SAPNewsTL, Dili: Ministeriu Saude liu husi diresaun nasional kontrolu moras organiza serimonia ba lansamentu projetu pilotu ba teste an rasik ba moras HIV-SIDA atu ema hotu iha Timor-Leste bele kombate moras ne’e ho Protilaksia Pre-Expozisaun, ne’ebe nu’udar estratejia ba prevensaun HIV nian ida-ne ‘ebé utiliza medikamentu Antiretroviral (Tenofovir).
“Pilotu ba teste an rasik ba moras HIV SIDA ne’e Eventu nu’ udar forma estratéjika esensial ba ami tanba Ministeriu Saude hamutuk ho expozisaun ne’ebe mak estabelese husi The United Nation Population Fund (UNFPA) hamutuk ho Organizasaun Mundial da Saude (OMS) halo parseiru hodi implementa ne’ebe hala’o ona esforsu lubun boot atu alkansa no kombate moras HIV iha Timor-Leste”, Dehan Vise Ministru de Saude Bonifacio Mau Koli dos Reis Iha edifisiu Assosiasaun Komunidade Progresu -KP Palapasu , Tersa (24/01/2023).
Vise Ministru hatutan, dalabarak sentru saude ka hospital dalaruma ema barak, fatin ida ne’ebe agora iha ne’e bele asegura sira nia privasidade hodi halo ba teste rasik, sira ne’ebe mak bainhira deteita iha ne’e sira sei halo referensia ba halo iha hospital no sentru saude sira bele halo tratamentu, sira vizita ona fatin ne’e sira koloka ona pessoal nain rua (2), liu-liu mediku pesoal saude atu halo konselamentu, karik sira nian teste ne’e positivo hodi bele halo referensia ba sentru saude simu ai-moruk ante viral halo mos trata profiral ba sira ne’ebe mak teste negativo, presiza mos ema hotu-hotu kolabora se laos halo relasaun seksual mak moras ne’e kona, dalaruma nia ba hospital transmisaun ran no inzasaun ruma bele uza mos daun uzadu sira, ida ne’e mos bele halo iha transmisaun fasil ba iha moras ida ne’e
Nia afirma, iha konsiensia atu hakbesik mai iha sentru saude hodi bele halo teste, tanba agora numeru registu iha Timor-Leste 1776 husi numeru ne’e porsentu sanulu mak mate ona, ida ne’e sira ne’ebe mak tuir teste, sira ne’ebe la teste sira sei subar an hela, husi organizasaun mundial Saude (OMS), deklara ona katak Timor-Leste numeru prevelensia 0.09% ne’e kiik iha sudeste aziatiku kompara regiaun sira seluk liu maibe la taka dalan ba sira ne’ebe subar an hela ida ne’e bele fasilmente halo transmisaun presiza emvolvimentu ba entidade sira hotu liu-liu ba iha sosiedade sivil, igreja, estadu no ema hotu-hotu envolve para kombate moras ida ne’e no kombate moras HIV
Bonifacio akresenta, moras HlV ligadu barak liu hahalok pesoal no iha risku boot atu hada’et sekualmente, maibé moras ida-ne’e seidauk iha ai-moruk neebé bele kura definitivamente, populasaun grupu risku maka sira-ne’ebe ativu sekualmente, mane iha Seksu ho Mane. Transjéneru no traballador seksual sira, maibe la taka dalan ba ema hotu, atu mos bele iha risku tanba HIV bele hada’et mós liu husi dalan seluk hanesan doasaun ran, Injesaun no instrumentu kontaminadu, Inan ba oan instrumentu ba Tatoajen no Sex Toys sira,
Governante ne’e dehan, Protilaksia Pre-Expozisaun maka nu’udar estratejia ba prevensaun HIV nian ida-ne ‘ebé utiliza medikamentu Antiretroviral (Tenofovir) ne’ebé sei reduz posibilidade infesaun HIV to’o besik ba zero bainhira utiliza konsistente husi ema ne’ebé HIV negativu. estratejia ida ne’e la’os ho intensaun atu troka estratejia prevensaun seluk ne’ebé agora dadaun eziste maibe sai nu’ udar opsaun ba prevensaun ida no dadus husi Ministériu Saúde revela katak konsege hasa’e numeru teste HIV husi 50.023 iha tinan 2020 to’o 50.992.
Entretantu, Iha tinan 2022 númeru akonsellamentu no referensia aumenta. ne’e hatudu númeru aumenta tan. nune’e mós intensifikasaun ba sensibilizasaun nomós dezentralizasaun tratamentu ne’ebé hahú ona maski sei hasoru dezafiu balun, maske nune’e e sira sei hasoru problema kona-ba retensaun tratamentu ne’ebë foin atinji deit 6,4% tanba taxa lakon husi tratamentu nomós mate ne’ebé sei aas, tanba inan isin rua seidauk teste HIV liu-liu iha fatin sira ne’ebé dook husi fasilidade saúde sira nomós númeru ema voluntáriu halo teste ne ebé sei menus tanba menus konesimentu, estigma no diskriminasaun nomós fator seluk tan
Jornalista : Esmeralda da Silva