Suspende Loke Siklu Foun ! MESSK : Kursu Ne’ebé Laiha Lisensa, La Legaliza Nia Diploma

Imagem : MESSK José Honório Jerónimo iha Manufahi, 25/04/2025
SAPNewsTL, Manufahi : Relasiona ho rezolusaun governu suspende loke siklu foun no doutoramentu ne’ebe halo Reitor UNPAZ Adolmando Amaral deklara la hakruk rezolusaun refere, MESSK José Honório hateten governu la presiza UNPAZ, Universidade nia kursu ne’ebé laiha lisensa ministériu sei la legaliza ninia diploma.
MESSK José Honório hateten siklus foun ne’e katak kursu sira ne’ebé iha tiha ona kada universidade kursu ne’e kontinua la’o maibe atu loke kursu ne’ebe hanesan ne’e mak labele, por ezemplu iha UNDIL iha Direitu depois Cristal hakarak loke tan Direitu ida ne’e mak labele ona maibe kursu ne’ebe eziste kontinua la’o.
“Dalaruma ita nia reitor sira komprende sala liafuan depois halo kritika ba governu maibe governu suspende ba kursu foun ne’ebe hanesan ne’e labele loke ona”. Dehan José Honório Jerónimo ba SAPNews iha Manufahi, 25/04/2025
Governante ne’e hateten Ensinu Superior sira atu kumpri dekretu lei 2/2018 segundu alterasaaun kona-ba rezime kareira dosente, klasifikaaun haat iha ne’eba ne’ebe importante tebes loloos sira tenke haree, ida maka professor asistente, leitor, assosiadu no professor katedrátiku.
“Agora ita nia instituisaun sira iha universidade hakarak loke doutoramentu, perguntas simples mak ne’e, sira iha professor katedrátiku, asosiadu, leitor no professor asistente hira ? Na verdade so UNTL deit maka iha ida ne’e, maibe sira foin to’o iha adjuntu assosiadu, assosiadu deit mos sira seidauk to’o, tanba ne’e presiza implementa lei ho didiak, atu hateten katak seidauk to’o tempu atu universidade ka Instituisasun sira loke kursu doutoramentu”.
“Ema ne’ebe remata doutoramentu nia la sai kedas professor assosiadu ka katedratiku ne’e lae, nia tenke peskiza no tenke aprezenta ninia teoria balun ne’ebe fundamental ema bele uza, seidauk to’o tempu maibe provizoriamente governu suspende kursu doutoramentu”.
“Governu sei haree mekanizmu seluk ba futuru bele diak liu, ami mos iha komisaun koordenador universidade no ami diskute hela kona-ba eskola doutoramentu, maibe ami presiza diskusaun klean liu tan depois sei lori ba iha Konsellu Ministru karik sira aprova ne’e bele sai opsaun ida ba Ensinu Superior sira iha Timor-Leste”.
Governu sempre konvida perítus internasional sira husi Malazia, Indonezia, Filipina no Portugal mai halo avaliasaun ba kursu ne’ebe iha Timor-Leste.
“Atu hateten nafatin katak Universidade no Instituisaun sira diak liu kumpri dekretu lei nú. 2/2018, 24 Janeiru kona-ba segundu alterasaaun regime kareira dosente para ita bele hatene katak sira nia forsa no kbiit iha Instituisasun to’o ona iha ne’ebe, governu mos laos tur-tur halo desizaun, Ministeriu aprezenta proposta ba Konsellu Ministru haree ba situasaun real ne’ebe ita iha”.
“Agora ita nia reitor balun mak la komprende sasan hanoin katak kursu ne’ebe eziste iha universidade ne’e taka hotu, kursu ne’ebe eziste ona kontinua la’o maibe atu loke kursu foun ne’ebe hanesan labele ona”.
“Iha universidade balun kursu la’o hela maibe sira seidauk lisensa, entaun ha’u hateten ba sira tenke lori estudu viabilidade mai para ita bele diskute, se kursu la’o ona maibe seidauk ida lisensa bele lori mai ita diskute. Maibe atu loke kursu foun labele ona ezemplu UNTL iha ona Ekonomia Jestaun, UNITAL hakarak loke tan Ekonomia Jestaun ne’e labele”.
Ligadu ba preokupasaun Reitor Universidade da Paz (UNPAZ) Adolmando Amaral, governante ne’e dehan kuandu lakohi kumpri MESSK sei la legaliza diploma hosi UNPAZ.
“Governu laos haree deit UNPAZ maibe haree mós instituisaun sira iha Timor laran tomak, UNPAZ parte kiikoan ida, se lakoi kumpri regra Ministeriu mos sei hateten ba nia katak diploma ne’ebe sira halo mai sei la legaliza tanba la hetan lisensiamentu”.
“Kursu hotu-hotu tenke hetan lisensiamentu, Ministériu foin halo legalizasaun, karik la hetan lisensiamentu, ami labele legaliza, sira nia kursu balun ne’ebe remata ona masteradu maibe lisensiamentu laiha to’o agora ami labele halo legalizasaun, presiza fali ezame sertifikasaun ba ida ne’e”.
José Honório hatutan, “Governu la presiza UNPAZ, UNPAZ mak presiza governu, maibe governu halo regra para ema hotu-hotu bele kumpri”.
“Ha’u nia pozisaun defende nafatin rezolusaun governu tanba ida ne’e Primeiru Ministru rasik mak asina, nia atu hakruk ka la hakruk ne’e ninia problema maibe governu labele tuir fali nia hakarak, ita labele trata instituisasun sira tuir idak-idak nia hakarak, tenke tau regra komum ida para hotu-hotu bele kumpri”.
MESSK ne’e husu ba ensinu superior sira hodi kumpri dekretu lei nú. 2/2018, 24 Janeiru kona-ba segundu alterasaaun regime kareira dosente.
“Ha’u husu ba Ensinu Superior hotu-hotu atu kumpri rezolusaun ne’e, tanba rezolusaun ne’e halo diak laos halo aat, avaliasaun ANAAA nian hatudu katak 72%, ita nia kursu sira iha nivel C (sufisiente) no sira hatene hela”.
“Iha INCT (Instituto Nacional Ciénsia Tecnologia) nia peskiza ida kona-ba mapa siensia iha Timor hateten katak ita nia kursu barak liu iha siensia sosiais, tanba ne’e maka sira ko’alia kona-ba peskiza maibe sira la lee, ha’u pelu menus hanesan Ministru ha’u komprende no hatene uituan hodi lee, ha’u la matenek liu sira no sira matenek liu, ha’u hanoin reitor UNPAZ ne’e ema matenek boot ida, ha’u la to’o nia maibe atu hateten governu ne’e la trata deit UNPAZ mesak maibe trata instituisasun iha Timor laran tomak”.
Entretantu, antes ne’e Reitor UNPAZ Adolmando Amaral deklara nia parte sei la haruk ba rezolusaun dekretu lei nú. 2/2018, 24 Janeiru kona-ba segundu alterasaaun regime kareira dosente.
Tuir dadus universidade no institutu sira ne’ebé rejistu iha Timor-Leste hamutuk sanulu resin sia (19) hanesan Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) Universidade da Paz (UNPAZ), UNITAL, DIT, IOB, UNDIL, ICS, ISC, IPB, IPDC, João Saldanha University, no seluk tan.
Jornalista : Marciana da Conceição & Conzita Mota