ððð§ð : ððŒð»ð±ð²ð»ð® ððžðð ððððð±ð®ð»ðð² ðšð¡ððð ððºð²ð®ðð® ððŒð¿ð»ð®ð¹ð¶ððð®, “ð©ð¶ðŒð¹ð® ðð¶ð¿ð²ð¶ðð ð£ðð¯ð¹ð¶ðžð ððð²ðð ðð»ð³ðŒð¿ðºð®ðð®ðð»”.

Imajem : Presidente Konsellu Imprensa Antonio Moniz Mali hala’o konferensia imprensa iha Kintal-Boot, 23/10/2025. Foto : Média KI
SAP News, Dili : Relativamente ho kazu agresaun fiziku hosi estudante UNDIL hasoru jornalista, Conselho de Imprensa de Timor-Leste (CITL) espresa nia preokupasaun no lamentasaun profunda ba insidente neâebé akontese iha resintu Universidade Dili hasoru jornalista neâebé halaâo knaar atu halo kobertura ba konferénsia imprensa.
Daniel da Silva & Antonina Lopes – MÃdia Sapnews
Presidente Konsellu Imprensa, AntÃŽnio Moniz Mali deklara ba públiku katak mÃdia nuâudar pilar dahaat neâebé kontribui ba haburas demokrasia hodi promove transparénsia, defende lia-loos, justisa no sai lian ba ema lian laek sira.
“Nuneâe, husu ba públiku atu respeita knaar media no jornalista nian hodi kria ambiente neâebé livre no seguru atu mÃdia bele halaâo sira nia funsaun ho diâak hodi bele serbi públiku ho informasaun neâebé loos no kredivel”. Hateten Presidente Konsellu Imprensa (KI) Antonio Moniz Mali iha Salaun KI Kintal-Boot, 23/10/2025.
Antonio Mali konsidera hahalok impede knaar jornalista nian laâós deâit viola Liberdade Imprensa no Liberdade Espresaun maibé mós viola públiku nia direitu atu hetan informasaun, direitu neâebé konsagra iha konstituisaun República Democrática Timor-Leste (RDTL).
Conselho de Imprensa espresa lamentasaun neâebé kleâan ba aktu ofensa integridade fÃzika simples hodi impede ona jornalista sira ezerse sira-nia funsaun iha espasu públiku, ho pozisaun sira tuir mai neâe.
- Apela ba instituisaun ensinu superiór no institusaun hotu-hotu atu garante espasu neâebé seguru no livre atu jornalista sira bele ezerse sira-nia funsaun ho livre.
- Enkoraja jornalista no mÃdia sira hotu atu kontinua halaâo knaar ho profesionál, nakonu ho responsabilidade tuir Kódigu Ãtika Jornalista nian.
- Apela ba Ãrgaun Komunikasaun Sosiál sira wainhira emprega pesoal ruma sai jornalista iha ita-boot sira-nia mÃdia, mÃnimu liu tenke iha kartaun estajiáriu atu asegura jornalista sira-nia direitu wainhira ezerse funsaun jornalÃstika nian iha terenu.
- Reafirma kompromisu Conselho de Imprensa nian atu kontinua defende Liberdade Imprensa, Liberdade Espresaun hodi garante públiku asesu informasaun neâebé kredivel no firmi defende mÃdia no jornalista iha situasaun ameasa nia laran.
- Conselho de Imprensa louva asosiasaun jornalista sira neâebé rápidamente responde lalais kedas ba insidente refere ho deklarasaun no pozisaun neâebé eziji responsabilidade husi autór sira neâebé komete ofensa integridade fÃzika hasoru jornalista SAP News TL iha Kampus UNDIL. Espera insidente refere sei la akontese tan iha loron oin mai.
LÃder orgaun regulador ba komunikasaun sosial ne’e afirma konsellu imprensa sei akompanha kazu ne’e iha prosesu justiça to’o hetan rezultadu final.
Iha fatin hanesan, Diresaun Analise no Dezenvolvimentu Midia (DADM) Alberico da Costa Junior kondena aktu agresaun fizika, violensia no impedimentu hasoru jornalista.
âAktu hirak neâebe hanesan agresaun fizika ou violensia, impedimentu hasoru jornalista nian, klaru konselu imprensa nia pozisaun katak neâe kondena ida neâe, iha pais demokrátiku, oinsa ita hamutuk liberdade imprensa neâe diak para sidadaun sira bele asesu ba informasaun neâebe diakâ.
“Ba oin ita presiza evita mos labele live streaming ba asuntu neâebe sensitivu hanesan violensia bazeia ba jeneru, razaun tanba oinsa ita atu tane as dignidade umana nian”.
Ligadu ho jornalista ne’ebe hasoru ameasa maibe hili nonok no la halo asaun, Altino apresia ho jornalista sira neâebe mak hatudu sira-nia profisionalismu.
“Wainhira iha terenu estudante universitariu sira halo asaun agresaun no ameasa sira, maibe sira la halo asaun krime, ida neâe ezemplu neâebe diak teb-tebes ba kolega jornalista sira, nafatin husu ba kolega jornalista sira labele tauk no rende wainhira defende maluk hirak neâebe mak la iha lian tantu estudante no populasaun”.
Altino mós husu jornalista sira hamrik hodi defende lialos, wainhira jornalista sira defende lialos, jornalista sira sei la mesak.

Imajem : AJTL, TLPU & SAPNews halo konferénsia imprensa hodi kondena agresaun fÃziku hosi estudante UNDIL iha Sede AJTL, 22/10/2025
Notisia relevante :
ððððð±ð®ð»ðð² ððºð²ð®ðð® ððŒð¿ð»ð®ð¹ð¶ððð® ! ððð§ð, ð§ðð£ðš & ðŠðð£ð¡ð²ðð ððŒð»ð±ð²ð»ð® & ðð²ðžð¹ð®ð¿ð® ðð²ð¶ð ð® ðð® ð ð¶ð»ð¶ððð²Ìð¿ð¶ð ð£ðÌð¯ð¹ð¶ðžð
SAPNewsTL, DÃli : Relasiona ho agresaun fizika entre onkum estudante Universidade DÃli (UNDIL) balun, hasoru jornalista média SAPNews Marino Pinto, Asosiasaun Jornalista Timor Lorosaâe (AJTL) hamutuk ho Timor-Leste Press Union (TLPU) no instituisaun média SAPNews deklara, la tolera aktu violentu ne’ebe komete husi estudante hasoru jornalista.
ðð®ð¢ð¥ð¡ðð«ðŠð¢ð§ðš ðððŠðšð¬ ðð ðð«ð®ð³ – ðððððð°ð¬ðð
Prezidente AJTL, Zeovonia Viera hatete, AJTL kondena maka’as aktu violentu no bullying hasoru jornalista, tanba estudante balun pratika brutalismu hasoru jornalista iha area kampus UNDIL.
“Ami husi AJTL sei foti asaun legál hasoru ema sira ne’ebé komete agresaun fiziku hasoru jornalista sira tuir Lei Komunikasaun Sosiál, Artigu 4”.Dehan Prezidente AJTL Zeovonia Viera, liu husi Konferénsia Imprensa iha salaun AJTL Fatuhada, Quarta-Feira, (22/10/2025)
Lideransa AJTL ne’e fundamenta, AJTL husu ba akadémiku no universitáriu sira atu respeita kanál mÃdia no respeita jornalista, bainhira sira hala’o atividade jornalÃstiku iha terenu ba kualker asuntu ne’ebé iha ligasaun ho interese públiku.
“Ami husi AJTL prontu fó apoiu ba vitima jornalista ne’ebe hetan agresaun fizika. Ami prontu kolabora ho SAPNews prosesa kazu ne’e ba Ministeiru Publiku tuir dalan legal” Tenik Zevonia.
AJTL Ezjije ba Conselho de Imprensa nu’udar instituisaun independente estadu nian ne’ebé defende no asegura liberdade imprensa no liberdade espresaun atu foti asaun ruma kona-ba aktu violentu hasoru jornalista sira.
Husu mós ba jornalista sira atu mantein kumpri Kódigu Ãtika Jornalizmu no prinsÃpiu universal jornalizmu nian nu’udar padraun étika no matadalan morál iha kontestu kobertura no publikasaun notÃsia.
AJTL mós husu ba jornalista no kanál mÃdia hotu-hotu atu evita halo live streaming ba asuntu sensitivu sira, hanesan asedu no violénsia seksuál atu garante no asegura nafatin prinsÃpiu prezunsaun inosénsia ka azas praduga tak bersalah no asegura dignidade umana sobrevivente sira-nian.
Husu ba Kanál mÃdia sira bele halo deit offline news, nune’e fasil atu halo konfirmasaun ho parte sira hodi halo notÃsia justu no balánsu.
Iha fatin hanesan, Prezidente TLPU Candido Alves afirma, nia parte sente triste tanba liberdade imprensa Timor-Leste nian, laos ema seluk mak harahun maibé, estudante universitariu sira mak hatudu hahalok brutalismu hasoru jornalista, hodi harahun liberdade imprensa.
“Ha’u triste tebes tanba Liberdade Imprensa la’os harahun husi ema seluk, maibé harahun rasik husi estudante universitariu sira, hahalok ida ne’e TLPU triste tebes, tanba ne’e TLPU hamutuk ho vitima no AJTL hakarak afirma katak ami la tolera hahalok ida ne’e”.
Nia haktuir Konstituisaun RDTL garantia liberdade ba jornalista hodi halaâo kobertura, sein limitasaun husi grupu ka individu balun, ne’ebe tenta impede servisu jornalista nian.
“Ita-nia konstituisaun fó dalan ba jornalista sira atu halo kobertura ba asuntu ne’ebe sai preokupasaun ba públiku, karik públiku neâebe la aseita ho produtu jornalista nian, bele hatoâo keixa ba Konsellu Imprensa tanba Lei komunikasaun sosial fo dalan, maibé laos hatudu jagoan hasoru jornalista”.
Enkuantu vitima Marino Pinto, deklara katak, nia parte hetan agresaun fizika direita husi estudante UNDIL balun, nuneâe nia hili dalan nonok, maske estudante balun ho emosional hakilar no dudu nia atu sai husi resintu UNDIL nian.
“Ha’u ho ekipa ba kampus UNDIL tanba ami hetan konvite husi vitima asediu sexual, maibé ami to’o iha ne’eba estudante sira, hakilar ha’u dehan duni nia sai husi ne’e, se mak haruka nia mai, sira konsege buti ha’u nia faru iha kakorok, dudu ha’u, sira barak hobur mai ha’u atu baku ha’u” Dehan Mariano
Vitima hatutan, aktu ne’ebe estudante sira komete, dalaruma estudante sira la kompriende papel jornalista nian, tanba ne’e sira impede kobertura jornalista nian.
“Kazu ne’e ha’u senti ofendidu, entaun ha’u hamutuk ho AJTL no TLPU sei lori kazu ne’e ba oin tuir dalan legal, tanba ha’u agresaun fisika husi estudante sira”.
Porta voz MÃdia Sapnews Ermelinda Soares hateten desentendimentu ne’ebe akontese iha resintu kampus Universidade Dili (UNDIL) iha loron 21 Outubru 2025 maiz ou menuz haleu tuku 10 liu, iha ne’ebe estudante vÃtima asédiu seksuál konvida mÃdia atu halo kobertura kona ba konferénsia imprensa kontra dosente inisial MLS, maibe infelizmente konferénsia imprensa ne’e hetan impedimentu tanba la hetan autorizasaun ba fatin.
“Hafoin simu konvite kobertura, wainhira jornalista sira hosi mÃdia to’o iha resintu Kampus UNDIL, estudante sira husu ba jornalista SAPNews dehan “se mak haruka imi mai, konvite iha ne’ebe, hatudu se mak assina”, nuneâe hatudu konvite ba sira, hafoin sira nonok hodi fila kotuk. Bainhira laiha ona desizaun atu halo konferénsia iha resintu UNDIL, jornalista sira deside atu husik fatin, estudante sira hatudu expertu, hakilar hodi dudu, duni no hakilar jornalista sira hodi sai hosi resintu UNDIL” Dehan Porta voz Ermelinda Soares
Porta Voz konta antes husik resintu UNDIL, hatan ba reasaun hosi dosente no estudante UNDIL, Jornalista MÃdia SAPNews Marino de Deus Pinto dehan “ami mai tanba hetan konvite atu halo kobertura kona-ba konferénsia imprensa hosi vÃtima asédiu sexual iha UNDIL”, no iha momentu ne’e estudante sira ba kaer Jornalista Marino ninia faru gola no rasta besik ba kakorok no dudu hodi sai hosi kampus, nuneâe vÃtima neâe hili nonok hodi husik fatin.
“Durante dezentendimentu, Estudante UNDIL sira dehan, âAmi la presiza, imi jornalista mai halo saida.â iha tempu hanesan, Estudante balun mós husi kotuk dehan âtau no duni sai tihaâ, nune’e jornalista ne’ebe presente iha fatin akontesimentu sente tauk no nonok deside sai hosi fatin no kontinua ba Farol hodi halo kobertura ba konferénsia imprensa hosi vÃtima sira tanba estrutura UNDIL la aseita halo iha resintu kampus”.
Nia haktuir bainhira estudante kaer faru gola jornalista Marino de Deus Pinto hodi rasta saâe ba kakorok no hakilar dehan, âlabele arogánsia iha neâe, rona ka laeâ, nune’e Jornalista Marino hatan, âhaâu mai koberturaâ, estudante sira hakilar tan, âkartaun iha neâebéâ, vÃtima seidauk hatudu kartaun, sira dudu lisuk, nuneâe jornalista Marino deside ses an tanba hetan presaun makaas.
“Ami solidariza kolega jornalista Marino de Deus Pinto no kolega jornalista sira hotu neâebé mak simu liafuan insultu, maltrata no sente traumátiku husi Sivitas Akademiku UNDIL nian, neâebé la komprende no la hatene serbisu jornalista nian iha estadu direito no demokratiku”
Porta voz SAP News TL ne’e reafirma liu hosi konferénsia imprensa ne’e hateten :
- Ami hamutuk ho vÃtima sei prosesa kazu neâe ba iha konsellu imprensa no Polisia Nasional Timor-Leste hodi enkamiña ba ministeriu públiku hodi hetan justisa no naran diâak knar lulik jornalista nian.
- Ami husu ba Prezidente Fundasaun Boacril atual Primeiro Ministro Kay Rala Xanana Gusmão no Reitor UNDIL Sr. José Belo atual Prezidente CNE atu klarifika no foti medidas ruma hasoru oknum sira neâebé halo agresaun fiziku hasoru Jornalista Marino de Deus Pinto no jornalista sira neâebé marka prezente iha fatin akontese.
- Husu ba Dekanu fakuldades, diretores departamentu, dosentes no estudante sira hotu iha UNDIL atu respeita serbisu jornalista nian ba liberdade imprensa no expressão tanba ita hotu moris iha estadu direitu no demokrátiku, ita tenki komunga valor demokrasia, prinsipiu direitus humanos no hatur justiça iha instituisaun hotu-hotu. Tanba atividade neâe planeadu no organizadu husi vitima sira laos jornalista sira mak ba.
- Husu ba sosiedade no akademikas tomak atu labele sai portavoz ka guardiaun ba kriminozu sira hodi taka dalan ba mÃdia atu halo notisia investigativu hodi fo sai lialos, justiça no halian lian laek sira lian liliu feto, labarik no ema vulnerável sira neâebe sai vÃtima iha sosiedade inklui instituisaun sira privadu no públiku.
- Husu ba sosiedade tomak tantu sivis no militares, akademiku sira no públiku enjerál atu respeita no fo espasu ba jornalista sira hodi halaâo ninian knaar, basa jornalista mak sai matan, tilun no ibun no sai lian ba lian lae sira.
- Ikus liu, husu ba vitima no familia vitima sira atu labele tauk koalia sai lia los, tanba lialos la mate, lialos sempre manan no lialos mak dalan ba sivilizasaun, assegura direitos humanos no igualdade.
Enkuantu, ligadu ho akontesimentu desrespeitu ba liberdade imprensa no tenta ameasa jornalista ne’e, Estrutura MÃdia SAPNewsTL hamutuk ho AJTL & TLPU hola desizaun hodi keisa autor sira ba Ministériu Publiku iha loron (23/10/2025) hodi prosesa tuir dalan legal no buka justiça ba vÃtima agresaun fÃziku.

