Assanami Konsidera Raes-Badak Sei Hamosu Dezastre Ba Nasaun ! Governu Lansa PANKOS

Imajem : Vise Primeiru Ministru Mariano Assanami Sabino hamutuk ho parseiru sira lansa PANKOS iha Delta Nova,13/03/2025
SAPNewsTL , Díli – Kombate Stunting iha Timor-Leste, Governu liu husi Vice Primeiru Ministru, Ministru Koordenador Asuntu Sosial no Ministru Dezenvolvimentu Rural Habilitasaun Komunitaria ofisilmente lansa Planu Asaun Nasional Multisektoral Kombate Stunting (PANKOS).
Tuir Vise Primeiru Ministru (MDRHC) Mariano Assanami Sabino hateten, problema stunting no malnutrisaun hanesan problema mundial ne’ebe sai kestaun ba estadu Timor-Leste no Ministeriu Saude, nune’e governu servisu hamutuk ho ajénsia internasional unidade kombate stunting (UMNICS) hodi lansa planu asaun kombate Raes Badak.
“Kronik ne’e problema ita hotu nian, dadus ne’ebe mak saude ho agensia sira foti mak 47% signifika katak projesaun negativu ba konstrusaun estadu tanba sei bele hamosu dezastre ida ba ita nia nasaun afeta husi problema stunting”. Dehan Vice PM Mariano Assanami liu husi nia diskuru iha salaun Delta Nova, Quinta (13/03/2025)
Governante ne’e afirma, stunting laos deit raes badak laos deit ema nia todan maibe fizikamente ema nia kakutak mak la suporta ema nia atividade no hanoin sira, entaun nia labele halo servisu masimu, nune’e liu husi komitmentu iha serimonia ida ne’e bele hamenus numeru Raes Badak.
“Ita hotu nia prezensa iha fatin ida ne’e hatudu katak ita ajuda Governu kontribui ba minimiza problema stunting iha ita nia nasaun, problema malnutrisaun impaktu bo’ot ba estadu Timor-Leste no povu tomak”. Nia dehan
Vice PM Assanami hatutan, ba povu tomak ne’ebe ohin la mai, maibe bele rona no akompanha husi notisia sira katak, ohin Governu lansa Planu Asaun Nasional Kombate Stunting, nune’e planu asaun ne’e laos deit ba ajensia internasional sira no mos linhas ministerial sira, maibe nia vantajen ba povu tomak.
Iha fatin hanesan, Diretor Ezekutivu Unidade Kombate Stunting UNMICS Joel Maria Pereira afirma, Timor-Leste halo ona progressu ba implementasaun politika, estratejia no mekanismu hodi resolve problema malnutrisaun iha Timor-Leste, nune’e ohin Governu hamutuk ho UNMNICS lansa matadalan hodi reforsa asaun diminuisaun problema stunting.
“Konsekuénsia seriu problema malnutrisaun inklui stunting no nessesidade atu aselera redusaun mak governu Timor-Leste estabelese ona unidade misaun ida ne’ebe hanaran unidade kombate stunting UMNICIS, hodi reforsa progressu ba implementasaun politika” Dehan nia.
Diretor Ezekutivu akresenta, Liu husi dekretu lei No 91/2022 loron 22 de novembru no hetan altersaun liu husi dekretu lei No 37/2024 loron 20 de Novembru, lei organiku IX governu konstituisional define katak tuir artigu 14 alinha 3 UMNICS iha koordenasaun, Vice Primeiru Ministru (MDRHC).
“Tuir dekretu lei hateten katak UMNICIS atu dezenvolve planu nasional kombate stunting, ita hamutuk ho parseiru asegura implementasaun, no estabelesimentu, atu dezenvolve planu ida ne’e ho assistente tekniku husi parseiru sira UMNICS lidera prosessu ida ne’e hodi estabelese planu asaun anual ho PANKOS ba tinan neen (6), nia laran”.
Tenik nia, Planu ida ne’e dezenvolve liu husi mekanismu aprosimasaun komprensivu no partisipativu ne’ebe mak envolve mos husi representantiva husi ministériu relevante, parseiru dezenvolvimentu no entidade sira inklui autoridade, oinsa dezenvolve planu ida ne’e hamutuk ho assistente tekniku husi parseiru UNICEF iha Timor-Leste.
“UMNICIS tenta lidera prosesu ida ne’e hodi estabelese planu asaun annual ba kombate stunting no PANKOS ba tinan ne’en (6) nia laran, UMNICS mos halibur informasaun no hanoin sira to’o iha nivel postu administrativu hodi asegura katak planu ne’e refleta bo nesesidade no realidade sira husi nivel hotu-hotu”.
Enkuantu, Reprezentante UNICEF iha Timor-Leste Patrizia Digiovanni deklara, UNICEF apresia ho lansamentu ba Timor-Leste nia Planu Asaun Nutrisaun Multisetoriál Nasionál hodi Kombate Raes-badak, momentu ida- ne’e reprezenta la’ós de’it marku polítika ida, maibé kompromissu definitivu ida ba futuru Timor-Leste nia labarik sira, família sira, no nasaun tomak.
“UNICEF iha privilégiu boot tebes atu halo parte iha viajen ida-ne’e, hodi serbisu hamutuk ho Governu, parseiru sira, no ita nia komunidade sira hodi garante katak labarik ida-idak iha Timor-Leste iha direitu atu buras, no alkansa sira-nia potensiál tomak”.
Lider UNICEF ne’e aprofunda, Raes-badak la’ós de’it estatístika ida emerjénsia ida ne’ebé nonok, ne’e afeta kuaze metade husi Timor-Leste nia labarik ho idade tinan lima mai kraik, hodi limita sira-nia abilidade atu aprende, hafraku sira-nia sistema imunidade, no fó impaktu ba sira-nia produtividade iha futuru.
Nia realsa, tuir peskiza sientífika hatudu katak raes-badak afeta maka’as dezenvolvimentu kakutak nian, kakutak fahe ba parte prinsipál rua. Emisfériu karuk no loos, kakutak karuk maka responsavel ba razaun, hanoin analítiku, no rezolusaun problema, enkuantu kakutak loos serve hanesan sentru ba emosaun no kontrolu emosionál.
Ohin ho Planu Asaun Nutrisaun Multisetoriál Nasionál ida-ne’e atu kombate stunting, Timor-Leste halo apelu brani ida katak malnutrisaun, iha nia forma hotu-hotu, tenke rezolve unicef for every child liuhosi vontade polítika ne’ebé forte, kolaborasaun multisetoriál, no intervensaun sira ne’ebé bazeia ba evidénsia.
“Planu ida-ne’e maka roteiru ida ne’ebe halibur setór saúde, nutrisaun, agrikultura, bee, sosiál, no edukasaun saneamentu, protesaun saude tomak nian, tanba ita hatene katak kombate raes-badak presiza aprosimasaun sosiedade tomak nian”.
Patrizia hatutan, UNICEF firme nafatin iha nia apoiu hodi kontinua servisu hamutuk ho Governu no parte interesada hotu-hotu atu hasa’e intervensaun sira ne’ebé hadi’a nutrisaun inan no labarik, promove fó susubeen inan eskluzivu, promove labarik nia dieta, asegura asesu ba bee seguru no saneamentu,
“Ba hotu-hotu ne’ebé ohin prezente iha ne’e, husik ida-ne’e sai ita-nia promesa koletiva: atu halo istória raes-badak iha Timor-Leste. Atu garante katak labarik ida-idak moris iha Timor-Leste sei iha oportunidade atu sai forte, atu aprende, no atu lidera. Mai ita sai jerasaun ne’ebé hakotu malnutrisaun infantil iha Timor-Leste dala ida de’it”.
Enkuantu, iha serimonia lansamentu Planu Asaun Nasional Multisektoral Kombate Stunting (PANKOS) ne’e partisipa husi Vice Primeiru Ministru (MDRHC) Mariano Assanami Sabino, Reprezentante UNICEF Patrizia Digiovanni, Diretor Ezekutivu Unidade Kombate Stunting UNMICS Joel Maria Pereira, Ekipa Nutrisaun Internasional, no linhas Ministrias sira.
Jornalista : Guilhermino Ramos & Marcela Mery