Fen-Laen Defisiente Matan & Ain ! Konsumu Udan-Been, KEJUSS Susesu Fasilita Bee-Moos

Imajem : Defisiente Maria Gusmão Pereira tinan 84 ho laen Tomas Gusmão Pereira tinan 80, Aldeia One-bu’u suku Sagadate Postu Administrativu Laga, 10/08/2024. Foto : Ermelinda Soares

SAPNewsTL, Baucau – Defisiente Maria Gusmão Pereira tinan 84 ho laen Tomas Gusmão Pereira tinan 80, hasoru difikuldade asesu bee moos, tempu udan konserva udan been uza tein etu han no hemu iha Aldeia One-bu’u suku Sagadate Postu Administrativu Laga.

Defisiente Tomas Gusmão Pereira ne’ebé sofre moras ho difisiente fiziku iha ain ne’e haktuir atu  asesu be’e moos tenki la’o to’o oras ida sa’e foho foin asesu bee moos.

“Haree ba distansia bee moos dook no ha’u nia Fen labele la’o tanba sofre defisiente matan la haree, entaun ha’u mak tenki la’o ba kutun been moos mai uma, tein ba han no tempu udan, ha’u tenki konserva de’it udan been sira utiliza ba tein etu no hemu, tanba ami rua kondisaun moras defisiente hotu”. Tenik Defisiente Tomas Gusmão Pereira iha Sagadate, 10/08/2024

Nia informa bainhira haree viziñu nia oan sira iha husu ajuda ba kuru bee moos mak selu ho osan dollar 1 ba labarik kuru bee masa rua, kuandu laiha halo esforsu mesak ba kuru bee, maibé kondisaun defisiente tenki la’o to’o oras ida foin hetan bee moos masa rua.

“Ha’u haree labarik sira halimar ida ne’e, ha’u fo osan dollar 1 ba sira, haruka sira kuru hela ami rua nia bee moos, kuandu la iha, ha’u mak tenki ba kuru rasik maibé la’o distansia to’o oras ida foin to’o fali uma, tanba bee moos atu hetan ne’e tenki ba kuru maske moras,” dehan nia.

Tomas Gusmão Pereira sofre moras difisiensia ain ne’e akontese iha tempu Indonézia nian, bainhira halo uma hamutuk ho malas iha tempu okupasaun Indonésia mak  sofre moras no sai defisiente ain.

“Maske ha’u iha kondisaun ain ne’ebé defisiensia, hau ho ha’u nia Fen, ami rua mesak uma kiik ida ne’e la hanoin buat ida, ha’u la senti kolen tanba ami nia moris maka hanesan ne’e ona tanba laiha ema ida maka ajuda ami nia atividade tanba ami rua hela mesak,” hatuir nia.

Nia konta maske kondisaun difisiente ida ne’e la sai bareira hodi satan nia hodi luta ba moris, nafatin ho esperansa halo aktividade hanesan vida agrikultor hodi hetan osan bele sosa fós ba han loron-loron.

“Ha’u iha forsa hakarak halo servisu, maibé impaktu maka ain ladún di’ak hodi la’o distansia dok, uluk bee laiha ha’u rasik ho kondisaun ne’ebé ain difisiensia, nafatin forsa hodi ba kuru bee moos tanba ha’u nia fen moras difisiensia matan labele lao no haree rai,” sublinha nia.

Nia hatutan hanesan defisiente hela mesak tenki esforsu aan halo servisu hanesan ema normál atu sente todan no kolen mós tenki nonok iha fuan, tanba ema ida-idak moris ho nia realidade rasik.

“Ha’u nia kondisaun maka defisiensia ain maibé nafatin halo atividade hanesan ema normal, senti la todan ba ha’u nia atividade tanba fen moras difisiensia matan ne’ebé la haree entaun ha’u hanesan Laen maka ajuda hodi halo atividade feto nian hanesan tein, fase bikan, kuru bee no halo to’os hanesan ema agrikultor, tanba ne’e ami moris hamutuk nia istória Moruk no midar husik nonok iha ami nia laran,” hateten nia.

Imajem : Defisiente Maria Gusmão Pereira kuru bee ne’ebe KEJUSS dada ba sira iha Aldeia Onebu’u, Sagadate,10/08/2024

Tomas Gusmão konta nia iha oan feto na’in rua maibe forma ona familia no hela dook husi sira rua nia sorin.

“Ha’u nia fen Maria Gusmão Pereira agora moras difisiensia, matan la bele haree no ami rua iha oan feto rua maibé forma ona familia hotu hela do’ok husi ami, tempu maka sira mai haree ami de’it loron loron, ami rua mesak maka iha uma no ami nia moris ne’e senti triste no terus tebes maibé ami nafatin forsa hodi hasoru situasaun moruk no midar hamutuk nunka fahe malu, ami nia domin so Maromak de’it maka bele fahe,” Subliña nia.

Nia informa hanesan aman no laen iha família tenki forsa hodi halo serbisu, tanba laiha ema ida maka bele ajuda, tanba ne’e halo serbisu uma laran tenki kuru bee fase bikan, bainhira kolen selu labarik sira ajuda kuru bee.

“Ita atu dehan kolen no moras ida ne’e mós ita nain mak tenki sente, tanba ne’e moris hanesan ne’e hanesan grasa ida, destinu mate mak bele fahe ami rua,” hateten nia.

Defisiente Maria Gusmão Pereira, dehan iha joven laran di’ak ne’ebe hari’i grupu ida hanaran Klibur Estudante Joventude Suku Sagadate (KEJUSS) ke’e hikas debu iha foho leten hahú iha tinan 2021 konserva udan been hodi hamoris fali bee matan antigu sira iha fali.

Nia dehan bainhira bee matan antigu sira ne’e iha fali, Grupu Joventude Suku Sagadate oan sira iha inisiativa sosa mangeira dada duni bee moos refere sulin hikas iha uma oin.

“Agora besik ona iha ami nia uma, tanba Joven haree ami rua ha’u laen nia kondisaun sira dada hela bee mai ami nia uma, maibé bee mai tuir oras de’it, entaun ha’u nia matan defisiente haree la di’ak entaun ha’u nia laen ne’ebé sofre mós defisiente iha ain, maibe nia esforsu kuru bee atu ami rua bele uza,” dehan nia.

Uluk bee matan antigu sira ne’ebé besik ne’e maran hotu tanba tempu bai loron naruk rai manas ho problema mudansa klimátika bee sai maran, maibe Klibur Estudante Joventude Suku Sagadate oan sira ba tuir formasaun husi Organizasaun Naun Governamental Permakultura Timor-Leste (PERMATIL) fasilita no kria debu iha foho leten atu hamosu fali bee matan ikus mai realidade iha tinan 2022 bee matan antigu sira iha fali to’o agora.

Tanba ne’e, Maria Gusmão Pereira ho Tomás Gusmão Pereira husu ba KEJUSS bele instala bee moos ba uma permanente hodi fasilita nesesidade uma laran no haris.

“Se bele, ha’u husu ba Alin joven Sira husu KEJUSS ho xefi aldeia Onebu’u bele instala bee ne’e mai iha ami nia uma permanente, atu ami bele uza ba nesesidade uma laran no hadia fali uma ne’ebé kondisaun ne’ebé hahú aat,” Subliña nia.

Situasaun moris hanesan ema defisiente labele buka moris no serbisu todan, entaun haruka ema mai koa tua nu’u depois tau hamutuk barak fulan maka tein dala ida, sira lori ba merkadu faan ema sosa mak sosa fós hodi han tahan moris.

“Osan durante ne’e hetan liu husi haruka ema kua tua nu’u ne’ebé tau hamutuk transforma sai fali tua sabu, hafoin faan hetan osan mak sira fahe malu no sosa fós hodi han,” dehan nia.

Uma kiik ida ne’ebé taka ho kalen didin aubetu hahú dodok ba dadauk, maibé difisiente Kazál Tomas Gusmão Pereira ho Maria Gusmão Pereira nafatin utiliza hodi hela iha okos iha Aldeia One-bu’u suku Sagadate Postu Administrativu Laga Munisipiu Baucau.

Defisiente Tomas Gusmão Pereira hateten iha oitavu governu konstitusionál Autoridade Komunitariu hamutuk ho Ministeriu Solidaridade Sosial Inkluzaun (MSSI) mai foti dadus fotografia hodi hari’i uma foun, maibe la realiza, dehan fatin dook husi estrada.

“Uma ne’e ita nia Autoridade no governu mai ona hasai foto dehan sira hadia uma ne’e, maibé ha’u rona fali dehan fatin dook husi estrada, entaun sira labele halo uma, entaun agora ha’u simu osan ha’u nia alin ida uluk ema oho ne’e mak selu fali ema atu hari’i fali uma foun,” hakotu nia.

Iha fatin hanesan, komunidade Jeronimo Australiano Gusmão fo sasin, durante ne’e família defisiente kazál nain rua ne’e moris terus tebes, tanba kondisaun moras dala barak Avo Mane ne’e mak tenki halo servisu ba kuru bee moos.

“Ha’u hanesan komunidade ne’ebé hela besik iha ne’e, haree duni avo mane Tomas nia servisu kuru bee loron ida dala ida de’it tanba ita haree Katuas mos difisiensia ain ne’ebé ladún di’ak hodi la’o dok, lae dala ruma selu ema maka ba kuru bee kuandu ema laiha entaun pasiensia nia rasik mak ba kuru bee,” dehan nia.

Nia esplika osan ne’ebé defisiente kazál nain rua hetan ne’e husi fan tua ne’ebé sira haruka komunidade ida ne’ebé koa nu’u depois maka sira fahe tua, osan husi tua ne’ebé tein maka hola hahán masin mina no nesesidade bázika sira no balun sira nain rua tau.

“Ha’u nia haree hanesan atividade Dapur ne’e Katuas de’it maka tein tanba ferik ho defisiensia matan la’o mos ladún haree mos ona no idade ne’ebé avansa ona, Katuas nia atividade maka halo to’os no tein ba ferik sira nain rua hodi han,” Subliña nia.

Imajem : Xefi aldeia One-Bu’u Lourenço Gusmão Pereira

Xefi aldeia One-Bu’u Lourenço Gusmão Pereira hateten defisiénsia rua ne’ebé sofre moras defisiensia matan no ain hanesan autoridade aldeia hatene sira nia kondisaun maske moris defisiensia maibé sira mós hetan osan veteranu no hetan osan indozu, maibé kondisaun uma hela fatin no asesu bee moos sira ne’e difisil.

“Hanesan autoridade xefi aldeia ha’u só hato’o sira nia sofrementu hanesan liman ain no lian ba sira, mai atu hadia uma ne’e defende ba estadu mak deside, tanba defisiente Kazál tiu Tomas Gusmão Pereira ho nia fen Maria Gusmão Pereira sira merese duni atu estadu tau matan ba sira ho kondisaun sira se bele hadia netik sria nia uma,” informa nia.

Nia dehan Problema ne’ebé sira nain rua enfrenta maka bee moos ne’ebé lao ho distansia dok ho kondisaun ne’ebé difisiensia, maibé dadauk ne’e halo hela koordenasaun ho Klibur Estudante Joventude Suku Sagadate (KEJUSS) hodi instala bee ne’e ba sira rua nia uma.

“Ha’u haree bee ne’ebé agora iha ne’e, seidauk instala ba benefisiáriu hanesan ema ho defisiente sira maibé fó hatene ona ba xefe PNDS postu laga sei fasilita mangeira kiik para uma kain tolu no haat bele hetan bee fatin no monta torneira ida ba komunidade sira,” dehan nia.

Nia informa komunidade benefisiariu ba uma UKL hanesan defisiente Kazál ne’e uluk rejistu hotu ona, maibé ba iha suku ekipa halo verifikasaun sira la hetan.

“Ha’u rona uluk sira rejistu hotu Kazál defisiente rua ne’e hanesan defisiente, maibé iha verifikasaun sira dehan uma dook husi estrada entaun sira kansela tiha, tanba ne’e ha’u hanesan xefe aldeia foun ha’u sei halo esforsu hodi hato’o ba estadu atu haree asuntu sosial sira hanesan ne’e,” tenik nia.

Notísia ne’e SAPNews kolleta liu hosi programa média tour ne’ebe organiza husi Assosiasaun Jornalista Timor Lorosa’e (AJTL) no Oxfam iha Timor-Leste.

Jornalista : Ermelinda Soares

Share This

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )