Destinu Mate La Fihir, Memória Jornalista Aquelina Mangalhães

SAPNewsTL, Ermera : Memoria maktoban jornalista Aquelinha Mangalhães, wainhira hamutuk ho ekipa midia Sa’ani Assamana Prazer News Timor-Leste (SAPNewsTL) durante tinan rua iha mundu jornalismu.

Moris iha mundu hanesan bainaka no ema la’o rai oan ida, ema ida-idak hala’o ninia moris ho dalan ne’ebe la hanesan tuir vontade no beran mak iha liu husi esforsu an no grasa na’i Maromak nian. Ema ne’ebe la’o rai, la’o lemorai sempre hasoru buat oioin iha dalan klaran, nu’udar ita hakat iha paragem terminal ida ba paragem terminal ida seluk ne’ebe presiza lailais hetan billete viajem nian (ezemplu viajem husi Sidade Dili ba Oe-Cusse), ikus mai ita ba para iha terminal ne’ebe lori ita ba viajem eterna hodi hasoru malu ho maromak.

Durante ita moris, ita la’o, ita haree, ita sente no ita koko, ita moris halo istória midar no moruk, ita marka memória furak no trizte, wainhira ita mate, ita husik hela memória hirak ne’e hotu iha via gloriozu no dolorozu.

Ema hotu sei frekuenta realidade ne’e ho maneira no tempu ne’ebe la hanesan. Moris ne’ebe hahú dala ida iha tempu ne’ebe temporária hodi la’o ba dalan mate nian nu’udar mistériu ida iha dalan eternidade ida sein espasu no sein tempu, dalan ida ne’e ema moris hotu sei hakat liu, tan dalan ne’e la presiza uza guia de marsa no la uza vistu iha passaporte. Dalan ne’ebe simples tebes maibe ema ida-idak sei hasoru iha kualker momentu iha kada segundu iha moris ida ne’e, maske la hatene bainhira tempu ne’e mai.

Bainhira mistériu mate to’o mai, mate ne’e to’o ba kada ema hanesan ahu-na’in ne’ebe tama hodi asalta no na’ok sasan sira iha uma laran iha momentu ne’ebe uma na’in dukur, wainhira hakfodak iha dadersan nakukun rai hun mutin manu kokorek, ahu-na’in hodi liu tiha ona. Nune’e halo uma na’in sente trizte, kanek, laran susar, laran taridu no tanis hodi sente lakon boot ba hahalok husi ahu-na’in ne’ebe lalin soin uma laran nian.

Hateke ba mistériu mate nian ne’ebe kait ba maktoban, Jornalista Aquelina Mangalhães ne’ebe husik hela Mídia SAPNewsTL iha loron 25 Fulan Dezembru 2023, Aquelina ne’ebe la’o loron no kalan, la’o iha udan no loron manas halo sakrifisiu hodi foti notisia iha fati-fatin ne’e, lakon derepente iha tempu ne’ebe ninia família no maluk jornalista sira seidauk prontu.

Momentu ne’ebe Aquelina hakotu iis, iha tempu ne’ebe selebra loron natál Kosok Oan Mane Jesus Kristu, Maromak oan nian, iha tempu ne’e halo nia maluk sira sente hakfodak no kanek tanba lakon tebes duni ona feto ida ho atetude diak no brani teb-tebes hodi foti risku iha misaun hanesan jornalista iha mundu jornalizmu.

Jornalista Aquelina la husik ain fatin no liman fatin baibain, maibe nia husik hela obra juvenil Mídia Sa’ani Assamana Prazer News Timor-Leste (SAPNewsTL) ne’ebe nia rasik funda no hari’i hamutuk ho nia belun sira iha ne’e, iha rai lulik ida ne’e. Momentu difisil no moruk ne’ebe jornalista no Mídia SAPNewsTL hasoru ho matan-ben no laran mamuk tanba lakon ema ne’ebe diak, matenek, brani no responsivu iha misaun.

Iha momentu ne’ebe estudante UNTL halo asaun no blokeia orientasaun akadémika iha fulan marsu tinan 2023, iha ne’ebe ema rihun ba rihun dudu malu, maibe Aquelina hanesan feto ida ne’ebe brani sikat let iha sira nia leet hodi foti notísia no fo sai ba públiku buat ne’ebe akontese iha UNTL, la to’o deit iha ne’e, wainhira Aquelina iha kondisaun ne’ebe moras, nia mos foti risku no tahan nia moras hodi hola parte no halo filmajem fraternidade humana iha Resintu  Fakuldade Engenharia Siénsia no Teknolojia UNTL Hera, nia la preokupa ninia moris, nia preokupa saida mak nia bele halo, wainhira asume responsabilidade ida iha instituisaun ida.

Liu husi istória ne’e, fo sasin ba Jornalista Aquelina katak brani defende lialos, asume responsabilidade, foti risku no nunka ta’uk iha luta ba bem estar komun, la sura kolen maske kolen, la halerik maske susar buat barak, la husu maske laiha buat ida, la tanis maske fuan kanek, la lakon esperansa maske rona deit liafuan mamuk husi nia lideransa, la hakfodak maske hasoru problema oioin, hili nonok maske hasoru problema, hatudu nafatin oin midar maske laran dodok, Aquelina sempre foti sa’e ninia dignidade aas liu duke ninia moris ne’ebe folin liu tanba bainhira nia moras nia subar nia moras hotu, kontinua halo ninia misaun to’o minutu ikus mate mai hasoru nia.

Iha sorin seluk, iha sorumutu hirak mak Aquelina ba partisipa liliu wainhira ninia Xefe Redasaun deside resigna an husi SAPNews, Aquelina dehan katak “Laiha buat ida, se nia ba ona, ita respeita ninia desizaun, ita sei iha ne’e, iha ne’e ita bele kontinua, buat ne’ebe ita hahú, ita tenki hatutan, labele husik nia mout no lakon, tanba buat hotu ne’ebe ita halo, iha intensaun ida deit, ita hakarak halo Mídia ne’e boot no servi povu Timor-Leste”.

Enkuantu, iha avalisaun ne’ebe SAPNews halo iha sede mídia nian, wainhira mosu dezintendimentu no problema balun, Aquelina hateten “Ita iha grupu ida maka entre ita sira iha problema ruma, problema uma laran, husik ita mak ko’alia ba malu, labele dehan sai ba ema seluk, hafoin ema seluk fo hatene fali ita no hamonu ita, ida ne’e hahalok ladiak tanba bele estraga ita nia fiar malu no bin alin ka maun alin liliu harahun ita nia amizade iha assosiasaun ida”. Lisaun ida ne’e duni mak Aquelina halo no hatudu ba ninia maluk jornalista sira iha Mídia SAPNewsTL.

Hafoin Aquelina mate, Diretor SAPNews Sergio Alves da Costa ho ekipa to’o iha rai Letefoho, Munisipiu Ermera, Aquelina ninia inan Manuela Conceição Mangalhães ho matan-wen konta, “Aquelina mai ko’alia buat hotu ne’ebe nia sente no aprende iha SAPNews, nia dehan imi servisu voluntáriu deit, laiha osan, imi mesak foinsa’e deit hamutuk hari’i mídia ida, imi haree malu didiak, servisu amigavel tebes, imi haree malu hanesan feton ho nan mesak deit, imi seidauk hetan osan tanba ema seidauk apoia, nia garante to’o loron ruma sei iha osan, maibe ohin nia liu ona ba mundu seluk”.  Manuela Conceição Mangalhães ko’alia ho tanis…………

Maske misaun mak nia simu no hala’o ne’e iha tempu ne’ebe badak tebes, halo jornalista sira sente lakon tebes nia, laran triste hasoru realidade ida ne’e. Tebes distinu mate to’o mai, la fihir no la hili, la haree ba idade, pozisaun, riku ka kiak, beik ka matenek. Distinu mate to’o mai, laiha ema ida mak iha forsa naton hosi satan netik, matan dook rende, matenek na’in ba aimoruk mos sei rende, sira teni “Ami labele ona, ami hiit liman”, wainhira sira hiit liman ona, halo ita fila ba Maromak hodi sadere no husu tulun tanba nia mak dalan, lialos no moris, Nia mak uluk no ikus, hun no rohan, husi nia buat hotu mosu.

Molok, Aquelina nia isin mate halot ba nia deskansa fatin ikus, iha loro kraik murak, udan monu neineik to’o udan makaas, anin hú bosok, abu-abu taka metin, teki teki rai lakan tarutu, halo ninia mama Manuela Conceição Mangalhães tanis no monu, wainhira to’o ona iha semitériu, mosu arkuiris iha kalohan, fo sinal naroman ho kor diferente iha fatin refere.

Realidade ne’e fo esperansa ba Jornalista SAPNews no familia sira katak Maromak no natureza akompanha iha despedida ikus ne’e. Jornalista Aquelina ne’e idéntiku ho motto “Imi Nia Lian, Ita Hotu Nia Lian”. Na’i Maromak lori ona Jornalista Aquelina Mangalhães ne’e iha misaun lulik ne’e to’o ona ba nia rohan, “Ha’u la’o to’o ona rohan, ha’u mai saran an ba ita ho buat hotu ne’ebe ha’u halo iha moris ne’e”.

Tempu moris fo oportunidade ba ita hodi hatene mundu, tempu mos iha ninia tempu fo mai ita hodi husik hela mundu no despede ema moris sira iha mundu. Wainhira tempu to’o ita husik mundu, tempu sei lakon, espasu mos sei lakon, ita moris halo istória no mate husik hela istóriu sira, ita sei tama ba mundu hakmatek sein barullu, mundu eternidade ka rohan laek.

Ne’e mak murak mistériu mate nian ne’ebe ita sei la ses an nein subar an, ita hot-hotu la’o hela iha dalan ba ne’e. Jornalista Aquelina Mangalhães la’o uluk ona, ba hamutuk ho maromak, la’o ho maromak no horik ho maromak iha nia roman nabilan rohan laek nian, adeus no adeus, obrigadu barak ba dedikasaun tomak, boa viajem Aquelina Mangalhães, até um dia.

Hakerek Na’in : Sergio Alves da Costa

Diretor Mídia SAP News Timor Leste