MS & UNFPA ! Sura Ho Feto, Investe Iha Feto & Aselera Prosesu

MS & UNFPA ! Sura Ho Feto, Investe Iha Feto & Aselera Prosesu

SAPNewsTL,DILI – Iha ambitu komemorasaun loron internasionál feto, Ministériu Saúde (MS), servisu hamutuk ho United Nations Population Fund (UNFPA), realiza semináriu ida ho nia tema “Investe iha Feto La Husik Ema Ida iha Kotuk”.

Ministra Saúde Elia dos Reis Amaral hateten, loron ualu 8 fulan marsu nu’udar loron espesial tebes ne’ebe determinadu ba feto hot-hotu iha mundu inklui feto Timor-Leste selebra loron mundial ne’e atu enkoraja feto no labarik feto sira atu partilha ideias no mentaliza feto maluk sira atu Investe iha feto no aselera iha prosesu.

“Ohin loron feto Timor-Leste hamutuk ho feto hot-hotu iha mundu tomak, liu-liu sira ne’ebe hela iha ita nia le’et ita nia inan sira, ita nia feton, oan feto sira, feto ho defisiensia, no sira ne’ebe ohin loron tur hamutuk ho ita bo’ot sira iha fatin ida ne’e, hodi selebra sira nia konkista, luta, rezilensia no determinasaun, iha prosesu transformasaun ba vida humana iha familia no sosiedade, atu bele konklui iha prosesu dezenvovilmentu nasional”. Dehan Ministra Saúde, Elia dos Reis Amaral iha nia diskursu iha Salaun City8 Manleuana, Sexta (08/03/2024)

Ministra Saúde afirma, loron ualu 8 fulan marsu sai hanesan momentu importante ida ba feto hot-hotu iha Timor-Leste atu bele partilha ideias, diskuti dezafiu sira, inklui norma sosial no pratika tradisionais sira, hodi formula rekomendasaun sira ne’ebé kontextual atu hadi’a setór saúde nia intervensaun ba presiza abordagem ne’ebé sentralizadu ba sobrevivente presizamente reflete pilar sistema saúde husi prestasaun servisu saúde, recursu humanus, sistema informasaun ekuipamentu médiku, finansiamentu, no boa governasaun atu responde ba Violênsia bazeia ba Jéneru

“Nu’udar Ministra Saúde, hamrik iha ita bo’ot sira nia oin, ho sentimentu humilde, gratidaun, no sentidu profundu responsabilidade iha selebrasaun Loron Internasional Feto, tamba ita selebra realizasaun pozitivu sira, loron ida ne’e mos fo hanoin mai ita katak, iha mundu tomak, liu-liu iha Timor-Leste, feto barak terus iha silensiu nia laran ho dezafiu sira ne’ebé sira hasoru hodi luta ba sira nia direitu bazika, luta hasoru diskriminasaun, desigualdade, no violênsia bazeia ba Jéneru”.

Governante ne’e akresenta, Timor-Leste nu’udar nasaun joven, maibé hasoru dezafiu Violênsia Bazeia ba Jéneru, ne’ebé konsidera nu’udar violasaun ba direitos humanos grave no krize saúde públika, Estatistika hatudu katak Violência bazeia ba Jéneru afeita maka’as liu feto no labarik feto sira iha Timor-Leste, feto ida husi feto na’in tolu ho idade 15 to’o 49 anos mak sofre Violênsia Fiziku no Violênsia seksual husi sira nia parseiru intimu iha sira nia moris tomak. Entaun situasaun ida ne’e grave liu tan iha munisipiu sira hanesan Oecusse ho 65 %, depois tuir tan Ermera, Manufahi, Liquiça, no Covalima, Nia dehan

Tenik Ministra Elia, Violênsia Bazeia ba Jéneru la’os limita de’it ba Violênsia fízika, maibe estende ba dinâmika ba poder, kontrola, normas kulturais no atitudes sociais, ne’ebe feto maluk sira iha area rurais, ema ho defisiensia, komunidade LGBTI hasoru tipu Violênsia oi-oin inklui Violênsia seksual, agresaun fízika, Violênsia psikolojiku, no Violênsia ekonomiku. Tanba ne’e Konsekuensia husi Violesia hirak ne’e todan teb-tebes, ne’ebé bele rezulta kanek todan, oho-an, moras hadaet liu husi relasaun seksual, isin-rua la planeadu, komplikasaun isin-rua, abortus, no bele kauza mate.

Enkuantu, Ministra Saúde Elia hato’o agradesimentu ba parseiru dezenvolvimentu UNFPA, parseiru dezenvolvimentu sira hotu ne’ebe apoiu Ministeiru Saúde hodi kombate kauza sira ne’ebe feto Timor-Leste enfrenta, tanba situasaun ida ne’e ejize setór saúde atu kria ambiente ne’ebé seguru, privadu no konfidensial hodi posibilita no fasilita profesional saúde formadu sira halo prestasaun servisus no kuidadus bazeia ba sobrevivente nia hakarak no nesesidade rasik.

Adjunta Reprezentante UNFPA Domingas Bernardo hateten, loron internasionál feto iha kontextu setór saúde nian, resposta ba violénsia bazeia ba jéneru, maka ekipa Ministériu Saúde no UNFPA deside tema ba semináriu loron ohin nian: “Sura ho nia, Investe iha Feto, La Husik Ema Ida Iha Kotuk, Aselera Progresu Setór Saúde Nia Resposta Ba Violénsia Bazeia Ba Jéneru iha Timor-Leste.

“Ami serbisu hamutuk no besik ho Ministériu Saúde no Institutu Nasionál Saúde públika Timor-Leste (INSPTL) hanesan ami nia parseirus prinsipal, liu husi fornese apoiu tékniku atu reforsa setór saúde nia kapasidade hodi asegura katak sobrevivente/vítima husi kazu violénsia bazeia ba jéneru simu kuidadu, apoiu no tratamentu médiku nesessariu no apoiu psikososial husi profisional saúde treinadu iha forma ida koordenada ho setór importante sira seluk hanesan setór polisial, justisa no serbisu sosial tuir padraun nasioinal no internásional ne’ebe ita iha”. Nia infroma

Enkuantu, Violénsia bazeia ba jéneru kontinua sai hanesan violasaun direitus umanus no problema saúde publíka ne’ebe komum iha ita nia rai doben Timor-Leste. Peskiza Saúde i Demografia Timor-Leste (2016) hatete 33% husi feto idade 15-49 iha Timor-Leste esperiensia ona violénsia fízika desde sira idade 15. Situasaun ida ne’e subliña urjensia no importansia de-intervensoins espesífikas husi setór saúde atu responde ba violénsia bazeia ba jéneru.

Jornalista : Ermelinda Soares

Share This

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )