Veteranu Iliomar Husu Xanana, Alkatiri, Taur & Lere Hamutuk Rezolve Problema Veteranus

SAPNewsTL, Díli : Hafoin Veteranu 55 husi Postu Administrativu Iliomar Munisípiu Lautém hasoru Ministru Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál (MACLN) Gil da Costa Oan-Soru, Porta Voz Carlos da Costa Resi-Lafu husu ba lider nasionál na’in hodi hamutuk rezolve problema veteranus.

Porta voz Veteranus Iliomar, Carlos da Costa kódigu Resi-Lafu hateten veteranus Iliomar hakarak hasoru malu ho lideransa na’in neen hanesan Primeiru Ministru Xanana Gusmão, Prezidente Repúblika José Ramos Horta, Marí Alkatiri, Francisco Guterres Lu Olo, Taur Matan Ruak no Lere Anan Timur hodi hamutuk rezolve problema veteranus.

“Ohin, ami ko’alia, ha’u ba lider  sira nain neen (6) ne’ebe uluk lidera funu iha ai-laran atu hasoru ami, maibe MACLN hateten katak “imi para iha ne’e, fila ba idak-idak nia fatin, ami sei lori ita boot sira nia ezijénsia hodi hato’o ba sira nain neen ne’ebe maka uluk lidera ita, buka meius oinsa hamutuk hodi rezolve problema veteranus ne’ebe maka akontese iha teritóriu laran tomak”. Tenik Porta voz Carlos da Costa kódigu Resi-Lafu iha Comoro, 12/03/2025.

Resi-Lafu hatutan, “Sira labele fahe malu, uluk sira halo funu hamutuk hodi buka meius oinsa manan funu, agora sira tenke hamutuk hodi rezolve ami nia ezijensia ne’ebe ami hato’o, ami sei fila maibe ami nafatin hein orientasaun no informasaun kona-ba ida ne’e, karik sira la hamutuk, ami sei mai fila fali hodi ezije sira tenke hamutuk”. Resi-Lafu afirma

“Marí Alkatiri no Xanana Gusmão diferensa polítika no diferensa ideia, maibe ita Timor ho Indonezia laos diferensia ideia ne’e funu maluk lolos maibe ita bele hamutuk hodi kontra sira to’o hetan ukun aan, maibe tanba sa sira iha hotu Timor mak labele liga malu, nasaun  ne’e ema sosa ho ruin no ran, ita boot sira nain rua nain tolu tenke hamutuk hodi rezolve ami nia problema”.

Porta vos ne’e sujere ba veteranu/a hot-hotu hodi labele to’o Dili, karik problema hanesan ho ezijénsia ne’ebé veteranu Iliomar preokupa.

“Ha:u rekomenda ba veteranu hotu-hotu iha Timor laran tomak, karik ami mai ona hanesan ne’e, ejize ami nia direitu no imi mos iha ezijénsia hanesan ami atu mai ezize, lalika mai maibe apoiu ami nia ezijensia ne’e hodi mai hato’o iha MACLN & CCLN hodi ezije tuir lei”. Nia sublinha

MACLN Gil da Costa Oan-Soru, esplika, hafoin Governu publika listas edital  segundu rejistrasaun 2009 kona-ba prosesu rekerementu pensaun, Prestasaun Pikunáriu Únika ba Martir no Kombatete libertasaun nasionál hamosu kontestasaun no lamentasaun husi veteranu, maibé  MACLN responde bazeia ba alterasaun lei.

“Liu husi MACLN konsidera lamentasaun no preokupasaun ne’ebe duarante  ne’e veteranu sira hato’o, hanesan ministru no kombatente ida hotu-hotu sente, lamentasoens ne’ebe sira mai ko’alia buat balun relasiona ho alterasaun lei no 3/2006 estatutu kombatente libertasaun nasional nian ne’ebe vigor hela”.Dehan MACLN Gil da Costa Oan-Soru.

Oan-Soru hateten, governu altera ona lei ba  dala tolu iha 2024, nune’e preokupasaun balun ne’ebe relasiona ho artigu 27, veteranu sira mai aprezenta karik Ministeiru haree fila fali nia prosesu ba oin iha posibilidade atu bele solusiona ka lae.

“MACLN nafatin ho orgaun do estadu sira hodi

bele haree iha posibilidade iha ida ne’ebe no imposibilidade ne’e iha ne’ebe, ida ne’e maka sira nia preokupasaun, Ministériu hakarak agradese tanba sira 55 resin no sira ne’ebe hamrik ho ha’u maka reprezenta ekipa mai hosi Iliomar”.

Bazeia ba konstituisaun RDTL hosi artigu 11⁰ no 3 ne’ebe ko’alia kona-ba mutiladu da guerra e orfão, sentidu mutiladu prefere ba sobrevivente sira iha tempu rezistensia hetan torturasaun husi inimigu sira, hodi fo impaktu ba movimentasaun ema nian.

“Ne’e hanesan ema ne’ebe maka iha funu ne’e ema baku nia rui sira tohar ka kartus kona tohar hotu karik no labele halo servisu karik ne’e konstituisaun koalia ida ne’e, singnifika, orfão ne’e maka alterasaun bazeia ba konstituisaun mak ita altera laos ita tur tur altera deit laiha relasaun ho konstituisaun entaun konstituisaun koalia kona-ba liafuan ida vulneravel, inkapasidade ekonomiku, laiha kbiit ba ekonomia”.

Governante ne’e aprofunda, alterasaun ka mudansa ba lei la signifika atu diskrimina ema ruma, maibe dalaruma perguntas sira sobre martir sira ne’ebe mate klosan iha funu laran ka solteriu konstituisaun RDTL la rekoinese, konstituisaun deklara kona-ba ba mutiladu no orfaun deit.

“Hau mos iha ai-laran kiik mak boot sai klosan, maibe iha lei la dehan maun kiak  alin kiak, inan kiak no aman kiak ne’e lei laiha, lei koalia deit kona-ba oan kiak no feto faluk. Sira nia falla hau husu kona-ba konstituisaun tanba koalia kona-ba mutiladu no orfaun, entaun introdus letra konstituisaun mai produs letra da lei iha lei sira, ida ne’e mak problema maibe ida ne’e sai preokupasaun laos deit preokupasaun ba sira nain hirak ne’ebe mai deit maibe preokupasaun públiku kuaze munisípiu hotu” Dehan nia.

Oan-Soru afirma, Ministériu rona hotu kontestasaun sira, maibé seidauk iha desizaun definitivu atu altera lei tuir kritiku husi veteranu sira, tanba ministru sei halo kordenasaun ho linhas ministerias sira hodi halo diskusaun sobre intensaun veteranu nian molok determina solusaun imediata.

“La signifika koalia ohin aban ne’e ministru ba altera ona lei, tanba altera lei ne’e la gampang, laos ohin ministru deside aban altera kedas, ne’ebe ami rona malu no agradese tanba ekipa nafatin kontribui, sira mai ho intensaun diak, mai atu kontribui buat ne’ebe ita bele solusiona ita tenke fó solusaun”

Ministru MACLN fundamenta, tuir lei ne’ebe fó poder ba Ministériu Asuntus Kombatentes Libertação Nacional hodi halo rejistaun ba martir sira kada uma lisan koalia kona-ba ema nain sanulu (10) mate iha uma ida, maibé atu hetan direitu ema ida deit maka simu tanba labele simu ema nain tolu, haat ne’e hanesan fa’an fali sasan.

“Entaun estadu haree se ema ida bele foti ema nain haat, nain lima nia osan ne’e imi hanoin took kapasidade finansiamentu estadu ne’e hanesan ne’ebe, nune’e altera kedas iha tempu ne’eba laos foin altera ne’e lae, hahu husi lei nomeru 3 iha ona fallansu, iha lei numeru 3/2006 nia sofre kedas alterasaun iha lei numeru 9/2009. Imajina implementasaun iha 2008 janeiru alterasaun iha juñu, ne’e altera kedas iha 2009, tanba iha tempu ne’eba ne’e tama ema ne’e foti ninia pensaun bele foti mos nia aman nian nia osan pensaun”.

Enkuantu Ministru Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál kompremetidu katak nia parte sei kordena ho Konsellu ministru kombatentes da libertasaun nasional sei buka no tenta liu hosi orgaun estadu liu-liu lider sira hodi hamutuk fó solusaun ba prekupasaun veteranu segundu rejistu 2009 nian

“Ami simu hotu delegasaun sira husi veteranu Iliomar nian, entaun hanesan Ministru MACLN sei hamutuk ho parte relevante no oinsa servisu hamutuk ho instituisaun estadu sira buka solusaun ba kontestasaun sira hotu”.

Jornalista : Marciana Da Conceição