Restaura Ai-Parapa ! KIWA Apresenta Solusaun Alternativa Ambientál Ba Públiku

Imagem : KIWA realiza workshop nasional iha Novu Turismu, 24/062025. Foto : Média SEF

SAPNewsTL, Díli : KIWA realiza workshop nasional apresenta rezultadu peskiza kona-ba restaurasaun ai-parapa no hasa’e produsaun husi feto rural Iha Bobonaro & Likisa.

Marciana Da Conceição Jurnalis – SAP News TL

Country Director of Conservation International Timor-Leste (CITL) Manuel Mendes hateten CITL servisu ho ajénsia internasional iha Timor-Leste oinsa lori rekursu mai Timor hodi apoiu Governu nia politika iha setor ambiente, floresta no peska.

“Ita nia nasaun foin mak ukun aan no iha prioridade barak, dalaruma ambiente floresta no peska prioridade maibe laos boot liu karik, tanba ne’e maka papel ida hosi ajensia, NGO internasional no ajensia ONU sira iha Timor, oinsa maka mobiliza rekursu husi liur lori mai Timor hodi apoiu Governu nia politika”. Dehan Country Director of Conservation International Timor-Leste Manuel Mendes liu husi nia diskursu iha salaun Otel Novu Turizmu (24/06/2025).

Iha projetu refere sira sei foku liu ba restaurasaun no kuda ai-parapa durante tinan tolu (3) ne’ebe iha kolaborasaun hamutuk ho autoridade lokal sira.

“Projetu ida ne’e foka ba iha ai-parapa no sei hala’o durante tinan tolu, ita sei iha kolaborasaun diak ba implementasaun projetu ne’e, klaru katak ita sei servisu hamutuk ho autoridade lokal ne’ebe iha nia papel boot ba implementasaun projetu hodi asegura nia impaktu iha kampu, karik laiha envolvimentu susar ba ita atu atinje metas husi projetu ida ne’e”. Nia subliña.

“Atu konserva ita nia ai-parapa ne’ebe lokaliza iha Batugade to’o Ulmera, tanba ne’e hein katak partisipasaun husi autoridade lokal sira masimu, inklui PNTL sira hahu agora ita bele hamutuk hodi halo prevensaun ba ambiente liu-liu ai-parapa. Ita bele haree fila fali rai ida-ne’e bele nakonu ho ai-parapa”.

Nia informa, Fundasaun ALOLA sei estabelese grupu feto ho treinamentu, oinsa sira bele diversifika moris hodi aumenta valor produtu lokal atu bele asesu ba merkadu.

“Ita moos sei iha parseiru save rua ne’ebe sei apoiu hodi halo implementasaun ba prozetu ida ne’e, ida maka fundasaun ALOLA ne’ebe sei estabelese grupu feto sira iha area sira ne’e, oinsa bele diversifika sira-nia moris, aumenta valor produtu lokal, nune’e bele asesu ba merkadu, sira sei hetan treinamentu barak husi parseiru save fundasaun ALOLA”.

Mendes salienta, restaurasaun no kuidadu ai-parapa iha parseiru prinsipal hanesan Konvensaun Flora no Fauna (KFF), iha planu sira sei koko hodi promove NGO lokal no grupu sira iha munisípiu hodi eleva no aumenta sira nia kapasidade atu implementa projetu sira.

“Liga ba restaurasaun, kuda fila fali no mos kuidadu ai-parapa, ita sei iha parseiru prinsipal Konservasaun Flora no Fauna. Iha planu no estratejia ne’ebe konservasaun internasional Timor-Leste halo, agora ita koko atu promove NGO lokal no grupu iha parte munisipiu, oinsa maka bele eleva no aumenta sira nia kapasidade implementa projetu sira”.

Imagem : Sekretáriu Estadu Florestas (SEF) Fernandino Vieira da Costa

Iha fatin hanesan, Sekretáriu Estadu Florestas (SEF) Fernandino Vieira da Costa hateten, Governu Timor-Leste iha komprimisiu hodi kontinua jestaun floresta ne’ebe sustentavel, proteje biodiversidade no apoiu rejiliente komunidade hasoru mudansa klimátika.

“Ita-boot sira-nia kompromisiu hodi kontinua fo solusaun bazeia ba natureza ne’e importante tebes ba ita-nia komunidade no ekosistema. Governu Timor-Leste iha komprimisu hodi kontinua promove jestaun floresta sustentavel, proteje ita nia biodiversidade no apoia reziliensia komunidade nian hasoru mudansa klimátika”.

Gorvernu dasia liu hosi Sekretáriu Estadu Floresta identifika ona rehabilitasaun ba ai-parapa iha liña kosteira hodi proteje komunidade no biodiversidade.

“Programa IX Governu konstitusional liu-husi pasta Sekretáriu Estadu Florestas mós identifika ona atividade reabilitasaun ba area mangal (ai-parapa) iha liña kosteria Timor-Leste hodi proteje komunidade no biodiversidade kosteria”. Dehan Fernandino Vieira.

“Ita kontenti haree parseiru dezenvolvimentu sira kontinua suporta programa governu nian, projetu RESTORE ne’e la’o ona iha tinan kotuk 2024, no sei kontinua to’o 2027, ne’ebé sei implementa iha munisiplu Bobonaro no Likisa, lokaliza iha Timor-Leste nia tasi-ibun parte norte nian”. Nia hatutan.

Fernandino Vieira konsidera workshop ne’ebe realiza husi KIWA sai oportunidade hodi fahe lisaun, identifika lakuna no hari’i sinerjia ne’ebe forte entre instituisaun no komunidade sira.

“Ohin, oportunidade di’ak ida mai ita hodi fahe lisaun sira, identifika lakuna, no hari’i sinerjia sira ne’ebé forte liután entre setór sira, inklui instituisaun no komunidade sira. Ha’u he’in katak workshop ida ne’e sei la refleta deit konaba progresu, maibe mós atu ko-kria solusaun sira ne’ebé maka prátiku, inkluzivu no sustentável”.

“Ha’u hakarak kongratula ita-boot sira hotu ne’ebé envolve ona iha inisiativa ida-ne’e. Ha’u fiar katak iha futuru sei iha nafatin programa sira ne’e hodi kontinua hadia jestaun sustentável ba rekursu area kosteira nian iha Timor-Leste”. Nia kongratula

Workshop nasional ne’e partisipa hosi autoridade lokal, autoridade munisipiu, PNTL, ONG sira no representante sira hosi Fizi.

Share This

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )