BREAKING NEWS

 𝗝𝗌𝗿𝗻𝗮𝗱𝗮 𝗙𝗌𝘂𝗻, 𝗧𝗟 𝗣𝗮𝗿𝘁𝗶𝘀𝗶𝗜𝗮 𝗢𝗳𝗶𝘀𝗶𝗮𝗹 𝗕𝗮 𝗊𝗶𝗺𝗲𝗶𝗿𝗮 𝗔𝗊𝗘𝗔𝗡 𝗕𝗮 𝗗𝗮𝗹𝗮 𝟰𝟳

Imajem : Primeira Ministra Japão komprimentu Primeiru Ministru Timor-Leste iha simeira ASEAN ba dala 47° iha Malásia, 27/10/2025

SAP News TL, Malásia : Momentu istóriku, Timor-Leste (TL) partisipa bá dala uluk iha Simeira Association of Southeast Asian Nations (ASEAN) bá dala-47 ho tema “Inkluzividade no Sustentabilidade” hafoin ofisialmente adere nu’udár Estadu membru bá dala-11 iha Sentru Konvensaun Kuala Lumpur (KLCC), domingu (26/10/2025).

Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão konsidera ida-ne’e hanesan onra ida atu dirije Simeira ASEAN istóriku bá dala-47 nu’udár membru ofisiál plenu ida hosi família ASEAN nian.

Marku ida-ne’e marka kapítulu foun ida, la’ós de’it bá Timor-Leste, maibé bá integrasaun rejionál ne’ebé harii iha konfiansa, solidariedade no kompromisu fahe bá futuru komún.

Xanana Gusmão hato’o Timor-Leste ninia apresiasaun bá Malázia, bá lideransa ezemplár nu’udár Prezidente ASEAN nian iha 2025, hodi dirije Timor-Leste ninia deliberasaun sira bá adosaun Vizaun Komunidade ASEAN nian 2045.

Tuir tema orientadór “Inkluzividade no Sustentabilidade,” Timor-Leste fó hanoin katak, forsa ASEAN nian hela iha diversidade ho inkonsibilidade, konstrusaun no Timor-Leste nia konxiénsia atu atua ho koletivu.

Timor-Leste apoia maka’as ambisaun vizaun ASEAN nian bá rejiaun ne’ebé define ho reziliénsia, inovasaun no inkluzividade.

“𝐀𝐊𝐢 𝐫𝐞𝐀𝐚𝐧𝐞𝐬𝐞 𝐀𝐒𝐄𝐀𝐍 𝐧𝐢𝐚 𝐟𝐚𝐀𝐮 𝐞𝐬𝐭𝐫𝐚𝐭𝐞𝐣𝐢𝐀𝐮 𝐛𝐚 𝐚𝐫𝐊𝐚𝐧𝐢𝐳𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐩𝐚𝐝𝐫𝐚𝐮𝐧 𝐀𝐚𝐊𝐞𝐫𝐬𝐢𝐮 𝐧𝐢𝐚𝐧, 𝐢𝐧𝐭𝐞𝐠𝐫𝐚𝐬𝐚𝐮𝐧 𝐟𝐢𝐧𝐚𝐧𝐬𝐞𝐢𝐫𝐚 𝐧𝐚 𝐊𝐚𝐯𝐢𝐊𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐞𝐊𝐚 𝐡𝐚𝐝𝐢 𝐡𝐚𝐥𝐚 𝐢𝐭𝐚-𝐧𝐢𝐚 𝐫𝐞𝐣𝐢𝐚𝐮𝐧 𝐬𝐚𝐢 𝐩𝐚𝐭𝐞𝐧𝐭𝐞 𝐞𝐬𝐀𝐚𝐧𝐚𝐊𝐢𝐀𝐮 𝐠𝐥𝐚𝐛𝐚𝐥 𝐢𝐝𝐚 𝐢𝐡𝐚 𝐭𝐢𝐧𝐚𝐧 𝟐𝟎𝟒𝟓,” Dehan PM Xanana iha Malásia, 26/10/2025. Sita média GPM

Bá Timor-Leste, taka lakuna dezenvolvimentu nian sai hanesan prioridade prinsipál ida. Timor-Leste enkoraja ASEAN atu kontinua no haburas iha inisiativa bá Integrasaun ASEAN, hodi apoia paridade, kapasitasaun no solidariedade rejionál.

Timor-Leste fó apoiu bá inisiativa sira ASEAN nian bá integrasaun ekonómika ne’ebé kle’an liután, liu-liu liu-hosi ATIGA ne’ebé hadi’a ona, Akordu Enkuadramentu Ekonomia Dijitál no Rede Enerjia ASEAN nian.

Iha aliñamentu ho ajenda klimátika ASEAN nian, Timor-Leste kompromete atu avansa enerjia renovável no dezenvolvimentu sustentável, hodi rekoñese dezafiu úniku sira ne’ebé Estadu ki’ik sira hasoru.

“𝐀𝐊𝐢 𝐞𝐥𝐚𝐣𝐢𝐚 𝐞𝐬𝐟𝐚𝐫𝐬𝐮 𝐬𝐢𝐫𝐚 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞 𝐡𝐚𝐥𝐚’𝐚 𝐡𝐞𝐥𝐚 𝐚𝐭𝐮 𝐚𝐭𝐢𝐧𝐣𝐢 𝐊𝐚𝐝𝐢𝐠𝐮 𝐊𝐚𝐧𝐝𝐮𝐭𝐚 𝐢𝐝𝐚 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐥𝐞𝐠𝐚𝐥𝐊𝐞𝐧𝐭𝐞 𝐯𝐢𝐧𝐀𝐮𝐥𝐚𝐭𝐢𝐯𝐮 𝐢𝐡𝐚 𝐓𝐚𝐬𝐢 𝐒𝐮𝐥 𝐗𝐢𝐧𝐚 𝐧𝐢𝐚𝐧, 𝐡𝐚𝐝𝐢 𝐊𝐚𝐧𝐭𝐞𝐢𝐧 𝐫𝐞𝐣𝐢𝐚𝐮𝐧 𝐡𝐚𝐧𝐞𝐬𝐚𝐧 𝐳𝐚𝐧𝐚 𝐝𝐚𝐊𝐞 𝐧𝐢𝐚𝐧,”Xanana Gusmão elojia.

Timor-Leste lori esperiénsia prátika bá ASEAN kona-bá rekonsiliasaun no harii dame no iha kompromisu atu kontribui bá rejiaun nia seguransa no lideransa umanitária.

“𝐋𝐚𝐫𝐢 𝐆𝐚𝐯𝐞𝐫𝐧𝐮 𝐧𝐚 𝐩𝐚𝐯𝐮 𝐓𝐢𝐊𝐚𝐫-𝐋𝐞𝐬𝐭𝐞 𝐧𝐢𝐚 𝐧𝐚𝐫𝐚𝐧, 𝐡𝐚’𝐮 𝐡𝐚𝐭𝐚’𝐚 𝐚𝐠𝐫𝐚𝐝𝐞𝐬𝐢𝐊𝐞𝐧𝐭𝐮 𝐀𝐥𝐞’𝐚𝐧 𝐛𝐚́ 𝐀𝐚𝐧𝐟𝐢𝐚𝐧𝐬𝐚 𝐧𝐚 𝐬𝐚𝐥𝐢𝐝𝐚𝐫𝐢𝐞𝐝𝐚𝐝𝐞 𝐧𝐞’𝐞𝐛𝐞́ 𝐄𝐬𝐭𝐚𝐝𝐮-𝐊𝐞𝐊𝐛𝐫𝐮 𝐀𝐒𝐄𝐀𝐍 𝐡𝐚𝐭𝐮-𝐡𝐚𝐭𝐮 𝐡𝐚𝐭𝐮𝐝𝐮 𝐢𝐡𝐚 𝐢𝐭𝐚-𝐧𝐢𝐚 𝐯𝐢𝐚𝐣𝐞𝐧 𝐛𝐚́ 𝐚𝐝𝐞𝐳𝐚𝐮𝐧 𝐭𝐚𝐊𝐚𝐀,”Xefe Governu ne’e agradese.

Hato’o mós parabéns no dezeju di’ak sira bá Filipina bainhira asume Prezidente ASEAN nian iha 2026. Timor-Leste hein atu servisu hamutuk besik-liu, hodi avansa Vizaun 2045 ASEAN nian ho objetivu sira ne’ebé fahe bá Sudeste Aziátiku ida ne’ebé forte-liu, unidu no reziliente.

Iha okaziaun ne’e Kay Rala Xanana Gusmão hato’o sinseru kondolénsia bá Família Reál no povu Tailándia kona-bá Majestade Liurai-feto Sirikit, Liurai-feto Inan nia mate.

Simeira ASEAN bá dala-47 ne’e prezide hosi Primeiru-Ministru Malázia, Dato’ Seri Anwar Ibrahim ne’ebé fahe bá sesaun Plenária no Retiru.

Sesaun Plenária involve mós partisipasaun hosi Konvidadu sira hosi Meza ASEAN nian, nomeadamente, Primeiru-Ministru Kanadá, Prezidente Konsellu Europeu no Diretór Jerente Fundu Monetáriu Internasionál (FMI).

Durante Sesaun Plenária, Líder ASEAN sira konsentra sira-nia diskusaun bá asuntu sira ne’ebé relasiona ho harii Komunidade ASEAN no relasaun esterna ASEAN nian.

Líder sira mós delibera kona-bá dalan sira atu aprofunda integrasaun rejionál, estimula kreximentu ekonómiku no hasa’e konetividade ASEAN nian.

Kona-bá relasaun esterna sira, Líder sira diskute esforsu sira atu reforsa unidade no Sentralidade ASEAN nian, no hametin kompromisu ASEAN nian bá órden multilaterál ida ne’ebé bazeia bá regra sira iha paizajen jeoestratéjiku globál ne’ebé evolui daudaun.

Kanadá ho Uniaun Europeia (UE) mós fahe sira-nia perspetiva kona-bá konsolidasaun no aprofunda liu-tán sira-nia relasaun diálogu ida-idak ho ASEAN.

Iha oakziaun ne’e The International Monetary Fund (IMF) fó informasaun bá Líder sira kona-bá avaliasaun makroekonómiku globál sira ikus-liu hosi FMI, implikasaun polítika sira bá ASEAN no dalan sira atu aprofunda kolaborasaun entre FMI-ASEAN.

Durante Sesaun Retiru, Líder sira halo revizaun bá implementasaun Konsensu Pontu Lima (5PC) kona-bá Myanmar no dalan bá oin hodi rezolve krize polítika no umanitária iha nasaun ne’e, no mós troka hanoin kona-bá asuntu rejionál ho internasionál sira ne’ebé sai preokupasaun mútua.

Partisipa iha Simeira ASEAN bá dala-47 maka líder xave sira Sudeste Aziátiku hanesan Primeiru-Ministru Malázia, Datuk Seri Anwar Ibrahim, Sultaun no Primeiru-Ministru Brunei Darusalam, Sultan Hassanal Bolkiah, Primeiru-Ministru Kamboja, Hun Manet, Prezidente Repúblika Indonézia, Prabowo Subianto, Primeiru-Ministru Laos, Sonexay Siphandone, Prezidente Filipina, Ferdinand Marcos Jr, Primeiru-Ministru Singapura, Lawrence Wong, Primeiru-Ministru Tailándia, Anutin Charnvirakul, Primeiru-Ministru Vietname, Pham Minh Chinh, Prezidente Repúblika RDTL, José Ramos-Horta ho Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão.

Alende ne’e partisipa mós hosi parseiru internasionál sira ne’ebé reflete organizasaun ASEAN nia parseria globál mai-hosi Prezidente Estadus Unidus, Donald Trump, Primeiru-Ministru Xina, Li Qiang, Primeiru-Ministru Japaun Sanae Takaichi, Prezidente Brazil, Luiz Inácio Lula da Silva, Primeiru-Ministru Índia, Narendra Modi partisipas virtual, Prezidente Korea Súl, Lee Jae-myung, Prezidente Áfrika-Súl, Cyril Ramaphosa, Sekretáriu-Jerál ONU nian, António Guterres, Diretora Jerál FMI, Kristalina Georgieva, Prezidente Konsellu Europeu, António Costa, Vise-Prezidente Banku Mundiál bá Ázia Leste no Pasífiku, Carlos Felipe Jaramillo, Prezidente FIFA, Gianni Infantino no konvidadu sira seluk.

TAGS
Share This