Imajem : MACLN Gil da Costa Oan Soru & Veteranus postu Iliomar iha Comoro, Dili, 13/03/2025
SAPNews TL, Díli : Hatan ba polémika ejijénsia husi veteranu 55 husi Postu Administrativu Iliomar Munisípiu Lautém, Ministru Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál (MACLN) Gil da Costa Oan-Soru klarifika alterasaun lei no 3/2006 kona-ba estatutu kombatente libertasaun nasional ne’e bazeia ba konstituisaun maibe nia parte sei komunika ho Primeiru Ministru hodi toma atensaun.
Ministru MACLN Gil da Costa Oan-Soru, esplika, hafoin Governu publika lista edital segundu rejistrasaun 2009 kona-ba prosesu rekerementu pensaun, Prestasaun Pikunáriu Unika ba Martir no Kombatente libertasaun nasionál hamosu kontestasaun no lamentasaun husi veteranu, maibé MACLN responde bazeia ba alterasaun lei.
“Liu husi Ministériu MACLN konsidera lamentasaun no preokupasaun ne’ebe durante ne’e veteranu sira hato’o, hanesan ministru no kombatente ida hotu-hotu sente, lamentasoens ne’ebe sira mai ko’alia buat balun relasiona ho alterasaun lei nú. 3/2006 estatutu kombatente libertasaun nasional nian ne’ebe vigor hela”.Dehan Ministru MACLN Gil da Costa Oan-Soru ba Jornalista sira iha resintu MACLN Comoro, Quinta (13/03/2024)
Oan-Soru hateten, Governu altera ona lei ba ba dala tolu iha 2024, nune’e preokupasaun balun ne’ebe relasiona ho artigu 27⁰ kona ba mate klosan nia pensaun la simu, veteranu sira mai aprezenta karik Ministériu haree fila fali nia prosesu ba oin iha posibilidade atu bele solusiona ka lae.
“MACLN nafatin ho orgaun do estadu sira hodi bele haree iha posibilidade iha ida ne’ebe no imposibilidade ne’e iha ne’ebe, ida ne’e maka sira nia preokupasaun, Ministeiru hakarak agradese tanba sira 55 no sira ne’ebe hamrik ho ha’u maka reprezenta ekipa mai hosi Lospalos-Iliomar”.
Tuir Ministru Asuntus Kombatentes dehan, bazeia ba konstituisaun RDTL hosi artigu 11⁰ númeru 3 ne’ebe ko’alia kedas ona iha ne’eba kona-ba mutilados da guerra e orfãos, ho sentidu mutiladu prefere ba sobrevivente sira iha tempu rezisténsia hetan torturasaun husi inimigu sira hodi fo impaktu ba movimentasaun ema nian.
“Ne’e hanesan ema ne’ebe maka iha funu ne’e ema baku nia ruin sira tohar ka kartus kona tohar hotu karik no labele halo servisu karik ne’e konstituisaun ko’alia ida ne’e, singnifika orfão ne’e maka alterasaun bazeia ba konstituisaun mak ita altera laos ita tur tur altera deit, laiha relasaun ho konstituisaun entaun konstituisaun ko’alia kona-ba liafuan ida vulneravel, inkapasidade ekonomiku, laiha kbiit ba ekonomia”. Nia dehan
Governante ne’e aprofunda, alterasaun ka mudansa ba lei la signifika atu diskrimina ema ruma, maibe dalaruma perguntas sira sobre martir sira ne’ebe mate klosan iha funu laran ka solteriu konstituisaun RDTL la rekoinese, konstituisaun deklara kona-ba ba mutiladu no orfaun deit.
“Ha’u mós iha ai-laran kiik mak boot sai klosan, maibe iha lei la dehan maun kiak alin kiak, inan kiak no aman kiak ne’e lei laiha, lei koalia deit kona-ba oan kiak no feto faluk. Sira nia falla, ha’u husu kona-ba konstituisaun tanba ko’alia kona-ba mutiladu no orfaun, entaun introdus letra konstituisaun mai produs letra da lei iha lei sira, ida ne’e mak problema maibe ida ne’e sai preokupasaun laos deit preokupasaun ba sira nain hirak ne’ebe mai deit maibe preokupasaun públiku kuaze munisípiu hotu”. Dehan nia.
Oan-Soru afirma, Ministériu rona hotu kontestasaun sira, maibé seidauk iha desizaun definitivu atu altera lei tuir kritiku husi veteranu sira, tanba Ministru sei halo kordenasaun ho linhas ministerias sira hodi halo diskusaun sobre intensaun veteranu nian molok determina solusaun imediata.
“La signifika ko’alia ohin, aban ne’e ministru ba altera ona lei, tanba altera lei ne’e la gampang (fasil), la’os ohin ministru deside, aban altera kedas, ami rona malu no agradese tanba ekipa nafatin kontribui, sira mai ho intensaun diak, mai atu kontribui buat ne’ebe ita bele solusiona ita tenke fó solusaun”.
Ministru MACLN fundamenta, tuir lei ne’ebe fó poder ba Ministériu Asuntus Kombatentes Libertação Nacional hodi halo rejistaun ba martir sira kada uma lisan ko’alia kona-ba ema nain sanulu (10) mate iha uma ida, maibé atu hetan direitu ema ida deit maka simu tanba labele simu ema nain tolu, haat ne’e hanesan fa’an fali sasan.
“Entaun estadu haree, se ema ida bele foti ema nain haat, nain lima nia osan ne’e imi hanoin took kapasidade finansiamentu estadu ne’e hanesan ne’ebe, nune’e altera kedas iha tempu ne’eba laos foin altera, ne’e lae, hahu husi lei númeru 3/2006 iha ona fallansu, iha lei numeru 3/2006 nia sofre kedas alterasaun iha lei númeru 9/2009. Imajina implementasaun iha 2008 janeiru alterasaun iha juñu, ne’e altera kedas iha 2009, tanba iha tempu ne’eba ne’e tama ema ne’e foti ninia pensaun bele foti mos nia aman nian nia osan pensaun”.
Ministru Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál kompremetidu katak nia parte sei kordena ho Konsellu Ministru, Kombatentes da Libertasaun Nasional sei buka no tenta liu hosi orgaun estadu liu-liu lider sira hodi hamutuk fó solusaun ba prekupasaun veteranu sira nian.
“Ami simu hotu delegasaun sira husi veteranu Iliomar nian, entaun hanesan Ministru MACLN sei hamutuk ho parte relevante no oinsa servisu hamutuk ho instituisaun estadu sira buka solusaun ba kontestasaun sira hotu”. Nia afirma
Imajem : porta voz Veteranus Iliomar, Carlos da Costa Kodigu Resi-Lafu
Iha fatin hanesan, porta voz Veteranus Iliomar, Carlos da Costa Kodigu Resi-lafu hateten sira nia parte aseita ho ministru nia hanoin katak ministériu sei halo kordenasaun hodi bele haree preokupasaun ho lider resisténsia sira.
“Ohin, ami ko’alia ha’u husu ba lider sira nain neen (6) ne’ebe uluk lidera funu iha ai-laran atu hasoru ami, maibe Oan Soru hateten katak “imi para iha ne’e fila ba idak-idak nia fatin, ami sei lori ita boot sira nia ezijensia hodi hato’o ba sira nain neen ne’ebe maka uluk lidera ita, buka meius oinsa hamutuk hodi rezolve problema veteranus ne’ebe maka akontese iha teritóriu laran tomak”.
“Nune’e ami foti ona desizaun no konkluzaun hodi fila ba ami nia fatin, maibe ami nia ezijénsia nafatin, sira sei tur hamutuk hodi rezolve ami nia problema kona-ba veteranus, sira labele fahe malu, uluk sira halo funu hamutuk hodi buka meius oinsa manan funu, agora sira tenke hamutuk hodi rezolve ami nia ezijensia”. Nia sublinha
Funu na’in ne’e dehan lei la fo benefisiu ba veteranu sira, sira sei fila mai Dili hodi halo komunikasaun direta ho governante no lider nasionál sira.
“Bainhira lei ne’e la fó benefisiu ba ami veteranu sira, ami sei mai hodi ezije nafatin ami nia direitu, kona-ba direitu ne’ebe la tuir ami nia hakarak, ami sei mai hamutuk ho Ministériu no Konsellu Veteranus hodi ezije ami nia direitu”.
Antes ne’e, veterana Marciana Madeira sente triste no hamonu matan-ween tanba nia inan aman, maun alin no familia sira mate hotu iha ai-laran maibe naran la sai hotu.
“Ha’u nia inan aman, maun alin no familia sira mate hotu iha funu laran, ha’u sente triste tanba sira nia naran la sai hotu, sira nia naran lakon maske sira mate iha funu laran, ha’u simu ona osan maibe ha’u nia familia sira laiha ha’u la aseita, lei ne’ebe governu halo ne’e ami la konkorda tanba funu mak mosu uluk”.Marciana Madeira hateten ho matan-ween
Felismina Norberta da Crus kestiona makaas tanba ema iha knua tolu iha Suku Ailebere nia ema mate hotu, so ema na’in tolu deit mak fila maibe sira nia direitu laiha hodi asesu ba osan ne’e.
“Ema knua tolu Waniapat, Wainur no Herere iha Suku Ailebere-Iliomar, nia ema ba ai-laran mate hotu, sira ne’e nia ema na’in tolu deit mak moris, sira mai maibe sira la simu osan, ohin loron sira nia naran la sai iha lista veteranus, sira nia direitu iha ne’ebé no osan ne’ebé ba sira ne’e atu fo ba se, karik sira moris sira halo servisu fo han ba nia familia sira, sira mate ona, sira nia direitu ne’e oinsa”. Sublinha Felismina Norberta da Crus
Veteranu no veterana hirak ne’e fasilita rasik sira nia transporte no konsumu sira husi Iliomar mai Dili, ohin kalan ne’e sira deside toba deit iha resintu MACLN tanba konsidera la todan hanesan uluk toba iha ailaran.
Enkuantu, veteranu/a limanulu resin lima (55) ne’ebé halo ezijénsia ne’e fila hikas ona ba postu administrativu Iliomar, munisípiu Lautém hodi hein rezultadu tuir mai.
Deklarasaun kompletu hosi veteranu Iliomar bele akompanha transmisaun direta hosi SAPNews iha link tuir mai :
Jornalista : Marciana Da Conceição