Imajem Representante United Nation Population Fund (UNFPA) iha Sentru Saude Emerjensia Obstetriku no Neonatal -Baziku (KEmON-B) Likisá, (19/01/2023).
SAPNewsTL, Likisá- United Nation Population Fund (UNFPA) sei servisu hamutuk hodi rezolve problema Sentru Saude Emerjensia Obstetriku no Neonatal -Baziku (KEmON-B) nian ne’ebe rejista kazu bebe mate iha inan nia kabun laran liu husi halo treinamentu ba pesoal saude sira iha Timor-Leste.
“UNFPA konsidera asuntu ne’e urjenti no sériu, agora la’os sura de’it hira maibe tanba sa maka mate iha inan nia kabun-laran, ida ne’e mak UNFPA nia komprimisiu ida atu apoia governu no Ministériu Saúde(MS) atu halo esforsu hotu buka solusaun para oinsá iha futuru labele iha tan bebé mate iha inan nia kabun laran tan ne’e UNFPA sei mobiliza rekursu hotu para bele apoiu governu iha asuntu ida ne’e halo treinamentu formasaun ba pesoál saúde sira, agora UNFPA tenke hatene katak Timór iha inan isin-rua hamutuk 40.000 durante tinan ida, barak demais entaun presija kontinua treina pesoal saúde sira ne’e atu bele kontinua fornese kuida nesesáriu”, hatete representante UNFPA Timor-Leste Pressia Arifin-cabo ba journalists iha Sentru Saude BIMOB Likisá, (19/01/2023).
Reprezenta UNFPA hatutan, ante-natál no inter-partu, asuntu ida tan maka “UNFPA hakarak apoia maka oinsá insentiva pesoál saúde sira para bele serbisu kleur iha áreas remotas, áreas sira ne’ebé difísil ba asesu buat ida la iha, entaun tenke insentiva, motiva pesoal saúde sira hakarak hela iha ne’ebá, ida ne’e esforsu ida ne’ebé UNFPA hakarak hare’e ida ne’e, iha Likisá ne’e treina médiku 1, parteira 4, depois parteira ida sai tiha xefi laiha ona, depois parteira ida ba tiha eskola entaun hela 2 de’it no médiku 1, ita hanoin atu treina fali, ita hare husi manutensaun ba fasilidade, ita halo fasilidade ne’e sai di’ak tiha ona, kuandu nia manutensaun ne’e la halo didi’ak fasilidade sira ne’e labele ajuda atu serbisu ne’e la’o ho di’ak,”nia dehan
Nia haktuir, bee mós labele mai tanba kanu mota sobu aat tiha ona, agora sira tenke sosa hela de’it no aimoruk liu prazu tinan 1-2 tenke troka, agora ho difikuldade sira-ne’e hotu, hetan apoia ona hosi governu hari’i ona fasilidade ida hanesan ne’e hamutuk 3, iha munisipiu hanesan Likisá, Vikeké no, Same.
Entretantu, UNFPA mos sente kontenti no orgullu tanba husi relatóriu laiha inan ida mak mate, fasilidade ida iha 2022 susesu boot ba elementu sira ne’e, maibé sei iha bebé barak mak mate se hare iha relatóriu nebá iha 2022 nian iha bebé hamutuk 18 maka mate iha tinan kotuk, husi 18 ne’e, 3 mate durante partu wainhira tur ahi dadaun maka mate, 15 mate iha kabu-laran molok tur ahi, sira bolu dehan maseradu ne’e dehan bebé nia isin sira ne’e estragu hotu ona ka dodok hotu ona mak foin sai mai, maibé ida ne’e asuntu ida ne’e halo sira senti triste tanba numeru ida ne’ebé boot.
“Agora ita iha prosesu nia laran atu halo tan iha Ataúro no Gleno, Ataúro ne’e prioridade ida hotu tanba ema hatene Ataúro ne’e illa, depois dala barak akontese inan sira ho komplikasaun ne’e labele mai tanba kalan Aviaun la semo no Ró lahalai, dalaruma loron mos Ró laiha, entaun prioridade ida mak ita tenke hari’i ida hanesan ne’e iha Ataúro nebá, ne’ebé ita agora hari’i. Totál ne’ebé UNFPA propoin atu hadi’ak maka hamutuk 22 iha Timor laran tomak, ita foin halo 3, rua mak halo ona iha Gleno no Ataúro iha tinan 2023,” dehan nia
Pressia informa, prezensa Embaixadór Japaun ba Timor-Leste, Kimura Tetsuya, nian atu hare Fasilidade sira ne’e importante tebes ba UNFPA, bolu nia mai haree tiha ida ne’e nia mós bele mobiliza mós nia rekursu atu fó apoiu atu estabelese tan sentru KEmON-B, ne’ebé ohin temi hamutuk 22 ne’e. UNFPA mai hare’e sentru sira ne’e para halo re-abilitasaun troka plafon at, tau AC karik seidauk iha, maibé komu sira dehan mai, UNFPA ajuda tau AC lai, sosa mos ekipamentu foun hotu kedas ba vizita Sentru Saúde sira ho internamentu maternidade nian, re-abilita de’it buat ne’ebé iha tiha ona, maibé prinsipiu hakarak halo buat di’ak ba pesoal saude hodi sira bele konfortu no sira bele serbisu di’ak liu tan.
Iha fatin hanesan mediku jeral, Sentru KEmON-B, Manuel Moruk haktuir sira halo ona funsaun hitu hodi atende inan isin rua hamutuk 633 maibe barak mai komplikasaun
“Ami hala’o funsaun 7 ne’e mak hanesan Administrasaun Sitosina, Administrasaun anti-biotiku palasteral, halo partu Fevriku asistivu, ajuda inan sira ne’ebé mai ho tensaun aas, preklamasia ou reklamsia, iha ne’e ami atende inan isin-rua 633, total hosi inan isin-rua sira ne’ebé mai partu iha nee, inan barak mai ho komplikasaun, komplikasaun ne’e mak hanesan tensaun Aas, Anemia, bebé mai ho aprezentasaun kidun, , depois bebe moris mai tiha mos bebe ulun kabas lasai lian médika dehan distórsia kabas, metin hela iha inan nia dalan moris”. nia hatete
Nia akresenta, komplikasaun hanesan bebé sira ne’ebé emerjensia-tebes ne’e iha 25 tenki aplika manko hodi ba dada lalais sai ka aplika fakum atu hahoris lalais ho kidun uluk hamutuk 12 komplikasaun, iha mortalidade bebe foin moris ne’e iha 2, iha anti mortu fresku no nati mortu maseradu, ida mortu maseradu ne’e bebé mate ona iha inan nia kabun laran antes inan ne’e partu, maibé anti mortu fresku ne’e durante inan ne’e iha kondisaun atu partu nia laran ho ida ne’e maka bebe ne’e mate ne’e hamutuk 3
Agora bebe mate kabun laran antes inan senti atu partu ne’e hamutuk iha 15, , kauza sira ne’e mak hanesan ante-natal ne’e ladún adekuadu no ladun di’ak ba inan no bele mós infeksaun sira kauza ba bebé mate kabun laran depois hanesan infeksaun, HIV, Resifelis, Hepatiti B no mós buat sira seluk tan bele COVID mos, inan sira balun hetan infeksaun, balun anemia, balun tuberkuloze durante tinan ida ne’e ami transfere inan hamutuk 85, inan sira 85 ne’e non-komplikasaun, inan anemia presija transfersaun labele halo iha ne’e halo transferensia ba Dili , Inan ne’ebé ho tensaun aas depois halo estika an maka’as fo tiha ai-moruk tenke transfere para hetan salva lalais bebé ne’e
Mediku ne’e akresenta, ekipamentu no medikamentu sira-ne’e adekuadu no kompletu, “Ami hetan apoiu hosi UNFPA no ita-nia ministeriu saúde rasik mós apoiu sasán mai Bimoc senter, difikuldade liliu parteira ba pesoál saúde, parteira iha ne’e na’in 6 de’it troka malu deit servisu iha oras loron no kalan, durante tinan ida resin ona bee ne’e hola de’it, tamba bee ne’e semana ida mai dala ida de’it, entaun presija nesesidade bee ne’e iha maternidade ne’e maka’as tebes tenke hola bele 1.000 Litru, kuandu sosa dala ida ho kustu dollar 6 ba loron 3 nian, sira husu ona apoiu parte relevante sira hanesan Administrasaun Munisipiu Depois SAS to’o agora seidauk responde”. nia hakotu
Enkuantu, tuir dadus iha relatoriu tinan 2022, hatudu bebé barak mak mate hamutuk 18, husi 18 ne’e, 3 mate durante partu wainhira tur ahi dadaun maka mate, 15 mate iha kabu-laran molok tur ahi, sira bolu dehan maseradu ne’e dehan bebé nia isin sira ne’e estragu hotu ona ka dodok hotu ona mak foin sai mai
Repotagen: Antonio Altamirando