Selebra Loron Mundial Floresta ! MAPPF-SEF Husu Komunidade TL Halo Reflorestasaun

Imajem : Primeiru Ministru Kayarala Xanana Gusmão hamutuk ho membru governu sira kuda ai-oan iha Balak,Manatutu,21/03/2025. Foto : Media SEF
SAPNewsTL, Manatutu : Ministériu Agrikultura Peskas Pekuaria no Floresta (MAPPF) ho Sekretariu Estadu Floresta (SEF) husu komunidade Timor-Leste (TL) halo reflorestasaun tanba 85% husi komunidade nia moris mai husi floresta.
“Ohin loron 21 fulan marsu 2025, Assembleia ONU deside sai loron mundial ba floresta, nune’e ita nia governu liu husi MAPPF no SEF selebra loron mundial ba floresta daruak iha Timor-Leste, hein katak ho selebrasaun ida ne’e ami husu komunidade TL halo reflorestasaun iha area kritiku sira tanba 85% husi ita nia komunidade nia moris ne’e mai husi floresta tanba sei utiliza ai-sunu hanesan enerjia alternativa”, dehan Sekretariu Estadu Floresta Fernandino Vieira da Costa ba jornalista sira area Balak, Manatuto sexta (21/03/2025).
Sekretariu Estadu ne’e hatutan, loron mundial floresta ne’e governu selebra ho tema ai-laran no ai-han tanba floresta fo nutrisaun ba agrikultura sira liu husi sustentabilidade ai-han ba ema sira iha mundu, nune’e hein katak komunidade TL kuidadu area floresta hodi kuidadu planeta mundu ida ne’e.
Assembleia ONU deside sai loron mundial ba floresta hodi fo konsiénsia ba komunidade tomak iha mundu atu fo importánsia ba dezenvolvimentu floresta iha mundu tanba floresta agora sai preokupasaun ba nasaun hotu-hotu iha mundu.

Imajem : SEF Fernandino Vieira halo diskursu iha Manatutu,21/03/2025.
Fernandino hatete tan, dezelvolve setor floresta laos buat fasil presiza mak konsiénsia husi komunidade rasik hamutuk sosiedade sivil no autoridade lokal sira nafatin fo protesaun no konserva floresta iha Timor-Leste liu husi refloretasaun.
“Durante ne’e tékniku sira nia dezafiu mak menus finanseiru para aloka ba programa reflorestasaun no agrofloresta tanba ne’e servisu hamutuk ho parseiru dezelvolvimentu sira iha Timor-Leste, karik IX governu tau floresta nu’udar setor prioridade ida entaun aloka orsamentu própriu mai SEF para refloresta fila fali area krítiku sira hodi bele minimiza dezastre natural ne’ebe tinan-tinan akontese iha Timor-Leste”.
“Area Floresta iha Timor-Leste hamutuk 869.000 ektares, husi ne’e kada tinan hetan degradasaun makaas hamosu inundasaun iha territoriu Timor-Leste, bainhira iha tempu udan rezulta area floresta mihis ba beibeik”.
Nia salienta, Primeiru Ministru mós enkoraja tékniku sira iha MAPPF ho SEF atu nafatin kontinua tau atensaun no dezevolve floresta hahu husi aldeia, suku, postu administrativu no munisipiu sira hodi proteje area protejida sira iha Timor-Leste maibe bainhira la iha konsiénsia husi komunidade difisil fo protesaun no konserva floresta iha Timor-Leste.
Iha fatin hanesan, Ministru Agrikultura, Peska, Pekuaria no Floresta Marcos da Cruz dehan, selebra loron mundial floresta tanba floresta ne’e Timor-Leste nia futuru moris tanba supa CO2 husi ema no kria fali 02 ba ema.
“Ita selebra loron mundial floresta ho tema ai-laran no ai-han tanba floresta ne’e ita nia nasaun nia futuru moris tanba supa CO2 husi ema no kria fali 02 ba ema, husi floresta hamoris bee matan sira hodi oferese bee ba natar no toos sira, nune’e presiza halo reflorestasaun, area floresta protejida sira iha Timor-Leste hamutuk haat 46 , area rai nian 44 no area rua iha tasi” tenik ministru
Marcos informa tan, floresta ne’e importante tanba MAPPF ho SEF husu komunidade sira iha konsiensia proteje area protejidu sira no halo reflorestasaun liu husi kuda ai-oan.
“Daudaun ne’e MAPPF iha viveiru permanente haat hanesan Maubara, Viqueque, Lospalos no Same, daudaun ne’e produs fini ai-horis, komunidade sei tesi ai arbiru tanba menus guarda floresta labele kobre area hotu iha kada munisipiu tanba guarda floresta iha mak komunidade tauk tesi ai”.
MAPPF-SEF hili area Balak sai fatin selebrasaun tanba 130 ektare iha area Balak, Suku Aiteas, Postu Administrativu Manantuto Vila, Munisipiu Manatuto tanba daudaun ne’e sai area protejida tékniku floresta sira halo deflorestasaun hamutuk ho parseiru dezenvolvimentu sira iha Timor-Leste kuda ai-kakeu, ai-na, ai-kameli, turi no nimba.

Imajem : Primeiru Ministru Kayrala Xanana Gusmão Kuda Ai-Oan
Entretantu, Loron Mundial Floresta Ne’e MAPPF hamutuk ho SEF selebra iha area Balak, Suku Aiteas, Postu Administrativu Manatuto Vila, Munisipiu Manatuto no hetan Partisipasaun husi Primeiru Ministru Jose Alexandre Kayrala Xanana Gusmão, Ministra Saude, Vise Ministra Solidariedade Social No Inkluzaun, Vise Ministru Administrasaun Estatal, Sekretariu Estadu Protesaun Sivil, Sekretariu Estadu Peska.
Reprezentante Prezidente Republika “Casa Sivil”, PNTL Ho F-FDTL Munisípiu Manatuto, Embaixador Union Europeia no Malayzia, PAM Munisipiu Manatuto, Prezidente Autoridade Protesaun Sivil Munisipiu Manatutu, Parseiru Dezenvolvimentu sira, , Ajensia Nasional no Internasional sira, Autoridade Lokal Munisipiu Manatuto, Reprezentatnte Husi ONG Ho Organizasaun Juventude sira, Diretor Jeral, Diretor Nasional, Xefe Departamentu no Funsionariu MAPPF Ho SEF Hamutuk Komunidade Sira Munisipiu Manatuto.
Reportajen: Augusto dos Santos