Festivál Fronteira ! Dalan Ba Kria Paz & Tranzisaun Ba Jerasaun Foun

SAPNewsTL, RAEOA — Diretor Ezekutivu Sentru Nacionál Chega (CNC sigla Portugués) Hugo Maria Fernandes informa, Festival Fronteira 2024 Interkambiu kultural ba hametin rekonsiliasaun, hanesan tranzisaun ba jerasaun kontinuador.

Diretor Ezekutivu CNC Hugo Maria Fernandes hateten, eventu festivál 2024 hanesan aspetu importante ne’ebe asina deklarasaun dame ambenu hodi marka istoria foun tranzisaun istória ba jerasaun foun sira.

“Iha tinan atus lima ba kotuk no tinan 25 hafoin referendum, ita sira ne’ebe asina deklarasaun dame ambenu marka istoria ida ba ita nia oan beioan sira, ita hakarak iha eventu festivál 2024 ne’e iha tranzisaun jerasaun husi jerasaun tuan husi prezidenti autoridade nian to’o mai iha jerasaun foun sira”.Dehan Diretor CNC Hugo Maria Fernandes, RAEOA,18/10/2024.

Lider CNC ne’e fundamenta, liu husi nia intervensaun iha sesaun abertura festivál fronteira nia parte espresa kona-ba rekonsiliasaun katak iha tempu uluk Região Administrativa Espesiál Oe-cusse Ambenu sai hanesan fatin sorumutu ba ideia sivilizasaun.

“Iha abertura, ha’u hatete katak iha fatin ne’e hanesan fatin enkontru ba sivilizasaun rua no tinan 25 hafoin referendum, ita sira ne’ebe asina deklarasaun dame ambenu bele hato’o perspektiva hodi hateke ba futuru, transforma istoria ne’ebe los ba jerasaun kontinuador sira”.

Hugo deklara dalan mekanismu legal denife katak prosesu nahe biti bo’ot la prejudika prosesu judisial, bainhira ema ida deside tama iha prosesu nahe biti bo’ot la impede prosesu judisial, tamba ne’e estadu Timor forti atu bele afirma kona-ba rekonsiliasaun hodi hametin paz.

“Ha’u hakarak aprofunda gratidaun, oinsa mak ita labele halo inventarizasaun ba lalaok istoria kultural sira, iha Timor estadu ida ne’ebe forti tebes entaun tenki iha konsensu ida ba asuntu rekonsiliasaun tuir dalan legal, kria paz ho autor krime grave sira”. Nia sublinha

Tuir nia, Konstituisaun Republika Demokratiku de Timor-Leste (K-RDTL) mak baze fundamentu hodi deside desizaun sira tuir prossesu legal, tamba ne’e bainhira konstituisaun sai bareira tenki iha negosiasaun politika husi Parlamentu Nasionál (PN).

“Karik konstituisaun ne’e mak sai bareira fila fali ba negosiasaun iha parlamentu laran, ita kontinua habokur impunidada maibé prosesu tuir dalan legal tamba saida mak tama iha kategoria krime kontra umanidade, krime ne’ebe mak laiha limitasaun, tempu atu halo prosessu judisial, kontekstu real iha Timor-Leste, bainhira ita la halo prosessu tuir dalan legal entaun estadu mos laiha interese atu kontribui ba justisa sosial”.

Hugo salienta, liu husi dalan rekonsiliasaun mak sai abut atu bele hakotu krime kontra umanidada, nune’e fó esperansa ba sobrevivente sira bele hamoris fila fali traumatismu sira ne’ebe hakanek sira nia fuan.

“Tamba ne’e mak rekonsiliasaun iha importansia atu hakotu tiha krime hodi hamoris fila fali esperansa sobrevivente nian, rekonsiliasaun ita fiar katak trauma sira bele lakon, ita hotu-hotu hamutuk hametin paz” Nia hakotu.

Enkuantu, iha serimonia enseramentu ne’e partisipa hosi Ministru Administrasaun Estatal (MAE) Tomas Cabral, Prezidente Autoridade RAEOA Rogério Lobato, delegasaun husi NTT no komunidade RAEOA.

Jornalista : Genoveva Lopes Sarmento