Tempu Finadu ! Momentu Refletivu & Saudades Klean

SAPNewsTL, Dili : Reflesaun badak kona ba Dia dos Defuntos ka Loron Finadu husi Estudante Universidade da Paz (UNPAZ), Fakuldade Engenharia, Departamentu Enjenaria Sivil Francisco Lopo, Estudante ne’e konsidera loron matebean hanesan loron ne’ebe importante entre ema moris no ema mate sira hodi halo koneksaun ispiritual no refleta moris ne’ebe la’o durante ne’e.

Introdusaun

Loron finadu hanesan loron ida ne’ebe importante ba ita ne’ebe sei halo viagem iha mundu, atu bele halo koneksaun espiritu ho matebian sira ne’ebe husik ona sira nia jornada moris iha mundu ida ne’e, nune’e mos ita hotu bele reflekta realidade moris iha kotuk liu ba, liu loron ida ne’e ita hotu afirma moris , liu husi ita nia fiar hodi hare moris ne’ebe mai husi maromak.

Iha loron ida ne’e mos sai hanesan orasaun bo’ot ba matebian sira, loron ne’ebe lori saudades entre ema moris sira ba ema ne’ebe husik ona mundu, tuir tradisaun kristaun nian, dala-barak liu husi loron importante ida ne’e, jerasaun foun sira bele koñese nia ema sira ne’ebe husik ona mundu antes sira seidauk hare mundu nia furak , ne’e duni ita hotu tenke konsidera loron ida ne’e nu’udar loron importante no loron koneksaun ba ita ne’ebe sei moris iha mundu ho familia ne’ebe husik ona sira nia jornada moris iha mundu, kontinua afirma moris  ne’ebe maromak fo hela mai ita hodi sai hanesan instrumentu domin no paz husi ita hotu no familia matebian sira ne’ebe husik ona husik ona husi mundu ne’e.

Tanba Sá Ita Bolu Finadu?

Liafuan FINADU mai husi lia Latin “FINIS” ne’ebe signifika FIN ka hotu ona , no adota ba lian portuguesa liu-husi verbu FINAR ho forma partisioiu passadu mak FINADO , Katak hotu ona , mate ona , to’o limite ona ka to’o ona ninia rohan . Tanba ita ema moris sempre iha Fin ka rohan ou lakon ona.

Ita ema moris ne’ebe kria husi Maromak ita hasoru Pontu tolu(3) mak hanesan:

• APARESIMENTU
• EZISTENSIA
• DEZAPARESIMENTU

Aparesimentu katak : Ita mosu mai

Ezistensia katak : Itai ha moris

Dezaparesimentu katak: Ita lakon ka mate

Hahu husi sékulu II, iha ona sinál katak ema sarani hotu rez aba sira nia maluk ne’ebe mate ona no vizita sira nia rate . Nune’e , la kleur de’it igreja katólika tau tiha ida ne’e  ba ninia kostume no iha sékulu V sai nu’udar toman ida hodi dedika loron ida kada tinan atu reza ba ema hotu ne’ebe mate ona ,liu-liu ba hirak ne’ebe la iha familia atu rez aba sira-nia klamar.

Iha momentu ne’eba seidauk iha data fiksu ba loron finadu. Nune’e ,iha sékulu  XIII maka responsavel igreja sira hili no universaliza loron 2 Novembru nu’udar data fiksu no obrigatório hodi komemora iha mundu katólika iha mundu tomak. Sira hili data ne’ebe tuir kedas ho loron selebrasaun Santo/a sira , maka 1 Novembru hodi komemora loron Santo/a sira hotu iha tinan 835 h.k, maka Papa Gregório IV hili data ne’e hodi reza no hanoin hikas fila-fali no fó-omenajen ba matebian sira ne’ebe uluk dedika-an tebes iha fiar sarani nian maibe haluha atu rez aba sira ( Heróis da fé )

Tuir istória no orijen iha leten , loron 2 Novembru nu’udar feriadu katólika ba ema sarani sira hodi rez aba sira ne’ebe mate ona ka iha ona Fin ba sira nia moris ( FINADU =FIN ka rohan ba moris ). Ba país sira ne’ebe doominante ho katóliku adota mos loron ne’e ba feriadu Nasional ezemplu TL no mos Nasaun sira seluk.

Refleksaun Ba Sira Ne’ebe La Iha Mundu.

Mate,katak mate.Mate katak ita laiha i’is ona.Mate katak ita ema la dada i’is ona.Mate katak itaema la dada i’is ona . Mate katak “Moris materia no fisica no mundu nian remata,eh hotu ona ka to’o duni ninia rohan.

Ho nune’e situasaun mate,emosionalmente halo no kria kondisaun sentimental,sentimentu nian ne’ebe maka runggu-rangga oituan.Mate,halo ita tauk.Mate halo ita triste, mate halo ita tanis, Mate halo ita hakfodak.Mate halo ita mos hatama an ba proceso de tempo de ser sempre preparado,alerta.

Mate halo ita halerik. Mate halo ita hanoin. Mate halo ita senti mesak. Mate halo ita senti abandonado. Mate halo mos dala ruma ita iha sentimentu nervoso, satiado ho ita nia an rasik, ema seluk,no maromak,no ho realidade moris ne’e nian’’,tamba dala barak dificil mai ita,atu simu realidade mate ne’e nian. Mate halo ita senti lakon.Mate halo ita senti lakon ita nia maluk,lakon ita nia an rasik,lakon ita nia historia,no lakon sentimento ruma. Ita hakarak moris naruk.

Ema iha ita nia hakarak klean ida katak , di’ak liu ita mate dala ida de’it , no mate hamutuk ho ita nia “Amado sira ,eh ita nia beloved oan sira “, atu ita labele terus . Tanba ita lakoi sente mesak , ita dala-barak nega tiha eh hakarak halai sees tiha husi realidade mate ne’e nian , sei ita ema bele maibe, realidade ko’alia oin seluk , katak ita sei labele halai sees an husi realidade mate ne’e nian .

Iha realidade moris ita ema nian ne’e,buat ida naran moris no mate,ita hasoro loro-loron.Loron-loroniha bebe barak moris,eh iha ema barak moris,nune’e mos loro-loron iha mos ema barak mate.Maibe buat essencial nebe makai ta tenki reflete klean liu tan,makai da ne’e kona  valores moris nian molok ita mate.Moris ne’e atu badak halo nusa fali,atu naruk halo nusa fali,iha nafatin ninia valor profunda ida.

Tanba Moris ne’e mai husi Maromak , no iha Maromak ,tanba ne’e sese de’it maka estraga moris , ne’e katak estraga Maromak ninia obra rasik. Maromak iha ninia Planu espesial ida mai ita ida-idak , Maromak hatene TAKE CARE ita ida-idak ninia maneira ida ne’ebe Únika no espesial , ne’e hanesan ema fair na’in ita sei la iha dúvida kona-ba aksaun no aproximasaun Maromak nian iha ninia maneira tau matan no tulun ita ema. Iha ema balun moris i’is iha minutu nia laran de’it , iha ema balun foin de’it mak atu hahu moris , mate tiha fali ona iha ema balu  moris to’o tinan 5 ou 10 .

Hadomi tebes ita  nia mate rasik ,buat hirak ne’e hotu realiade humana ,sentimentu humana, no real duni ka faktus la’os mitus ,tanba ita hotu sei moris no ita hotu sei mate.

Esperansa

Finadu tinan ida ne’e hau sente ema hotu preokupa tebes ba ida ne’e no ema balun mos preparadu tiha ona hodi halo viajem atu halo selebrasaun finadu iha ida-idak ninia munisipiu ka knua. Atu hasa’e Espiritu direita ho familia ka maun alin ka inan feton sira ne’ebe lakon ona husi ita nia sorin no mos atu hasa’e  orasaun ba aman maromak hodi hetan paz no estabilidade iha lalehan no ba ita sira ne’ebe sei hala’o jornada moris iha mundu ida-ne’e.

Aman Laran luak, Aman domin na’in hun no abut ba buat hotu iha rai no iha lalehan , no mos ba liurai feto lalehan ho rai nian, nu’udar sarani sira nia tulun i santu/a sira hotu no mos ami nia matebian sira hotu . Ami hahi nafatin no fo gloria ba ita bo’ot ho ita nia mate ,hodi halakon sala sira hotu , ho ita nia moris hias , halo ami moris ba nafatin hodi hahi no hawelok ita iha nia kadunan santu , ami fiar metin ka espera katak  ami nia matebian sira hotu hamutuk ho ita bo’ot iha lalehan .

Ba ami nia karan folin laek ne’ebe ami hasa’e ba ita , iha loron matebian sira nian, husi aifuan , lilin oferta hahan sira hotu , nu’udar ami nia domin ba matebian sira nia moris iha mundu ne’e no ho esperansa bo’ot ba moris rohan laek hamutuk ho ita iha reinu lalehan .

Nu’udar ema maksalak iha mundu , ba matebian sira hotu ninia sala ne’ebe sira halo iha mundu ne’e , Na’i perdua sira nia sala , no lori sir aba hamutuk ho ita iha ita nia kadunan santu.

Konkluzaun

Ita hare realidade husi procesu ita ema nia moris ne’e nian katak faktus, la iha mate so iha de’it mak moris no moris ida ne’ebe iha ninia abundansia, naresin no naresin tebes-tebes iha rohan laek. Ne’e duni, ita nia fiar no esperansa katak, mate sei halakon buat ida,  ne’e hanesan de’it procesu transformasaun ida no realidade ikus nafatin hanesan misterio komprenssivel ida, ita husu atu ita nia matebian sira hotu harohan daet nafatin mai ita hotu, atu ita iha forsa nafatin hodi hala’o ita nia peregrinasaun iha mundu ne’e ho domin no paz fé no esperansa ida katak loron ida ,ita hotu sei sai ida de’it iha tempu eternu no iha (VENTRE ETERNO & VENTRE GLORIOSO MAROMAK ) ,Santo/a sira no matebian sira hotu harohan nafatin mai ami hotu

Hakerek Na’in : Francisco Lopo

Editora : Marcela Lemos