BREAKING NEWS

Festa Konsulta Popular ! FOKUPERS Husu Defende Direitu Feto & Kombate Injustisa

Imajem : Kordenador Enpoderamentoย  Sobrevivente Mercia de Jesus Lopes, Iha Salaun Fokupers, Tersa,20/08/2024.

SAPNewsTL, Dili – Forum Komunikasaun ba Feto Timor-Leste (FOKUPERS) realiza komunikadu imprensa kontra Asaun Violรฉnsia Hasoru Feto no ejize Autoridade Kompetente sira lori kriminozu sira ba justisa

Kordenadora Advocasia Natalia de Jesus hateten,Forum Komunikasaun Feto Timor-Leste (Fokupers) Organizasaun naun-governamental ida ne’ebรฉ servisu iha area Direitus Umanus liu-liu ba Direitu Feto no Labarik Feto ne’ebรฉ sai vรญtima hรณsi Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru (VBJ).

Fokupers mai ho nia vizaun Feto Timor-Leste Moris iha Dame iha uma-laran, komunidade no nasaun ne’ebรฉ respeita igualidade jรฉneru no ho misaun hapara violรฉnsia hahu hรณsi nivel individu, uma laran to’o nivel instituisional nian liu hรณsi movimentu hodi hakbi’it feto iha aspektu hotu-hotu ho servisu integradu. Nune’e feto no mane iha konsiรฉnsia, kompriensaun no kapasidade atu sai hรณsi problema injustisa no desigualidade jรฉneru.

“FOKUPERS iha papel importante ida iha sosiedade hรณdi haree kona-ba problema Violรฉnsia Domรฉstika, Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru (VBJ) ne’ebรฉ akontese iha Timor-Leste no oinsa mรกk bele halo prevensaun iha nivel komunidade, familia no sosiedade, liu-liu atu asegura feto no labarik feto livre hรณsi diskriminasaun, Asรฉdiu Seksuรกl, Violasaun, Torturasaun, Lakon liberdade no vida”, Dehan kordenadora advocasia Natalia de Jesus ba Jornalista sira iha komunikadu imprensa Iha Salaun Fokupers, Tersa,20/08/2024

Iha tinan hirak ikus ne’e, Fokupers akompaรฑa iha media sosiรกl hanรฉsan Jornรกl, Televizaun, Facebook no seluk tan, notisia sira hatudu katak feto no labarik feto barak mรกk sai vรญtima hanฤ—san hรณsi aktu Asรฉdiu Seksuรกl, Violรฉnsia Fรญziku, Violรฉnsia Psikolojiko, Violรฉnsia Ekonรณmika no Omesidiu agravadu no mรณs violรฉnsia sira selรบk, nuneโ€™e FOKUPERS husu ba :

  1. Parlamentu Nasional tenki asegura alokasaun orsamentu sensivรฉl ba jรฉneru iha Orsamentu Jeral do Estado iha Linas Miniteriu Xave sira ba implementasaun Lei Kontra Violรฉnsia Domรฉstika (LKVD) no Planu Asaun Nasional Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru (PAN VBJ) 2022-2032 no halo fiskalizasaun ho rigorozu ba ninia implementasaun programa sira.
  2. Husu ba Igreja Katรณlika no Konfisaun Reliojiozu sira hotu iha Timor-Leste atรบ haforsa liutรกn formasaun ba kazรกl pre-matrimoniu ba komunidae em jeral tรบir prinsipiu no valores Relijiaun idak-idak nian, promove paz no respeita Direitus Umanus no hakribi violรฉnsia.
  3. Husu ba Orgaun Judisiรกriu sira atu implementa Lei Kontra Violรฉnsia Domestika (LKVD) no lei sira selรบk neสผebรฉ relasiona ho aktu krime ho rigorozu no aplika duni tรบir normas judisiรกl ne’ebรฉ iha ona no avalia regularmente tendรฉnsia krime sira ne’ebรฉ julga iha tribunรกl no pena ne’ebรฉ aplika ba (kondenadu) sira hodi garante protesaun adekuda ba vitima sira no prevene krime seluk akontese iha futuru.
  4. Husu ba Polisia Nasional Timor-Leste (PNTL) halo atuasaun imediata ba krime publiku tรผir lei haruka no kna’ar PNTL nian ho severidade. Husu ba Sekretรกria Estadu ba Igualidade (SEI), Atรบ haluan no haforsa liutรกn sosializasaun ba Lei sira neสผebรฉ liga ho Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru (VBJ) hรณdi abranje ba komunidade iha territoriu tomak, ho kordenasaun besik liu tan ho sosiedade sivil hodi muda norma sosiรกl sira neสผebรฉ kuntinua haforsa imbalansu poder no dizigualdade iha sosiedade.

  1. Husu ba Ministeriu Xรกve sira nu’udar implementadรณr Lei Kontra Violรฉnsia Domรฉstika no Planu Asaun Nasional Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru atu tau iha Planu Asaun Anuรกl tinan 2025 nia ba oin iha alokasaun Orsamentu Jeral do Estadu ba dezenpeรฑa sira nia funsaun iha prevensaun no responde ba Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru. Husu ba Provedรณr Direitus Humanos no Justiรงa (PDHJ) atu asegura implementasaun hotu iha Timor-Leste

Iha Fatin hanesan, Kordenador Enpoderamentoย  Sobrevivente Mercia de Jesus Lopes hateten, Lei liu hรณsi monitorizasaun ba lei sira Manuais, Regulamentu sira nia implemtasaunho efikas tuir prinsipiu Direitus Humanus no Boa Governasaun.

โ€œOrganizasaun sosiedade sivil hotu atu haforsa rede advokasia iha prevensaun, protesaun no prestasaun servisu iha akompaรฑamentu ba Vitima Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru (VBJ) iha territoriu tomak. Ba Lideransa komunitariu sira atu garante katak komunidade sira hotu bele iha konsiensia atu prevene violรฉnsia hasoru feto iha komunidade no hala’o kana’ar hรณdi responde ba Violรฉnsia Bazeia ba Jรฉneru (VBJ) tรบir lei harukaโ€.Nia sublinha

Kordenadora neโ€™e mos husu ba komunidade sira hotu atu hakribi no hapara Violรฉnsia oi-oin hasoru feto no labarik feto atu halo medidas de prevensaun antes akontese no responde imediata ba violรฉnsia domรฉstika bainhira akontese, tanba Violรฉnsia domรฉstika konsidera nu’udรกr krime pรบbliku. Se deit mak haree no rona violรฉnsia domรฉstika akontese iha uma ka iha fatin pรบbliku sira hatoโ€™o kedas keixa ba polisia atu tulun vรญtima.

Violasaun hasoru feto no labarik feto ne’ebรฉ akontese iha munisipiu sira hanรฉsan iha Likisa, Baucau, Ainaro, Bobonaro (Batugade, Atabae, Kailaku), Same no Dili – Bebonuk, Comoro, Rai Kotu, no ikus akontese iha Merkadu Taibesi ne’ebe sai ona atensaun pรบbliku.

Relatรณriu organizasaun sosiedade sivil (Relatoriu Institusionรกl JSMP tinan 2022) konfirma katak entre tinan 2020 to’o 2022, kazu VBJ okupa fatin aas liu entre 71% to’o 75% hosi totรกl kazu krime ne’ebรฉ JSMP monitoriza iha tribunal sira. Fokupers rejista mos 95% sobrevivente Violensia Domestika no maioria hela iha Uma Mahon Fokupers tamba tauk, la seguru no trauma.

Faktu ne’e hatudu katak VBJ reprezenta persentajen boot liu iha sistema justisa formรกl Timor nian, maibรฉ to’o ohin loron, instituisaun estadu, partikularmente setor justisa sira la hatudu esforsu no halo ezersisiu ho vizaun institusionรกl ida klaru atu responde ba realidade hirak- ne’e.

Fokupers lamenta no kondena maka’as kualker aktu violรฉnsia sira ne’e nu’udar siklu violรฉnsia neสผebรฉ kontinua tambรก implementasaun Lei Kontra Violรฉnsia Domรฉstika (LKVD) No.7/2010, seidaรบk mรกsimu mesmu iha politika no inisiativa oioin maibe sei iha nรญvel serimonial. Ho nรบne’e Fokupers mรณs halo nia auto avaliasaun atu hadia diak liutan Fokupers nia prestasaun servisu, prevensaun no responde ba violรฉnsia hasoru feto no labarik feto sira.

FOKUPERS apresia ba Sua Ekselรฉnsia Presidente da Repรบblika neโ€™ebe kondena ona aktu violรฉnsia domรฉstika neสผebรฉ akontese iha Taibessi fatin pรบbliku no mos violรฉnsia hasoru feto sira seluk. Fokupers mos husu ba Presidente da Repรบblika hodi kontinua superviziona servisu instituisaun relevante sira, sistema judisal sira iha kombate, prevene no responde ba Violรฉnsia Hasoru Feto no violensia domestika. Iha festividade 25 anos de referendum ema hotu-hotu presiza hamutuk hodi kondena no hakotu aktu violรฉnsia oi-oin hasoru feto no labarik feto.

Jornalista : Ermelinda Soares & Antonio Altamirando

TAGS
Share This