๐ฆ๐ฒ๐น๐ฒ๐ฏ๐ฟ๐ฎ ๐๐ฑ๐บ๐ถ๐๐ฎ๐๐ป ๐ง๐ ๐๐ฎ ๐๐๐ฒ๐ฎ๐ป ! ๐ฃ๐ผ๐๐ ๐๐ฒ๐ถ๐ป ๐๐ฎ๐บ๐ฝ๐ ๐ฆ๐ฒ๐ฟ๐๐ถ๐๐ & ๐๐ฒ๐๐ฒ๐ป๐๐ผ๐น๐๐ถ๐บ๐ฒ๐ป๐๐

Imajem : Komunidade Bobonaro Maria Emilia hato’o ninia esperansa ba adezaun Timor-Leste ba ASEAN, Maliana, 26/10/2025
SAP News, Bobonaru : Admisaun Timor-Leste ba ASEAN ne’ebe sai momentu istรณriku, povu Bobonaro husi postu sira Atabae, Balibo, Bobonaro, Cailaco, Lolotoe no Maliana, halibur malu ho laran ksolok selebra adesaun ofisiรกl Timor-Leste ba Asosiasaun Nasรตes Sira iha Sudeste Aziรกtiku (ASEAN).
Hafoin akompaรฑa seremรณnia ofisiรกl iha Kuala Lumpur, Malaysia, bainhira Timor-Leste partisipa Simeira ASEAN ba dala 47ยฐ no sai Estadu-Membru Plenu ASEAN ba dala 11ยฐ. Komunidade timoroan selebra ho haksolok liu husi festeza no halo komboiu iha munisรญpiu Bobonaro.
Presidente Autoridade Municรญpio Bobonaro, Paulo Moniz Maia gratidaun tanba Timor-Leste konsege realiza ninia mehi hodi adere ba ASEAN.
โHaโu sente orgulho tebes tanba ita-nia nasaun tama ofisialmente ba ASEAN. Momentu ida neโe prova esforsu governu no unidade povu Timor-Leste,โHateten PAM Bobonaro Paulo Moniz Maia iha Maliana,(26/10/2025).
Maia konsidera prosesu atu tama ba ASEAN laโรณs fรกsil, Timor-Leste submete pedidu formรกl iha tinan 2011, no hafoin diskusaun barak, ASEAN konkorda iha 11 de Novembro 2022 atu fรณ estatutu nu’udar observadรณr iha Forum Altu Nivel iha Labuan Bajo (2023), hafoin ASEAN deside Timor-Leste sai membru plenu iha Outubru 2025.
ASEAN hanesan organizasaun intergovermental neโebรฉ fundadu iha 1967 husi Indonesia, Thailandia, Singapura, Malaysia no Filipina ho objetivu atu promove paz, estabilidade no dezenvolvimentu rejionรกl. Depois tama Brunei, Vietnam, Laos, Myanmar no Cambodia, agora Timor-Leste junta hanesan membru foun ba da-11.
ASEAN iha trรชs pilar principais:
- Polรญtiku no Seguranรงa (APSC) โ Promove ambiente hakmatek no demokrรกtiku.
- Ekonรณmiku (AEC) โ Foka ba integrasaun ekonomia rejionรกl no merkadu livre.
- Sosio-Kultura (ASCC) โ Hasaโe kualidade moris sidadaun no dezenvolvimentu sustenta iha setor edukasaun, saรบde, arte no kultura, turismu, no seluk tan.
Prezidente Autoridade munisรญpiu Bobonaro ne’e subliรฑa dezafiu sira hanesan :
โPilar ida importante liu mak pilar ekonomia. Ita tenki halo esforsu boot atu bele fรณ kontribuisaun ida real ba ASEAN no mos hetan benefรญsiu ida justu. Hamutuk, ita bele dezenvolve ita-nia ekonomia no sai parte ativa husi merkadu rejionรกl.โ
Komunidade Maria Emilia Soares espera adezaun ne’e bele promove kultura, kria oportunidade de empregu, no dezenvolve kapasidade jovens ba dezenvolvimentu nasionรกl.
โTimor-Leste tenki promove liu tan ita-nia kultura, loke kampu servisu ba jovens, no fรณ oportunidade ba jerasaun foun. Ita bele hatudu katak Timor bele, no ita presiza motiva jovens atu hatudu sira nia talentu ba dezenvolvimentu nasaun”.
Komemorasaun iha Bobonaro laโรณs deโit festa, maibรฉ mos sinรกl solidariedade no unidade povu Timor-Leste iha nivel lokal. Adesaun ba ASEAN hatudu katak Timor-Leste nia prontidaun atu partisipa iha dezenvolvimentu rejionรกl, ho espรญrito inklusivu, reziliente no sai parte ida famรญlia ASEAN nian.
๐ง๐ฎ๐บ๐ฎ ๐๐ฎ ๐๐ฆ๐๐๐ก ! ๐ฃ๐ ๐ซ๐ฎ๐ป๐ฎ๐ป๐ฎ : ๐๐ฎ’๐ผ๐ ๐๐ธ๐๐ ๐ ๐ฎ๐ถ๐ฏ๐ฒ ๐๐ป๐ถฬ๐๐ถ๐ ๐๐ผ๐๐ถ ๐๐ฎ๐ฝ๐ถฬ๐๐๐น๐ ๐๐ผ๐๐ป
SAP News, Malรกsia : Primeiru Ministru Timor-Leste Kay Rala Xanana Gusmรฃo hateten Timor-Leste nia adezaun ba ASEAN laos deit realiza mehi ida maibe nu’udar marka jornada ida ba resiliรชnsia, determinasaun, no esperanรงa.
“Ohin, halo ona istรณria, Timor-Leste hetan admisaun nuโudar Estadu Membru ba dala 11 husi ASEAN. Ba povu Timor-Leste, ida-neโe laโรณs deโit mehi ida neโebรฉ realiza ona, maibรฉ afirmasaun forte ida kona-ba ita-nia viajen – ida neโebรฉ marka ho reziliรฉnsia, determinasaun, no esperansa”.
“Ba ASEAN, neโe kontinuasaun husi vizaun ida: famรญlia nasaun sira neโebรฉ unidu duni, liga hamutuk husi valรณr sira neโebรฉ fahe, aspirasaun komรบn, no destinu koletivu. Haโu hatoโo ami-nia agradesimentu kleโan ba Estadu-membru ASEAN hotu-hotu, ba Prezidente ASEAN, Sekretariadu ASEAN, no ami-nia Parseiru Diรกlogu sira”. Hateten PM Xanana Gusmรฃo iha Malรกsia, 26/10/2025
Xanana Gusmรฃo hatutan, “Ita-boot nia konfiansa, enkorajamentu, no solidariedade ne’ebรฉ la nakdoko halo loron istรณriku ida-ne’e sai posivel”.
“Ami nia dalan ba adezaun naruk no iha objetivu. Desde ami aplika iha 2011, ami prepara ona ami nia instituisaun sira, reforma ona ami nia polรญtika sira, no hametin ami-nia prontidaun – orientadu hosi matenek, apoiu, no pasiรฉnsia hosi ASEAN no nia parseiru sira”.
“Ami nia adezaun maka testamentu ida ba ami-nia povu nia espรญritu – demokrasia joven ida, moris hosi luta, agora hakuak era foun ida hosi kolaborasaun no kreximentu ho mundu tomak rejiaun dinรกmiku sira”.
Ohin, ASEAN reafirma ninia vitalidade no ninia inkluzividade. Timor-Leste hamutuk ho haraik-an no ho orgullu, hakuak tomak valรณr prinsipรกl sira ASEAN nian – respeitu ba malu, kooperasaun pasรญfika, unidade iha diversidade, no solidariedade rejionรกl.
“Ita haree adezaun ba ASEAN nuโudar afiliasaun naturรกl ida neโebรฉ iha abut iha ita-nia kultura no jeografia – no mรณs imperativu estratรฉjiku ida ba ita-nia nasaun nia futurufuturu”.
Timor-Leste tama iha ASEAN ho kompromisu tomak ba ninia Karta, prontu atu sai membru ida neโebรฉ konstrutivu, pasรญfiku, no devotu.
“Ami kompromete atu servisu ho Estadu-membru hotu-hotu atu mantein ami-nia rejiaun pasรญfiku, nakloke, no prรณsperu, no atu halo parte iha esforsu sira atu harii reziliรฉnsia, hametin unidade, no garante katak laiha ema ida maka husik hela iha kotuk”.
Ba Timor-Leste, inรญsiu foun neโe lori oportunidade imensu iha komรฉrsiu, investimentu, edukasaun, no ekonomia dijitรกl. “Ita prontu atu aprende, atu halo inovasaun, no atu tane aas governasaun diโak, hametin ita-nia instituisaun sira bainhira ita laโo hamutuk ba dezenvolvimentu sustentรกvel”.
Ida-ne’e la’รณs rohan husi viajen ida – ida-ne’e maka inรญsiu husi kapรญtulu foun ida ne’ebรฉ inspiradรณr. “Hamutuk, ita sei avansa Vizaun Komunidade ASEAN 2045 – ASEAN ida neโebรฉ pasรญfiku, prรณsperu, reziliente, no sentradu iha povu ho Timor-Leste nuโudar kontribuinte ativu”.
Iha loron orgullu no selebrasaun ida-neโe, haโu koโalia laโรณs deโit nuโudar Primeiru-Ministru, lori Prezidente Repรบblika Timor-Leste nia naran no povu Timor-oan tomak, maibรฉ agora nuโudar kolega membru famรญlia ASEAN nian.
Primeiru Ministru Malรกsia Ibrahim Anwar ofisialmente inaugura Simeira ASEAN ba dala 47 no Timor-Leste adere ofisial ba ASEAN
Iha diskursu Primeiru Ministru Malรกsia Ibrahim Anwar hateten, vizaun Komunidade ASEAN 2045 maka hametin ho urjente unidade no sentralidade ASEAN.
Primeiru Ministru Ibrahim sublinha mรณs akordu dame Tailรกndia-Kamboja fรณ hanoin mai ita katak dame la’รณs frakeza maibรฉ asaun ne’ebรฉ barani.
“Malรกzia buka atu harmoniza ASEAN nia prioridade sira, asegura katak bloku ne’e reziliente, relevante no responsivu ba akontesimentu atuรกl sira”. Hateten PM Anwar iha Kuala Lumpur Malรกsia, 26/10/2025. Sita BERNAMA
Ibrahim Anwar afirma ASEAN sei nafatin intaktu maski hasoru kompetisaun no inserteza
Ligadu ho adezaun Timor-Leste ba ASEAN, Ibrahim Anwar deklara “Timor-Leste nia entrada istรณriku iha ASEAN lori sentidu foun ba rejiaun ne’e nia vizaun ne’ebรฉ fahe”.
“Timor-Leste online ofisialmente membru ASEAN ba dala 11, habelar bloku iha tinan 26 nia laran, Dezenvolvimentu estratรฉjiku no autonomia Timor-Leste nian sei hetan apoiu firme iha komunidade ASEAN nia laran”. PM Anwar
Nia dehan, negรณsiu adubu seguransa ASEAN nian iha Myanmar, “presiza pasiรฉnsia, persistรฉnsia no komprensaun ba realidade sira iha terrenu”.
“Forsa ASEAN nian iha fiar katak respeitu no konsiderasaun rasional mak kesi metin nafatin nia nasaun membru sira”.
“Seguransa ne’ebรฉ dura iha Myanmar presiza lidera no sai na’in ba povu Myanmar”. Dehan PM Anwar

