Novi Sang Joven ne’ebe Kreativu, Adapta Lafatik Ba Komersiál

Risku ne’e sempre iha, bainhira ita atu halo buat ruma sempre hasoru risku, tanba ne’e labele hare’e risku hanesan obstátakulu ida, Ultrapasa risku ne’e tanba la iha buat ida mak imposivel iha moris,” lia-fuan murak ne’e nu’udar moto moris nian husi nain ba Restaurante Uma Lafatik Francisca Freitas Sang.

Franscisca Freitas Sang baibain koñese ho naran bolu Novi Sang nudar feto joven ida ne’ebe kreativu iha area kulinaria nian no oras ne’e gere rasik restaurante Uma Lafatik ho nia modelu uniku, sabor ne’ebe diak tebes no atendimentu ne’ebe profesional. Ho ideia no serbisu makas ida ne’e Novi oras ne’e fo ona serbisu ba ema 53, husi serbisu nain ne’ebe mak iha maioria ho idade joven.

Restaurante ne’ebe oras ne’e kuñesidu iha Dili ho naran Uma Lafatik mai ho nia konseitu ida ne’e uniku tebes tamba iha restaurante ne’e utiliza material tradisional sira hanesan lafatik no nu’u kakun nudar bikan ne’ebe bele uza hodi tau hahan iha laran hodi konsumu.

“Ha’u nia tian ida dehan mai hau katak uluk iha uma lisan avo sira sempre han uza lafatik, maibe ohin loron la iha ona. Entaun ho informasaun ne’ebe hau hetan, hau hanoin katak lafatik ne’e faz parte ida husi ita nia kultura mos. Ho ida ne’e hau mai ho konseitu ida oinsa restaurante ida mai identiku ho lafatik,” Novi Salienta.

Ho atinjimentu ne’ebe oras ne’e Novi iha, mai mos hosi obstáklu oin-oin ne’ebe nia hasoru bainhira hanoin atu sai hanesan ema emprezaria ida. Istoria midar, moruk joven ne’e sempre hasoru hodi haforsa liu tan nia, tamba hanesan nia hateten, moris ne’e la iha buat ida mak imposivel.

Istoria hahu bainhira Novi remata nia estudu iha Korea do sul, prepara atu fila mai Timor-Leste, nia sempre informa ba nia kolega sira katak nia sei loke restaurante ida iha Timor-Leste kuandu nia to’o iha ne’e. “Promesa sira ne’ebe hau koalia ba kolega sira sai hanesan todan no todan ne’e motiva hodi bele realiza mehi ne’ebe hau espeta hela,” Novi esplika.

Bainhira to’o iha Timor-Leste, Joven Matenek no kreativu ne’e halimar deit iha uma durante semana rua. Hafoin nia hetan kontaktu husi agensia ne’ebe responsabliza ba kursu dalen Korea nian iha sentru kursu lian Korea Becora, hodi sai nudar manorin ba Timor-oan sira ne’ebe tuir kursu iha fatin refere.

Liu husi serbisu ida ne’e Novi bele rai osan uituan-uituan hodi bele realiza nia mehi ne’ebe mak nia iha. “Gracas a Deus hau mai Timor-Leste, hau bele direita hetan kedas serbisu. Agencia halo kontrata ba hau durante tinan ida, no husi kontrata ne’e sira seluk uluk kedas fulan 6. Ho ida ne’e hau hahu sosa sasan uituan, hanesan hahu sosa lafatik 50, no osan iha tan uituan sosa mos gas tein ho tasu.”

Oan husi inan Vitalia Freitas no Jaime Sang ne’e mos hateten, bainhira ita hanoin atu loke restaurante ida, ita nunka hanoin uluk osan iha mak bele loke.

“Loke restaurante ida la presiza hein bainhira ita iha uluk ona osan $10,000.00 mak loke, tamba ho ita sira ne’ebe familia ekonomia nivel low ne’e, sei la bele realiza ita nia mehi ne’e. Bainhira ita hanoin atu loke restaurante ida, diak liu ne’e mak hahu sosa nia material ne’ebe presiza sosa ho neneik,” Novi hatutan.

Graduada husi Korea University iha área Business Administration tinan 2019 ne’e hateten, Uma Lafatik fofoun hari’i iha parte Bebora iha tinan 2020 ne’ebé arenda husi nia Avo. “Iha momentu ne’eba antes aban atu loke restaurante ne’e iha kalan ne’e hau upload hau nia konseitu restaurante ne’e, iha deit kalan ida ema besik 300 mak share, ho ida ne’e hau hanoin ami tenke prepara, parese ema barak mak sei mai,” Novi konta istoria kona-ba loron dahuluk restaurante Uma Lafatik nian.

“Gracas a Deus iha kalan ne’e kedas ema mai barak teb-tebes no hahan mak hau prepara hanesan (naan no modo) kalan ne’e hotu kedas,” Nofi Afirma.

Uma Lafatik nia atividade iha Bebora lao ho diak tebes. Kuaze lor-loron ema sempre vizita ho masimu. Restaurante nia koziña kiik ho medida metru 2×2, ahi matan gas tein nian iha rua deit. Situasaun ida ne’e halo Novi tenke empresta sasan balun husi vizinhu hodi bele tulun atende kliente ne’ebe la baruk atu koko Uma Lafatik nia hahan.

Ksolok iha relasionamentu entre Uma Lafatik ho nia kliente sira dura fulan tolu nia laran deit tamba atividade konstrusaun estrada iha area Bebora halo dalan iha area ne’eba tenke taka temporariamente.

Husi rezultadu fulan tolu ne’ebe Novi hetan iha Bebora, nia konsege sosa kareta da ho marka Nissan Note ho intensaun atu bele apoiu serbisu, liu-liu atu halo kompras fasil liu. Maibé, Novi nia desizaun sosa kareta ne’e iha impaktu boot ba restaurante nia vida. “Sosa tia kareta ne’e, hau mos la iha ona osan saving balun, ho tan atividade restaurante nian ne’ebe la lao ona, halo hau mos la iha ona hanoin oinsa atu kontinua.” Sosa kareta ne’ebé ho intensaun hafasil restaurante nia serbisu, sai tiha fali ameasa ida ne’ebé posivelmente halo Uma Lafatik labele kontinua eziste.

Durante Uma Lafatik taka, Novi nia kolega barak sempre husu ba nia bainhira mak loke fila-fali. Ho ibun mamuk Novi la espresa sai buat ida Maibé, esperansa kontinua nafatin. Mosu iha Novi nia hanoin hodi desidi buka kreditu ruma.

“Ho sitausaun sira ne’ebe ha’u hasoru ho capital ne’ebe la iha ona, hau foti risku hodi desidi foti kreditu husi kaebauk,” esklarese Novi.

Liu husi esforsu kreditu ne’ebe oan primeiru husi feton no nan nain lima ne’e, Uma Lafatik kontinua loke fila-fali iha bairo formoza. Restaurante ne’ebe identiku ho lafatik e’e nafatin bolu atensaun kliente sira nian hodi kontinua la baruk hodi ba han meudia, han kalan iha restaurante ne’e tamba serbisu atendimentu ne’ebe diak, sabor no uniku.

Hafoin atividade halao fila-fali, Novi kontinua hanoin oinsa atu halo luan liu tan Uma Lafatik hodi labele egiste iha fatin ida deit maibe iha mos fatin seluk. Liu husi inisiativa ida ne’e Novi loke street food Uma Lafatik nian ida iha dalan ninin mandarin. Tuir Novi street food ida ne’e ho intensaun oinsa ema ne’ebe ho ekonomia minimu sira hodi bele asesu, hahan iha fatin refere ho ninia presu hahu husi dollar $1 to’o $ 5.

Joven ho idade 28 ne’e mos informa liu tan katak, intensaun hodi haluan tan negosiu ne’e ho hanoin oinsa bele investe barak liu tan iha atividade kulinaria nian, “hau gosta liu investe, hau la preukupa liu ho hatais sasan ne’ebe karun.”

Atividade street food lao ho diak tebes durante fulan tolu nia laran. Liu tia ida ne’e atividade ne’e tenke para tamba nain ba arendamentu refere usu atu Uma Lafatik hodi taka fatin refere. Hafoin taka liu tia fulan balun Novi hetan fali fatin foun ida iha area mandarin hodi kontinua hala’o atividade street food.

Tamba fatin foun refere bo’ot liu entaun Novi mai ho ideia ida oinsa atu halo atividade barak liu tan iha laran hanesan, kontinua aplika maneira street food, loke live music, muda hotu atividade iha farmosa mai iha Uma Lafatik mandarin hodi atividade hotu konsentradu iha fatin ida.

Alumni husi eskola Colegio São Jose ne’e haktuir liu tan katak, esperiensia sira ne’e hotu nia hetan mai husi nia atividade barak ne’ebe mak nia halao bainhira sei iha Korea do Sul, “hau iha esperiensia serbisu iha restaurante sira husi nasaun Turkey, Thailandia, Indonesia, Korea, America, Mexico no hau mos halo viagen kuaze ba nasaun sira iha sudeste asiatiku hodi estuda sira nia kultura, lian no kulinaria sira.

Esperiensia konaba tein nian Novi hahu bainhira nia asumi knar nudar oan feto bo’ot hodi loron-loron tenke tein ba nia alin sira ho responsabilidade ida ne’e mak halo nia hahu gosta atividade tein ka dezenvolve ninia gostu ba aihan. Situasaun ida ne’e nia hasoru bainhira nia Pai hetan asidente no nia mãe tenke foku ba tramentu ba nia pai nia saude iha Timor-Leste no Indonesia.

“Momentu hau sei kiik hau nia pai mos iha negosiu entaun nia mos loke kios, ami iha motor, ami iha kareta, buat hotu hanesan la barak liu mos la falta mai ami. Pas momentu ida hau nia pai monu. Hau sei tur iha banku primaria. Momentu katuas monu ami lakon buat hotu-hotu, tamba ami nia savi iha hau nia katuas, katuas mak hatene fila liman no kompleta hotu saida mak ami presija,” ho maten-ben Novi expresa.

Tamba foti pozisaun hanesan bin boot ba alin sira, lor-loron Novi tenke kuidadu sira liu husi akompaña no tein ba sira, hasoru ho situasaun ida ne’e, liu-liu iha oinsa mak atu hetan hahan ne’ebe mak naton ba familia.

“Lor-loron ami han mak sasora hela deit, no to’o loron ida alin sira mos hahu baruk ona, entaun husi ida ne’e hau halo mistura uituan ba sasoru no hau nia alin sira gosta teb-tebes, sira lor-loron kontinua husu hau atu tein hela deit sasoro.” Nia Sublinha

Husi ida ne’e Novi hahu aprende katak buat hotu ne’e mai husi ita nia kreatividade, laos dehan ho saida mak ita iha, oinsa mak ita kreativu atu kria buat ida. Esperiensia hirak ne’e prepara Novi atu bele atinji mehi saida mak nia hetan iha ohin loron.

Oras ne’e Uma Lafatik iha mos Merkadu Uma Lafatik, diresaun iha balide Centru Chega! nia oin no fulan oin Uma Lafatik terseiru sei loke tan. Joven kriativu ne’e moris iha loron-20 fulan-Janeiro tinan-1994.

#Sekretariu Estadu Juventude no Desportu (SEJD) & Alumni Parlamentu Foinsa’e Timor Leste (APFTL)

Hakerek Na’in : Kompetitor Hakerek Istoriu Susesu