste.

“Ohin, ita hamutuk nu’udar pursaun kiik ida husi povu Maromak nian iha rai Timor, hamutuk nu’udar kreda ida hodi hasa’e ba Maromak Santa Missa Asaun de Grasa ida hodi selebra primeiru aniversáriu visita Papa Fransisco nian, vizita ne’ebe hatudu duni katak Maromak hanoin no haraik bensaun mai ita liu husi prezensa paterna Papa Francisco”.

Cardeal fundamenta, maske nia la hamutuk ona ho sarani sira maibé, nia mai hodi hametin ema nia fiar ba Maromak habo’ot esperansa ba loron aban no haburas ita-nia karidade ba malu.

Entretantu, iha selebrasaun misa agradesimentu ne’e prezide husi Arcebispu Bispu Metropolitana Díli, Dom Virgílio Cardeal do Carmo da Silva SDB, partisipa husi Bispu Dioseze Baucau Dom Leandro Maria Alves, membru governu sira, militar, no sarani sira.