25 Setembru PN Debate LPV, Lee Proposta Esbosu Lei Alterasaun

Imajem : Deputada PLP Laurentina Ermenegilda da Costa iha Uma Fukun PN, 19/09/2025.
SAP News TL, Dili : Bankada Parlamentares hosi Bankada CNRT, PD, KHUNTO, FRETILIN & PLP halo ona aprovasaun ba plenária urjénsia ho votu afavor 59, kontra 0 no abstensaun 0.
Ermelinda Soares – Mídia Sapnews
Iha plenária extraordináriu ohin, 19 Setembru 2025, Bankada CNRT, PD & KHUNTO submete ona proposta de lei hodi halakon totál Pensaun Mensal Vitalisia ba Eis Deputados, Eis Membros do Governo no Eis Titulares dos Órgãos de Soberania e dá outras providências ba Presidente do Parlamentu Nasionál.
Durante plenária extraordináriu, bankada parlamentares sira halo aprovasaun ba plenária urjénsia ho votu afavor 59, kontra 0 no abstensaun 0.
Nune’e, plenária extraordináriu kona ba revogasaun lei pensaun mensal vitalísia sei halo iha loron 25 fulan Setembru 2025.
Lei refere halakon regalias ho efeitos retroativu signifika vale ba kotuk no ba oin, desde inísiu da primeira legislatura do parlamento nasionál 20 de maio de 2002.
Tuir mai lee esboçu revogasaun Iha versaun tetun no Portugês :
KAPÍTULU I
Dispozisaun Jerál sira
Proposta esbosu lei alterasaun ba Lei Pensaun Vitalisia husi Bancada; CNRT, PD ho Khunto. esbosu ne’e sei deskuti aban dadersan tuku 11 iha uma fukun.
Artigu 1
(Objetu)
Lei ida ne’e revoga totalmente Lei No. 1/2007 loron 18 fulan Janeiru no Lei
No. 7/2007 loron 25 fulan-Jullu, estabelese enkuadramentu legál foun ba pensaun no benefísiu sira ne’ebé aplikavel ba Deputadu sira no Deputadu Órgaun Soberanu sira seluk.
Artigu 2.
(Ambitu Aplikasaun nian)
- Provizaun sira iha Lei ida-ne’e aplika ba Deputadu Parlamentu Nasionál hotu-hotu.
- Prezidente Repúblika, Primeiru-Ministru, Ministru sira, no Juíz Tribunál Superiór sira mós kobre, ho adaptasaun nesesária.
- Rejime ne’ebé estabelese ona aplika ba mandatu hotu-hotu, pasadu, prezente, no futuru, la haree ba sira-nia data hahú ka remata, sein prejuizu ba dispozisaun tranzitória sira.
Artigu 3.º.
(Prinsípiu Orientadór sira)
Lei ida-ne’e regula tuir prinsípiu sira tuirmai:
- a) Igualdade entre sidadaun hotu-hotu iha ezersísiu funsaun públika;
- b) Proporsionalidade, hodi limita indemnizasaun ba buat ne’ebé presiza tebes;
- c) Transparénsia no governasaun di’ak;
- d) Responsabilidade iha ezersísiu funsaun públika nian.
Artigu 4.º.
(Definisaun sira)
Ba efeitu sira Lei ida-ne’e nian, sei aplika definisaun sira tuirmai:
- a) “Pensaun Reinsersaun” – indemnizasaun dala ida de’it ne’ebé fó ba Deputadu no Deputadu sira ne’ebé hapara sira-nia knaar, ekivalente ho saláriu báziku fulan ida nian;
- b) “Saláriu Báziku” – remunerasaun baze mensál ne’ebé Membru simu durante ezersísiu sira-nia mandatu, la inklui subsídiu ka benefísiu sira seluk;
- c) “Xefe Órgaun Soberanu sira” – Prezidente Repúblika, Deputadu sira ba Parlamentu Nasionál, Primeiru-Ministru, Ministru/Vise-Ministru sira, Sekretáriu sira husi Estadu, no Juis sira hosi Tribunál Superiór sira.
KAPÍTULU II
Enkuadramentu Legál ba Pensaun no Benefísiu sira
Artigu 5.º.
(Hakotu Mandatu)
- Mandatu konsidera terminadu tuir termu sira ne’ebé hatuur iha Lei-Inan no iha Rejimentu Parlamentu Nasionál nian.
- Hakotu mandatu implika terminasaun automátika no irreversível ba kualkér vantajen ka benefísiu sira ba moris tomak, maski fó ona antes.
Artigu 6.º.
(Direitu ba Pensaun Reinsersaun)
- Deputadu ka Deputadu ne’ebé kompleta beibeik nia mandatu iha direitu ba simu de’it pensaun reinsersaun, ne’ebé la’ós ba vida tomak.
- Valór pensaun reinsersaun nian koresponde ba fulan ida hosi saláriu báziku ne’ebé simu ona iha fulan ikus termu nian.
- Pensaun reinsersaun ne’e selu dala ida de’it, hodi hamate direitu ruma iha futuru.
Artigu 7.º.
(Eskluzaun sira hosi direitu)
Deputadu ka Deputadu sira ne’ebé:
- a) Renunsia voluntariamente husi sira nia mandatu molok nia remata;
- b) Hetan hasai hosi kargu ho desizaun finál tribunál nian;
- c) Servisu ba períodu menus husi fulan neen la iha direitu ba pensaun reinsersaun.
Artigu 8°
(Benefísiu sira Protokolu nian)
- Eis-Deputadu sira no eis-Deputadu sira seluk la hetan benefísiu hosi benefísiu permanente.
- Sira hetan de’it tratamentu protokolu iha aktu ofisiál sira ho natureza solene, tuir regulamentu espesífiku sira define.
Artigu 9.º.
(Kompatibilidade ho benefísiu sosiál sira)
Simu pensaun reinsersaun la afeta direitu ba benefísiu sira ne’ebé prevee iha sistema jerál seguransa sosiál nian.
Artigu 10.º.
(Transparénsia no Fiskalizasaun)
- Pagamentu hotu-hotu ne’ebé halo tuir Lei ida-ne’e tenke rejista no publika iha Jornál Ofisiál.
- Ministériu Finansas asegura jestaun, fiskalizasaun, no akuntabilidade kona-ba implementasaun Lei ne’e.
KAPÍTULU III
Revogasaun no Rejime Tranzisaun
Artigu 11.º.
(Revogasaun Espresa)
Tuir mai ne’e revoga espresamente:
- a) Lei No. 1/2007 loron 18 fulan Janeiru;
- b) Lei No. 7/2007 loron 25 fulan Jullu.
Artigu 12.º.
(Terminasaun ba Efeitu Legál Anteriór sira)
- Dispozisaun legál, regulamentár, ka kontratuál hotu-hotu ne’ebé kontra sei konsidera Lei ida-ne’e termina automatikamente.
- Pagamentu pensaun vitalísia hotu-hotu ne’ebé la’o daudaun sei hakotu ho efeitu imediatu no lahó direitu ruma ba indemnizasaun.
- Aplika ba eis Xefe Órgaun Soberanu sira hotu ne’ebé kompleta sira-nia termu iha termu lejislativu anteriór sira.
Artigu 13.º.
(Rejime Substituisaun Tranzisionál)
- Ba benefisiáriu sira ne’ebé simu pensaun vitalísia iha data efetivu Lei nian, pensaun ne’e sei troka ho pensaun reinsersaun ne’ebé selu dala ida de’it.
- Montante ba pensaun reinsersaun bazeia ba saláriu báziku fulan ikus termu nian.
- Laiha akumulasaun ka estensaun ba benefísiu sira.
Artigu 14.º.
(Regulamentu)
- Governu sei aprova, iha prazu másimu loron 90 hafoin tama iha vigór husi Lei ne’e, lejislasaun hotu-hotu ne’ebé nesesáriu ba nia implementasaun.
- Lejislasaun sira ne’e tenke define prosedimentu administrativu ne’ebé klaru, mekanizmu pagamentu, no regra kontrolu internu.
Artigu 15.º.
(Responsabilidade Finanseira)
- Ema ne’ebé la kumpri dispozisaun sira iha Lei ida-ne’e komete infrasaun finanseira ne’ebé grave.
- Entidade sira ne’ebé responsavel atu jere pagamentu sira hetan responsabilidade sivíl no administrativa, tuir lejizlasaun vijente.
Artigu 16
Tama iha Vigór
- Lei tama iha vigór iha loron tuir mai nia publikasaun iha Jornál Ofisiál Uniaun nian.
- Xefe Órgaun Soberanu hotu-hotu tenke ajusta kedas sira-nia rejime pensaun no benefísiu ba buat ne’ebé define iha ne’e.
Artigu 17.º.
(Interpretasaun Auténtiku)
- Parlamentu Nasionál sei fó-sai interpretasaun auténtika bainhira de’it mosu dúvida kona-ba Lei ida-ne’e nia aplikasaun.
- Kualkér interpretasaun tenke respeita prinsípiu igualdade no proporsionalidade ne’ebé define iha artigu sira uluk.
Artigu 18.º.
(La-Retroatividade)
- Lei la afeta situasaun terminadu tiha ona, maibé termina kedas hotu pensaun no benefísiu sira ne’ebé vigora.
- Medida ida-ne’e aplika ba eis-Xefe Estadu hotu-hotu, la haree ba data sira-nia mandatu iha kargu.
Artigu 19.º.
(Prevalénsia Regulatóriu)
- Bainhira de’it iha konflitu ho lei ka regulamentu sira seluk, dispozisaun sira husi Lei ida-ne’e sei prevalese.
- Laiha lejizlasaun anteriór ida maka bele kria direitu sira ne’ebé kontra prinsípiu sira estabelese iha ne’e.
Artigu 20.º.
(Revizaun Lejislativa)
- Lei ne’e tenke hetan revizaun tinan lima liutiha nia tama iha vigór.
- Revizaun bele akontese molok prazu ida-ne’e karik mosu sirkunstánsia foun ne’ebé justifika mudansa sira.
Artigu 21.º.
(Títulu Lei nian)
Lei ida-ne’e sei muda naran:
“Lei kona-ba Revogasaun Totál Pensaun Vitalisia no Rejime Pensaun Foun ba Reinsersaun ba Deputadu no Membru Órgaun Soberanu sira.”
Artigu 22°
(Proibisaun ba Kumulasaun)
- Laiha eis-benefisiáriu ida maka bele akumula pensaun reinsersaun ho benefísiu espesiál sira seluk ne’ebé hanesan.
- Pagamentu hotu-hotu tenke tuir prinsípiu ida-ne’e, lahó exesaun.
Artigu 23°
(Fiskalizasaun Suplementár)
- Tribunál Kontas nian, iha kolaborasaun ho Ministériu Finansas, tau matan ba pagamentu hotu-hotu ne’ebé halo tuir Lei ida-ne’e.
- Irregularidade hotu-hotu tenke relata, no responsável sira tenke responsabiliza kedas.
Artigu 24°
(Divulgasaun Públika)
- Pagamentu no benefísiu hotu-hotu ne’ebé fó tenke publika iha sítiu ofisiál Governu nian no iha jornál ofisiál.
- Divulgasaun tenke klaru, asesivel, no atualizadu bainhira de’it iha mudansa sira.
Artigu 25.º.
(Sansaun sira)
- Ema ne’ebé viola dispozisaun sira iha Lei ida-ne’e sei hetan pena sivíl no administrativa tuir lei vigente.
- Aplikasaun pena sira tenke proporsionál ho violasaun nia gravidade.
Artigu 26°
(Informasaun Anuál)
- Ministériu Finansas tenke prepara relatóriu anuál ida kona-ba implementasaun Lei nian.
- Relatóriu ida-ne’e sei hato’o ba Parlamentu Nasionál no sei disponivel ba konsulta públika.
Artigu 27°
(Prinsípiu Ekuidade Futuru nian)
- Mudansa hotu-hotu iha futuru ba pensaun ka prestasaun sira tenke respeita prinsípiu sira igualdade no proporsionalidade husi Lei ida ne’e.
- Laiha benefísiu foun ne’ebé bele kria priviléjiu ne’ebé hanesan ho sira ne’ebé uluk revogadu.
Artigu 28°
(Revogasaun Totál Konsolidadu)
- Kualkér dispozisaun legál, regra, ka regulamentu ne’ebé kontradiz ho Lei ida-ne’e revoga kompletamente, lahó exesaun.
- Revogasaun ne’e aplika ba mandatu hotu-hotu, pasadu, prezente, no futuru, irrevogavelmente.
Versão Português :
CAPÍTULO I
Disposições Gerais
Artigo 1.º
(Objeto)
A presente Lei procede à revogação integral da Lei n.º 1/2007, de 18 de janeiro, e da Lei n.º 7/2007, de 25 de julho, estabelecendo novo regime jurídico relativo a pensões e regalias aplicáveis aos Deputados e demais Titulares de Órgãos de Soberania.
Artigo 2.º
(Âmbito de aplicação)
- O disposto na presente Lei aplica-se a todos os Deputados ao Parlamento Nacional.
- São igualmente abrangidos, com as necessárias adaptações, o Presidente da República, o Primeiro-Ministro, os Ministros e os Juízes dos Tribunais Superiores.
- O regime previsto aplica-se a todos os mandatos, passados, presentes e futuros, independentemente da sua data de início ou término, sem prejuízo das disposições transitórias.
Artigo 3.º
(Princípios orientadores)
A presente Lei rege-se pelos seguintes princípios:
- a) Igualdade entre todos os cidadãos no exercício de funções públicas;
- b) Proporcionalidade, limitando compensações ao estritamente necessário;
- c) Transparência e boa governação;
- d) Responsabilidade no exercício de funções públicas.
Artigo 4.º
(Definições)
Para efeitos da presente Lei entende-se por:
- a) “Pensão de reintegração” – compensação única atribuída a Deputados e Titulares que cessam funções, equivalente a um mês de salário básico;
- b) “Salário básico” – remuneração base mensal auferida pelo Titular no exercício do mandato, sem incluir subsídios ou outras prestações;
- c) “Titulares de Órgãos de Soberania” – Presidente da República, Deputados ao Parlamento Nacional, Primeiro-Ministro, Ministros¸Vice- Ministros, Secretários de Estado, e Juízes dos Tribunais Superiores.
CAPÍTULO II
Regime Jurídico da Pensão e Regalias
Artigo 5.º
(Cessação de mandato)
- Considera-se cessado o mandato nos termos previstos na Constituição e no Regimento do Parlamento Nacional.
- A cessação do mandato implica a extinção automática e irreversível de quaisquer regalias ou prestações de natureza vitalícia, ainda que anteriormente atribuídas.
Artigo 6.º
(Direito à pensão de reintegração)
- O Deputado ou Titular que termine regularmente o seu mandato tem direito a receber apenas uma pensão de reintegração, de caráter não vitalício.
- O valor da pensão de reintegração corresponde a um mês do salário básico auferido no último mês do mandato.
- A pensão de reintegração é paga uma única vez, extinguindo-se quaisquer direitos futuros.
Artigo 7.º
(Exclusões do direito)
Não têm direito à pensão de reintegração os Deputados ou Titulares que:
- a) Renunciem voluntariamente ao mandato antes do seu termo;
- b) Sejam destituídos por decisão judicial transitada em julgado;
- c) Exerçam funções por período inferior a seis meses.
Artigo 8.º
(Regalias protocolares)
- Os ex-Deputados e demais ex-Titulares não beneficiam de regalias permanentes.
- Apenas lhes é reconhecido tratamento protocolar em atos oficiais de caráter solene, definido por regulamento próprio.
Artigo 9.º
(Compatibilidade com prestações sociais)
O recebimento da pensão de reintegração não prejudica o direito a benefícios previstos no regime geral da segurança social.
Artigo 10.º
(Transparência e fiscalização)
- Todos os pagamentos efetuados ao abrigo da presente Lei devem ser registados e publicados em Diário da República
CAPÍTULO III
Revogação e Regime Transitório
Artigo 11.º
(Revogação expressa)
São expressamente revogados:
- a) A Lei n.º 1/2007, de 18 de janeiro;
- b) A Lei n.º 7/2007, de 25 de julho.
Artigo 12.º
(Cessação de efeitos legais anteriores)
- Todas as disposições legais, regulamentares ou contratuais que contrariem a presente Lei consideram-se automaticamente cessadas.
- São extintos, com efeitos imediatos e sem qualquer direito a indemnização, todos os pagamentos de pensões vitalícias em curso.
- Aplica-se a todos os ex-Titulares de Órgãos de Soberania que tenham terminado os seus mandatos em legislaturas anteriores.
Artigo 13.º
(Regime transitório de substituição)
- Aos Titulares que aufiram pensão vitalícia à data da entrada em vigor da Lei, esta é substituída por uma pensão de reintegração paga em montante único.
- O valor da pensão de reintegração baseia-se no salário básico do último mês de mandato.
- Não há acumulação ou prolongamento de benefícios.
Artigo 14.º
(Regulamentação)
- Compete ao Governo aprovar, no prazo máximo de 90 dias após a entrada em vigor desta Lei, todos os diplomas necessários para a sua execução.
- Estes diplomas devem definir procedimentos administrativos claros, mecanismos de pagamento e regras de controlo interno.
Artigo 15.º
(Responsabilidade financeira)
- Quem não cumprir o que está definido nesta Lei comete infração financeira grave.
- As entidades responsáveis pela gestão dos pagamentos respondem civil e administrativamente, de acordo com a legislação vigente.
Artigo 16.º
Entrada em vigor
- A Lei entra em vigor no dia seguinte à sua publicação em Diário da República.
- Todos os Titulares de Órgãos de Soberania devem ajustar imediatamente os seus regimes de pensões e regalias ao que aqui está definido.
Artigo 17.º
(Interpretação autêntica)
- Compete ao Parlamento Nacional emitir interpretações autênticas sempre que surjam dúvidas sobre a aplicação desta Lei.
- Qualquer interpretação deve respeitar os princípios de igualdade e proporcionalidade definidos nos artigos anteriores.
Artigo 18.º
(Não retroatividade)
- A Lei não prejudica situações já extintas, mas extingue imediatamente todas as pensões e regalias em curso.
- Esta medida aplica-se a todos os ex-Titulares, independentemente da data do mandato.
Artigo 19.º
(Prevalência normative)
- Sempre que houver conflito com outras leis ou regulamentos, prevalece o disposto nesta Lei.
- Nenhum diploma anterior pode criar direitos que contrariem os princípios aqui estabelecidos.
Artigo 20.º
(Revisão legislative)
- A Lei deve ser revista obrigatoriamente cinco anos após a sua entrada em vigor.
- A revisão pode ocorrer antes deste prazo se surgirem novas circunstâncias que justifiquem alterações.
Artigo 21.º
(Título da Lei)
A presente Lei passa a designar-se: “Lei da Revogação Total das Pensões Vitalícias e do Novo Regime de Pensão de Reintegração dos Deputados e Titulares de Órgãos de Soberania”.
Artigo 22.º
(Vedação de acumulação)
- Nenhum ex-Titular pode acumular pensão de reintegração com outros benefícios especiais similares.
- Todos os pagamentos devem respeitar este princípio, sem exceção.
Artigo 23.º
(Fiscalização complementar)
- O Tribunal de Contas, em colaboração com o Ministério das Finanças, fiscaliza todos os pagamentos feitos ao abrigo desta Lei.
- Devem ser reportadas todas as irregularidades, com responsabilização imediata dos responsáveis.
Artigo 24.º
(Divulgação pública)
- Todos os pagamentos e benefícios concedidos devem ser publicados no site oficial do Governo e no Diário da República.
- A divulgação deve ser clara, acessível e atualizada sempre que houver alterações.
Artigo 25.º
(Sanções)
- Quem violar as disposições desta Lei estará sujeito a sanções civis e administrativas, de acordo com a lei em vigor.
- A aplicação de sanções deve ser proporcional à gravidade da infração.
Artigo 26.º
(Informação annual)
- O Ministério das Finanças deve elaborar um relatório anual sobre a execução da Lei.
- Este relatório será apresentado ao Parlamento Nacional e ficará disponível para consulta pública.
Artigo 27.º
(Princípio de equidade futura)
- Todas as futuras alterações a pensões ou regalias devem respeitar os princípios de igualdade e proporcionalidade desta Lei.
- Nenhum novo benefício poderá criar privilégios semelhantes aos anteriormente revogados.
Artigo 28.º
(Revogação total consolidada)
- Qualquer disposição legal, normativa ou regulamento que contrarie esta Lei é totalmente revogada, sem exceção.
- Esta revogação aplica-se a todos os mandatos, passados, presentes e futuros, de forma irrevogável.