Saida Mak Sei Akontese, Wainhira Iraun Taka Korredór Petróleu Globál ?

Imajem : Líder Supremo, Chefe de Estado do Irã e comandante-em-chefe de suas forças armadas Ali Khamenei
SAPNewsTL, Iran : Relativamente ho funu entre Iraun kontra Israel ne’ebe hetan apoia hosi América, Iha espekulasaun konsideravel katak Iraun bele halo retaliasaun ba atake sira hosi EUA hasoru nia instalasaun nukleár sira hodi taka kanál ró petróleu nian ne’ebé okupa aas liu iha mundu, Estreitu Ormuz nian.
Marciana da Conceição – SAP News TL / Fontes – B B C News
Besik 20% hosi mina no gás mundiál suli liuhosi dalan ró nian ne’ebé kloot iha Golfu. Blokeia ida-ne’e sei iha konsekuénsia sira ne’ebé maka’as ba ekonomia globál, perturba komérsiu internasionál no hasa’e folin mina-rai nian.
Ida-ne’e bele mós hasa’e folin sasán no servisu nian iha mundu tomak, no kona ekonomia boot sira iha mundu, inklui Xina, Índia no Japaun, ne’ebé maka entre importadór prinsipál sira petróleu brutu nian ne’ebé liuhosi estreitu.
Saida maka Estreitu Ormuz nian – no iha ne’ebé ?
Estreitu Ormuz maka rota ró nian ida ne’ebé importante liu iha mundu, nia pontu sufokasaun tránzitu petróleu nian ne’ebé importante.
Baliza iha norte hosi Iraun no iha súl hosi Oman no Emiradus Árabes Unidus (EAU), korredór – ne’ebé ho luan besik 50km (31 milhas) de’it iha nia entrada no saída, no luan besik 33km iha nia pontu ne’ebé kloot liu – liga Golfu ho Tasi Arábia.
Estreitu ne’e klean tebes ba ró-ahi sira mina-rai nian ne’ebé boot liu iha mundu, no uza hosi produtór prinsipál mina-rai no gás nian iha Médiu Oriente – no nia kliente sira.
Iha semestre dahuluk tinan 2023 nian, besik barríl millaun 20 hosi mina-rai liu hosi Estreitu Ormuz kada loron, tuir estimativa hosi Administrasaun Informasaun Enerjétiku (EIA) EUA nian – ne’e besik $600bn (£448bn) hosi komérsiu enerjia nian kada tinan.
Katak mina la’ós de’it mai hosi Iraun, maibé mós hosi Estadu sira seluk hosi Golfu hanesan Irake, Kuwait, Qatar, Arábia Saudita no Emiradus Árabes Unidus.
Saida maka sei sai impaktu hosi taka estreitu ?
Eis-xefe hosi ajénsia intelijénsia britániku MI6, Sir Alex Younger, hatete ba BBC katak nia senáriu aat liu iha konflitu Iraun-Israel ne’ebé la’o daudaun inklui blokeiu ida iha Estreitu Ormuz.
“Taka estreitu sei sai hanesan problema ekonómiku ida ne’ebé maka’as tebes tanba efeitu ne’ebé maka sei iha ba folin petróleu nian”, nia hatete.
“Ida-ne’e sei iha konsekuénsia direta iha merkadu mundiál sira, tanba ita sei haree ba aumentu iha folin mina-rai nian, [no] ita sei haree merkadu asaun sira reaje ho nervozu tebes ba saida maka akontese daudaun,” Al-Saif hatete ba BBC News, 23/06/2025. SAP News – TV Screenshot
Ida-ne’e sei prejudika nasaun sira Golfu nian ne’ebé nia ekonomia depende maka’as ba esportasaun enerjia nian.
Arábia Saudita, porezemplu, uza estreitu hodi esporta besik barríl millaun 6 hosi petróleu brutu kada loron – barak liu duké nasaun viziñu sira seluk – tuir peskiza hosi empreza análize Vortexa.
Iraun, iha komparasaun, esporta besik barríl millaun 1,7 kada loron, haktuir hosi Ajénsia Internasionál Enerjia nian. Iraun esporta petróleu ho valór $67bn iha tinan finanseiru ne’ebé remata iha fulan-Marsu 2025 – nia reseita petróleu aas liu iha dékada ikus ne’e – tuir estimativa sira hosi Banku Sentrál Iraun nian.
Ázia mós sei hetan impaktu maka’as. Iha 2022, besik 82% hosi mina-rai brutu no kondensadu sira (hidrokarbonetu líkidu ho densidade ki’ik ne’ebé normalmente akontese ho gás naturál) ne’ebé sai hosi Estreitu Ormuz nian sei ba nasaun aziátiku sira, tuir estimativa EIA sira nian.
Xina mesak maka kalkula atu sosa besik 90% hosi mina-rai ne’ebé maka Iraun esporta ba merkadu globál.
Interupsaun ruma ba ida-ne’e bele aumenta kustu kombustível no produsaun iha tempu ne’ebé Xina tenke depende ba manufatura no esportasaun sira. Ne’e la’ós de’it problema doméstiku, maibe mós kustu manufatura ne’ebé sa’e ikusmai bele pasa ba konsumidór sira hodi hamosu inflasaun iha mundu tomak.
Impaktu ne’e bele mós sai boot liu ba ekonomia xave aziátiku sira seluk, ne’ebé maka entre importadór boot sira, hafoin Xina. Kuaze metade hosi petróleu brutu Índia nian no 60% hosi nia importasaun gás naturál liuhosi Estreitu Ormuz nian. Tuir informasaun, Koreia-Súl hetan 60% hosi nia mina-rai liuhosi estreitu, no Japaun besik 4/3.
Oinsá maka Iraun bele taka estreitu?
Regra sira Nasoens Unidas nian permite nasaun sira atu ezerse kontrolu to’o 12 milhas náutikas (13.8 milhas) hosi sira nia liña tasi-ibun.
Ida-ne’e signifika katak iha nia pontu ne’ebé kloot liu, Estreitu Ormuz no nia dalan ró nian sira hela tomak iha bee teritoriál Iraun no Oman nian.
Karik Iraun koko no trava ró 3,000 resin ne’ebé maka la’o liuhosi estreitu kada fulan, dalan ida ne’ebé maka efetivu liu atu halo ida-ne’e, tuir peritu sira, maka tau mina sira uza ró atake lalais no submarinu sira.
Mariña regulár Iraun nian no Mariña Korpu Guarda Revolusionáriu Izlámiku (IRGC) bele lansa atake sira hasoru ró funu estranjeiru sira no ró komersiál sira. Maibé, ró militár boot sira bele sai alvu fásil ba atake aéreu sira EUA nian.
Ró lais sira Iraun nian dala barak armadu ho misil anti-ró sira, nasaun ne’e mós opera ró superfísie oioin, ró semi-submersível sira no submarinu sira.
Peritu sira hatete katak Iraun bele taka estreitu ne’e temporariamente, maibé barak maka iha konfiansa hanesan katak EUA ho nia aliadu sira bele estabelese fali lalais fluxu tráfiku marítimu nian liuhosi meiu militár sira.
EUA halo ona ida-ne’e antes.
Iha dékada 1980 nia rohan, durante funu Iraun-Irake durante tinan ualu, atake sira hasoru instalasaun petrolíferu sira aumenta ba “funu tanker nian” ne’ebé haree nasaun rua ne’e ataka ró neutru sira hodi ezerse presaun ekonómika.
Ró-ahi sira Kuwaiti nian ne’ebé tula mina-rai Irake nian sai vulneravel liu – no ikusmai, ró funu Amerikanu sira hahú akompaña sira liuhosi Golfu iha saida maka sai hanesan operasaun konvoi naval boot liu dezde Funu Mundiál Daruak.
Iraun sei taka estreitu?
Enkuantu Iraun ameasa beibeik, nia nunka halo tuir. Karik xamada ne’ebé besik liu maka durante funu tanker nian iha dékada 1980 nia rohan – maibé maske nune’e, ró sira liuhosi Estreitu Ormuz nian nunka hetan perturbasaun maka’as.
Se Iraun kumpri nia ameasa, tempu ida-ne’e bele sai diferente.
Sekretáriu Estadu norte-amerikanu, Marco Rubio, afirma ona katak taka hosi Estreitu Ormuz hosi Iraun sei hanesan “suisídiu ekonómiku”, no husu ba Xina, aliadu hosi Teeraun, hodi halo intervensaun.
“Ha’u enkoraja Governu xinés iha Pekin hodi bolu sira [Iraun] kona-ba ida-ne’e, tanba sira depende maka’as ba estreitu Ormuz nian ba sira nia petróleu”, Rubio hatete iha entrevista ida ba Fox News iha loron-domingu, 22/06/2025. Sita BBC News
“Ami mantein opsaun sira hodi hasoru ida-ne’e, maibé nasaun sira seluk mós tenke haree ba ida-ne’e. Ida-ne’e sei prejudika ekonomia nasaun sira seluk nian aat liu duké ami nian.”
Maske Xina seidauk hatán, Pekin ladún provável atu simu aumentu ruma iha folin mina-rai nian ka interupsaun sira ba rota sira ró nian, no bele aproveita ninia pezu diplomátiku hodi disuade governu iranianu atu la kontinua ho blokeiu.
Analista enerjétiku Vandana Hari hatete katak Iraun iha “uitoan atu hetan no barak liu atu lakon” hosi taka Estreitu.
“Iraun iha risku atu transforma nia viziñu sira ne’ebé produz petróleu no gás iha Golfu sai inimigu no hamosu hirus hosi nia merkadu xave Xina hodi perturba tráfiku iha Estreitu,” Hari hatete ba BBC News.
Dalan alternativu sira bele kompensa blokeiu ida?
Ameasa persistente hosi enserramentu Estreitu Ormuz nian, iha tinan hirak nia laran, dudu nasaun sira esportadór petróleu nian iha rejiaun Golfu nian hodi dezenvolve dalan esportasaun alternativu sira.
Tuir relatóriu EIA nian, Arábia Saudita ativa ona nia gazodutu Leste-Oeste, liña ida ho naruk 1,200km ne’ebé bele transporta to’o 5m barríl mina-rai brutu nian kada loron.
Iha 2019, Arábia Saudita temporariamente uza fali gazodutu gás naturál ida hodi tula mina-rai brutu.
Emiradu Árabe Unidu liga ona nia kampu petrolíferu internu sira ba portu Fujairah nian iha Golfu Oman nian liuhosi gazodutu ida ho kapasidade loron-loron barríl millaun 1,5.
Iha Jullu 2021, Iraun inagura gazodutu Goreh-Jask, ho intensaun atu muda mina-rai ba Golfu Oman. Gazodutu ida-ne’e agora daudaun bele tula baril 350,000 kada loron – maski relatóriu sira sujere katak Iraun seidauk.
EIA kalkula katak rota alternativa sira-ne’e bele maneja hamutuk barríl mina-rai millaun 3.5 kada loron – maizumenus 15% hosi mina-rai brutu ne’ebé agora daudaun haruka liuhosi estreitu.