OJE 2026 ! LH : “Investimentu Ba Setor Produtivu 18% & Estrada 11%”

Imajem : Gráfico Luta Hamutuk Kona Ba Alokasaun OJE 2026.
SAP News TL, Dili : Relativamente ho OJE 2026, relatóriu La’o Hamutuk hatudu katak Nonu Governu Konstitusional investe 18% Ba setor produtivu kompostu hosi edukasaun 9%, saúde 6%, agrikultura 1,9% bee no saneamentu 1,2%.
Orsamentu Jeral Estadu (OJE) tinan 2026 mak premeira vez aplika Lei Nu. 3/2025 de 23 Abril, alterasaun ba Lei Enkuadramentu Orsamentu Jerál Estadu no Jestaun Finanseira Públika.
Iha loron 13 Juñu, Ministériu Finansas halo soromutuk Jornada Orsamentál. Primeiru Ministru Xanana Gusmão loke soromutuk ne’e. Tuir mai, Ministériu Finansas fó aprezentasaun sira ne’e.
Iha loron 30 Juñu, Konsellu Ministrus aprova ‘tetu indikativa despeza nian’ iha biliaun $1,85 ba OJE 2026.
Ministériu Finansas fó sai Declaração de Estratégia Orçamental para 2026 (Port.) iha fulan Jullu, hamutuk ho Sirkular Orsamentu tinan 2026. Iha fulan Agostu, sira fó sai relatóriu ida kona-ba Konsulta ba Sidadaun.
Ministériu sira sei proposta sira nia orsamentu molok 24 Jullu. Res.Gov. nu. 33/2025 kria Komité Revizaun Orsamentál ne’ebé hala’o reuniaun entre loron 4 no 20 Agostu, ho dezafiu boot tanba orgaun barak husu osan tan.
Bainhira KRO finaliza nia traballu, La’o Hamutuk hakerek karta ida ba Primeiru Ministru ho rekomendasaun balu.
Iha loron 26 Setembru, La’o Hamutuk hakerek karta ida atu apela ba Prezidente Parlamentu Nasionál atu hametin transparénsia no partisipasaun iha debate orsamentu estadu ba 2026.
Iha loron 30 Setembru, Konsellu Ministrus aprova proposta OJE ba 2026 ho montante biliaun $2,29, 24% boot liu duké tetu ne’ebé sira estabelese ona fulan tolu antes.
Governu aprezenta ona proposta Lei OJE 2026 ba Parlamentu Nasionál iha loron 1 Outubru.
Parlamentu aprova ona kalendáriu atu debate OJE 2026, inklui séminár Panorama Orsamentál iha 16-17 Outubru no audiénsia komisaun sira nian ho ofisiál sira husi Governu iha 20-23 Outubru. Debate iha plenária sei hahú iha loron 5 Novembru, ho votasaun finál iha 24 Novembru.
Alokasaun OJE 2026 alokasaun ba setor produtivu sira mak hanesan edukasaun ekivale 9℅, saúde ekivale 6%, agricultura ekivale 1,9℅, bee no saneamentu ekivale 1,2℅, protesaun sosial ekivale 13%, administração ekivale 31% ekonomia ekivale 30%, polísia no justiça ekivale 5,3%, defesa ekivale 2,3%, uma ekivale 2,2%, desportu ekivale 1,3% no ambiente ekivale 0,5%. enkuantu alokasaun barak liu ba desenvolvimento infra-estrutura.
Ministra Finansas Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso Ho S.E. Vise-Ministra Finansas Sr. Felícia Claudinanda Cruz Carvalho aprezenta Proposta Orsamentu Jerál Estadu (OJE) iha tinan 2026 hetan ona aprovasaun husi Konsellu Ministru, ho montante globál konsolidadu dolar amerikanu biliaun 2,291.
Governu preve ona Orsamentu hamutuk dolar amerikanu biliaun 2,215 ba Administrasaun Sentrál (AC) no dolar amerikanu millaun 60 ba Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Kusi Ambenu (RAEOA), dolar amerikanu millaun 30 mai hosi reseita rasik, inklui Seguransa Sosiál (SS) iha orsamentu dolar amerikanu millaun 170, ne’ebé dolar amerikanu millaun 46 mai hosi reseita rasik.
Proposta OGE 2026 tuir estratéjia Governu Konstitusionál IX no Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu 2011-2030, hodi kanaliza rekursus atu hametin kapital sosial, investe iha infraestrutura, diversifika ekonomia no hametin boa governasaun.
Kona-ba perspetiva makroekonómiku ba tinan 2026, Governu projeta kreximentu PIB nian ho 4,5%, ne’ebé sustenta hosi aumentu iha konsumu privadu no investimentu públiku, no inflasaun média anuál ne’ebé estabiliza besik 1,2%, hafoin tuun ba 0,5% iha tinan 2025.
Medida orsamentál prinsipál sira mak hanesan :
- Setór sosial: millaun US$74,2 ba saúde (inklui millaun US$55,9 ba kuidadu saúde primáriu no millaun US$4,5 ba reabilitasaun no konstrusaun ospital), millaun US$35,8 ba edukasaun (ho reforsu ba Programa Merenda Eskolár, konstrusaun no reabilitasaun ba sala-de-aula, reforma kurrikulár no formasaun profesores) no millaun US$180,4 ba protesaun sosial (ne’ebé millaun US$170 ba Seguransa Sosial no millaun US$10,4 ba programa Bolsa da Mãe hodi apoia primeira infánsia);
- Setór infraestruturas: millaun US$436 ba kapital dezenvolvimentu, ho millaun US$300 aloka ba fundu infraestruturas, millaun US$107 ba liñas ministeriais no millaun US$29 ba munisípiu sira. Inklui mós millaun US$223,4 ba enerjia (hodi habelar no moderniza rede elétrika nasionál, estudus kona-ba infraestruturas petrolíferas no dezenvolvimentu projetu Tasi Mane) no millaun US$20,2 ba agrikultura (hodi reabilitasistema irrigasaun no medidas atu promove aumentu produtividade agríkola no mekanizasaun nian);
- Setór ekonómiku: millaun US$32,1 ba apoiu emprezas mikro, ki’ik no média no kooperativas no mós promove esportasaun ho produtu ne’ebé kualidade; millaun US$4,3 hodi apoia medidas iha área komérsiu no indústria, liuliu ba hametin lojístika, promove investimentu estranjeiru no sustentabilidade industriál; millaun US$104,7 ba setór petrolíferu, inklui esplorasaun ba bloku foun petrolíferus no minerais, estudus ba projetu Tasi Mane, no dezenvolvimentu petrolíferu; millaun US$5,2 ba kriasaun sentrus turístikus hodi apoia Programa Nasionál Promosaun;
- Setór Institusionál e boa governasaun: Prevee millaun US$12,7 atu hametin diplomasia no garante kumprimentu rekizitu adezaun ba ASEAN; millaun US$16,2 atu reforsa setór justisa; millaun US$37,1 atu apoia prosesu desentralizasaun no modernizasaun jestaun finanseira públika; no millaun US$6,2 ba reforma funsaun públika no formasaun funsionárius.
Ho proposta ida-ne’e, Governu buka atu asegura ezekusaun sustentavel husi ninia polítikas públikas, atu konsolida integrasaun rejionál no promove dezenvolvimentu ida ne’ebé inkluzivu hodi prepara ba hasoru dezafius ekonómikus no sosiais tinan lima oin mai.