Defende Safi’i ! Moisés : “Nia Hanorin, Kontra Ema Ne’ebé Explora Povu”.

 

SAP News TL, Díli : Safi’i Kemamang hetan proibisaun atu fila hikas mai Timor-Leste, Ativista Moisés Magno konsidera Safi’i defende interesse komun no kontra explorasaun hasoru povu oprimidu sira.

“Safi’i hanorin ami atu kontra ema sé de’it mak iha poder ka kapitál saida de’it no bainhira sira uza hodi esplora no oprimi povu liu husi sistema aat ida, ne’e nia hanorin ami tenke kontra. Nia hakarak ami hamotuk ho povu no defende direitu povu nian inklui ami ne’ebé nu’udar povu”. Hakerek Moisés Soares Magno Iha Dili, 16/07/2025.

Joven barak bele iha konsiénsia ida naton hodi tau ses interese pesoál no defende interese ema barak ne’ebé kiik no kiak ne’e tanba guru Safi’i.

“Ha’u hatene Safi’i to’o iha nivel ida hanesan: nia ema ida ne’ebé hosik ona buat hotu ne’ebé atu fó satisfasaun pesoál hodi uza buat hotu ba luta atu defende direitu ema barak ne’ebé kiak no kiik. Iha luta, nia la haree ema kiik no kiak ne’ebé nia defende ne’e hosi estadu ne’ebé, nasaun ne’ebé, relijiaun ne’ebé no seluk tan, maibé ba nia, ema iha mundu ne’e nia hafahe ba parte rua de’it ne’e mak klase esploradora-opresora no klase esplorada-oprimida”.

Entre klase esploradora-opresora no klase esplorada-oprimida nia hili atu kontra klase esploradora-opresora ne’ebé susu no hanesan ema barak to’o sai kiak ho kiik no defende klase esplorada-oprimida nia direitu ne’ebé ema klase leten hadau.

Safi’i sempre esforsu hodi uza kualker meius ne’ebé disponivel atu partisipa direta iha kampu ka indireta liu husi mídia sosiál hodi hala’o luta (luta ekonómika, ideolójika no polítika).

Bainhira Timor-Leste seidauk ukun-an, Safi’i ativamente hala’o luta ida-ne’e diretamente iha Indonézia inklui organiza solidariedade internasionál ba ukun-rasik-an Timor-Leste nian no nein preokupa nia vida (mate ka moris ho kondisaun grave nia la preokupa, saida mak importante ba nia mak luta ba povu esploradu-oprimidu nia direitu inklui direitu povu Timor-Leste nian ba ukun-rasik-an).

Hafoin ukun-rasik-an, tanba nia vida iha Indonézia ameasadu demaziadu mak nia obrigadu (terpaksa) muda mai hela iha rai maubere ida ne’ebé nia rasik ho kolega-sira seluk mós kontribui nein husu duit metan ida (apalagi duit mean) hosi estadu RDTL.

Bainhira nia muda mai, ba nia laiha buat ida mak folin aas liu atu hasa’e konsiensiénsia krítika joven-sira nian atu bele hamosu movimentu ekstra parlamentár ida ne’ebé mak bainhira injustisa ruma mosu mak Parlamentu ida elite nian la ko’alia ho razaun balu movimentu ekstra parlamentár ne’e bele reprezenta povu hodi defende interese povu nian, mak ne’e de’it.

Nia mai iha ne’e atu kontinua luta ba libertasaun povu ida ne’ebé mak timoroan barak inklui elite-sira sempre ko’alia iha fatin-fatin katak ita liberta ona pátria agora tenke kontinua ba liberta povu. Iha ne’e Safi’i aliñia-an iha luta ida-ne’e: kontinua luta ba libertasaun povu Timor-Leste.

Nia mai laloos tanba nu’udar kriminozu ka terorista no laloos tanba nu’udar koruptór ne’ebé mak mai ho osan barak hodi selu PR no PM atu bele fó azilu polítiku ba nia, lae, laloos nune’e.

Nia mai iha ne’e, tanba nia kontribui ba rai no povu ida-ne’e nia destinu. Ema barak hatene kona-ba ida-ne’e inklui atuál PM Xanana mós hatene no sura ho sira-nia kontribuisaun hanesan saida mak Xanana hateten iha momentu fó kondekorasaun ba membru Brigada Negra.

Maibé ba ema hirak ne’ebé iha konsiensiénsia hanesan Safi’i ho nia kolega-sira, sira nunka ejije atu hetan kondekorasaun ka apresiasaun ruma, ba sira importante mak moris di’ak povu maubere nian. Moris di’ak povu maubere nian mak valór boot liu ba sira kompara ho medalla osan mean no mutin.

To’o iha ne’e, dalaruma, mosu mahusuk ida iha imi-nia neon kona-ba kazu Safi’i nian: tanbasá Estadu RDTL la fó fatin ba nia atu fila mai Timor-Leste iha nia viajen ida iha semana kotuk ne’e? Atu asesu nia kronolojia bele loke link ne’e https://www.facebook.com/share/p/19Qw5W7gPz/

Hatan balu iha mídia dehan tanba Safi’i kontra lei migrasaun no azilu nian ne’e mak hodi hetan deportasaun. Resposta ida-ne’e sala.

“Resposta leten ne’e sala, tanba tuir kronolojia kazu ne’e “em resumo” parte migrasaun foti liman dehan katak kestaun legál Safi’i laiha problema ruma, maibé problema ne’e ho fali Servisu Nasionál Intelijénsia (SNI) Timor-Leste nian no ‘Badan Intelijen Negara’ (BIN) Indonézia nian”. Nia sublinha

Hosi kronolojia badak ida-ne’e bele hamosu tan mahusuk balu iha públiku mak tanbasá Safi’i bele iha fali problema ho SNI no BIN? Hatan ba ne’e mak ha’u husu atu imi tenke hatene katak SNI no BIN ne’e parte ki’ikoan rua iha RDTL no RI nia okos ne’ebé mak superfisialmente ita nota katak servisu ba serve interese estadu rua nian, maibé bainhira ita haree klean liu tan ita sei nota loloos katak instituisaun rua ne’e, SNI servisu ba serve interese polítika IX Governu nian partikularmente governasaun Xanana nian, ‘enquanto’ BIN ne’e servisu ba serve interese Prezidente Prabowo nian.

Interese PM Xanana nian Safi’i korta tiha. Tanba Safi’i-nia ezisténsia iha ne’e kontribui ba defende loloos interese povu nian ne’ebé mak durante Xanana bosok dehan nia hadomi povu liu husi tanis, tama valeta kuak, toba iha estrada laran, hit supermie, fos, mina hodi bá fahe povu, maibé nia ukun tinan barak povu mak kontinua kiak no hetan hanehan hosi nia ukun, iha tempu hanesan, nia no nia grupu mak moris aumenta riku ba bebeik.

Povu aumenta susar asesu aimoruk, balu to’o mate tanba laiha aimoruk atu salva, susar asesu ba ai-han ne’ebé aumenta folin aas no problema estruturál seluk tan. Buat hirak ne’ebé Xanana halo iha nia ukun liu husi polítika neoliberalizmu ne’ebé liberaliza hotu setór hirak ne’ebé atu serve moris povu nian. Polítika aat ida-ne’e Safi’i hanorin ami atu kontra. Tenke kontra tanba ne’e la fó moris ba povu, kontráriu hosi ne’e mak atu oho povu ho dalan halus. Ida-ne’e mak Safi’i-nia sala. Safi’i sala tanba nia apoiu povu maubere-nia direitu ba moris, moris di’ak no moris naruk. Tanba ne’e Safi’i tenke hetan impedimentu hosi SNI liu-liu Diretór SNI Longuinhos ne’ebé servisu ba PM Xanana.

Interese Prezidente Prabowo nian mak atu mantein Papua iha ‘bingkai NKRI’ ne’ebé mak Safi’i hanorin ami atu kontra kolonializmu no imperializmu hanesan mós hakerek iha ita-nia inu nasionál ne’ebé ema barak dekór hodi kanta bebeik, maibé nein komprende nia sentidu. Maibé ha’u la hirus tanba ida-ne’e faillansu hosi polítika edukasaun nasionál Timor-Leste nian ne’ebé ‘gagal’ hodi forma fali ema ba dekór de’it biar la komprende.

Kolonializmu no imperializmu ne’ebé ami kontra, ne’e halo Prabowo hanoin katak bele satan nia interese atu uza Papua ba habokur elit-sira iha Jakarta. Tanba ne’e mak BIN satan Safi’i atu la bele tama fila fali Timor-Leste hodi bele kontinua hala’o nia atividade hanesan baibain.

Ba imi ne’ebé la gosta Safi’i, favór la bele komprende sala katak Safi’i anti Xanana nu’udar Xanana, lae. No Safi’i mós la hanorin ami atu kontra individuu Xanana, Mari, Prabowo no seluk tan. Maibé nia hanorin ami atu kontra ema sé de’it mak iha poder ka kapitál saida de’it no bainhira sira uza hodi esplora no oprimi povu liu husi sistema aat ida, ne’e nia hanorin ami tenke kontra. Nia hakarak ami hamotuk ho povu no defende direitu povu nian inklui ami ne’ebé nu’udar povu.

Hirak ne’e hotu lori ita ba konkluzaun ida katak ema barak daudaun ne’e defende Safi’i atu fila mai, ne’e laloos tanba Safi’i hanesan ema baibain, maibé tanba Safi’i kontribui ona ba libertasaun pátria maubere nian no kontinua luta ba libertasaun povu maubere. Ida-ne’e mak razaun ema barak agora daudaun defende Safi’i no kontra Governu atuál ne’ebé lidera hodi PM Xanana.

Karik ha’u-nia hanoin ida-ne’e sala, entaun tanbasá Governu liu husi migrasaun bandu Safi’i la tama Timor-Leste?

Kronolojia Safi’i Kemamang Hetan Proibisaun Tama TL

Wainhira Mídia Sapnews halo konfirmasaun ho Safi’i Kemamang ne’ebe oras ne’e estadia iha Atambua, Safi’i konta katak nia parte la hatene kona-ba razaun nia hetan proibisaun no la autoriza tama iha Timor-Leste.

“Iha Sabadu, 12 Jullu 2025, ha’u hala’o viajen husi Atambua atu tama Timor Leste liu husi kruzamentu fronteira Mota’ain, sae bis viajen “travel Paradise”. To’o iha posko imigrasaun Indonézia nian, buat hotu la’o normál. Hafoin ne’e, bainhira tama iha postu kontrolu imigrasaun Timor Leste, eletrisidade mate derepente de’it. Maski nune’e, ofisiál imigrasaun nafatin permite ha’u tama iha Timor Leste”. Hateten Safi’i Kemamang ba SAP News – TV liu hosi vía whatsapp iha Atambua, 15/07/2025.

Nia hatutan, “Durante minutu 30 resin, ha’u ho pasajeiru sira seluk hein iha terminal. Depois, ofisiál imigrasaun ida bolu fali ha’u atu halo eskaneamentu ou scan fali ba ha’u nia pasaporte tanba eletrisidade lakan fali. Liutiha minutu 20 resin, bis viajen (travel Paradise) ne’e aranka ba Dili. To’o besik Eskuadron UPF nian entre Batu Gede no Atabae, ofisiál imigrasaun ne’e telepon kondutór atu fila ba fronteira”

Iha kantor imigrasaun fronteira nia laran, komandante imigrasaun esplika katak “ha’u la hetan lisensa atu tama mai Timor Leste. Bainhira, ha’u husu tanbasá, komandante imigrasaun hatete, “Maun Safi’i, ha’u husu deskulpa, ami lahatene razaun. Ami halo tuir de’it orden sira husi leten.” Tanba ha’u iha de’it osan 60.000 rupiah, ha’u husu ba komandante imigrasaun, “Ha’u bele ka lae hein iha ne’e maizumenus oras tolu, ha’u koko telpon ha’u nia família iha Dili atu haruka osan mai iha ne’e?” Komandante imigrasaun nian hatete “Lae.” Razaun maka tempu. Ikusmai, haʼu fila fali ba Atambua, Indonézia”. Nia sublinha

Bainhira to’o iha postu kontrolu imigrasaun Indonézia, komandante imigrasaun Indonézia simu “ha’u iha nia eskritóriu. Depois, nia ajuda haʼu buka mikrolete atu bá Atambua”.

Safi’i dehan tan, “Iha segunda loraik (ha’u haluha data, maibe kedas depois Rocky Gerung nia aparisaun iha GMNTV), parte SNI (Ministeriu Interior) foti hau iha hau nia uma, Osindo, Hudi Laran. Depois sira interoga ha’u kona-ba “protestu” iha Rocky Gerung nia espetákulu iha edifísiu GMNTV.”

“Esensialmente, SNI deskonfia ha’u maka organiza “protestu” hosi joven balu. Ha’u hatán katak ha’u lahatene buat ida kona-ba “protestu sira” ka “Rocky Gerung”. Ha’u okupadu prepara ba eventu kore metan ha’u-nia banin feto nian, ne’ebé monu iha loron 28 fulan Juñu iha Tutuala, Lautem”.

Nia rekorda fali, “Iha tinan kotuk, iha ligasaun ho Papa Francisco nia vizita ba Tasi Tolu, SNI mós foti ha’u iha ha’u-nia uma. Sira deskonfia ha’u prepara manifestasaun kona-ba asuntu Papua nian. Iha tempu ne’ebá, ha’u hatán katak ha’u lahatene buat ida kona-ba ida-ne’e”.

Safi’i Kemamang mai no hela iha Díli, Timor-Leste iha tinan 2003, hafoin restaurasaun independénsia repúblika demokrátika Timor-Leste iha loron 20 Maiu 2002.

Safi’i hola feto ida hosi munisipiu Lautem, postu administrativu Tutuala. Oras ne’e sira rua iha oan nain-2 feto-ida ho idade tinan 19, mane ida idade tinan 15.

“Ha’u mai Timor-Leste iha tinan 2003 no kaben ho feto Timor Leste husi Tutuala iha tinan 2006. Ami iha oan nain 2: feto ida (tinan 19) no mane ida (tinan 15)”.

Ligadu ho asuntu ne’e, SAPNews seidauk halo konfirmasaun ho parte Kedutaan Besar Republik Indonesia (KBRI), maibe SAPNews sei esforsu hodi kolleta informasaun kona-ba kazu ne’e wainhira hetan ona desizaun final husi parte KBRI no governu Timor-Leste.