Estudante UNPAZ Konsidera Lei Pensaun Vitalísia Hakdasak Desenvolvimentu & Haburas Injustisa

SAPNewsTL, Dili : Perspektiva Estudante Universidade da Paz(UNPAZ), Departementu Enjenaria Sivil Iha Banku Semester I, Francisco Lopo kona ba Lei Pensaun Vitalísia Iha Timor-Leste

Francisco Lopo Konsidera Lei Pensaun Vitalísia hakdasak Desenvolvimentu Nasionàl no Haburas Injustiça Sosial iha Sosiedade Timor-Leste ne’ebe habokur deit grupu kiik oan Ida ne’ebe hetan previléjiu wainhira sai Deputadu no Deputada

INTRODUSAUN
Ita hamutuk husi fuan ba fuan ita sai ida de’it no mesak ran ida de’it tanba ne’e,ha’u nia matak malirin ba ita hoto nu’udar Timor oan ka maubere oan .

Neste momentu ha’u la’os atu Kritika maibe,hakarak apela ba ita no fo perspetiva ba ita hoto bazeia ba topiku refere ne’ebe mensiona tiha ona iha leten katak ” lei pensaun vitalisia sei hakdasak desemvolvimentu iha TL ” , bele halakon ka lae ?

Ho ida ne’e, iha artigu simples ida ne’e sei lori ita atu deskobre loloos lei pensaun vitalisia nia lala’ok iha ita nia rai doben Timor-leste tanba ne’e ,lei pensaun vitalisia ne’e la’os povu mak halo no la’os kestaun povu maibe, ho kestaun ida ne’e sai hanesan injustisa boot, sei orsamentu ne’e osan privadu mak ukun ne’e nian,sira bele foti mos tanba ,osan ne’ebe sira foti ne’e husi OJE ne’ebe maka iha

Ita foti osan ne’ebe imprestimu , husi taxa estadu no seluk husi explorasaun mina no gas mak ita fa’an fila fali ba merkadu internasional depois sai fali OJE iha estadu TL ne’e nian no povu nian , peloho kontrario hirak hirak ne’ebene’ebe assesu ba ba hirak ne’ebe kaer poder politika privatizatiha orsamentu jeral estadu (OJE) sira assesu barak.depois de pensaun husi poder ne’e rasik , ita hare loloos katak ida ne’e komum sustenta ba publiku nian . Ho ida ne’e tempu agora atu desemvolvimentu ba nasaun no hadia povu nia moris di’ak iha nasaun ne’e rasik.

KAUZA LEI PENSAUN VITALISIA IHA TL

Hanesan ita hotu hatene katak bazeia ba katak : Lei pensaun vitalisia sei hakdasak iha desemvolvimentu no Haburas Injustiça iha TL, bele halakon ka lae ?

Tanba ne’e mai ita hotu hamutuk hodi kontra atu bele halakon Lei refere antes guvernu IX nian.Husu ba eis-titular sira hotu no lider hoto-hoto bele ka lae halakon lei refere? Tanba , sei lakoi halakon ida ne’e nia kauza sei aumenta ka haburas ba bebeik hodi hariku sira no kontinua hakdasak ba desemvolvimentu nasional no povu ai-leba nafatin hakdasak ba bebeik iha nasaun ne’e no sosiedade ne’e rasik.

Lei pensaun vitalisia sei hamate pPovu Timor-Leste tomak ninia iha esperansa boot atu moris di’ak , iha vida loron-loron nian iha ukun rasik an ida ne’e , tuir dalan ne’ebe saudozu, heroi sira mehi ba povu ida ne’e maibe, tinan barak ona mak povu hein esperansa boot oinsa atu hadia moris ,tuir dalan ne’ebe sira iha , liu-liu iha setor hoto-hoto ne’ebe sai hanesan (asset mati) ba agricultor sira, rai , natar no toos.

Lei pensaun vitalisia sei hamate pPovu Timor-leste ninia hakarak ne’ebe moris ho saudavel no moris ho edukasaun étika moral parte hoto-hoto tanba,ita nia rain iha rikeza oin-oin hanesan ; mina ho gas ne’ebe ho potensial boot teb-tebes atu desemvolve povu nia moris iha setor hotu-hotu.

Ho potensia riku-soin ne’ebe maka rai Timor-Leste iha povu presija lideransa politika ida ne’ebe ho laran luak hakarak hanorin povu atu la’o tuir saida mak politika hanesan
; politika kona-ba ekonomia nian, politika saude nian , politika edukasaun no setor sira seluk nian liu-liu kona-ba politika agrikula oinsa atu desenvolve ekonomia povu nian ne’ebe povu hetan benefisio direitamente husi area ida ne’e. Sa tan agora dadauk ita hoto rona ka assiste katak eis-titular sira atu lelaun karreta estadu nian

Lei pensaun vitalisia ne’e hanesan : Eis padre MARTINHO GUSMÃO salienta katak; Lei pensaun vitalisia ne’e hanesan castelo rocaforte ( benteng pertahan ) ida atu nune’e eis-titular sira ne’ebe tama iha laran bele moris hakmatek . Maske konstituisaun RDTL nian la fo dalan no la fatin ba < cargo vitalicia > (jabatan seumur hidup ) , maibe parlamentu nasional taka matan de’it atu halo “ pensão vitalicia ” (santunan seumur hidup)

Povu Timor-Leste tomak hakarak husu ba guvernu foun ba sese de’it mak atu ukun karik , povu Timor-leste ninia hakarak atu husu ba lider politika sira bele apagal 100% LEI PENSAUN VITALISIA IHA TIMOR-LESTE.

SIRA PROMESA KATAK SEI HALAKON LEI PENSAUN VITALISIA IHA TL

Kada periodu ita hotu assiste ka rona direitamente husi lider politika hotu-hotu sira nia komprisiu bainhira hala’o kampaña ka halo konsolidasaun eh dor to dor iha fatin hotu-hotu sira sempre hateten katak ; Bainhira imi fo vitoria mai ami , hodi ukun ita sei suprimir : LEI PENSAUN VITALISIA IHA ITA NIA NASAUN , Maibe, realidade sira rasik mak bosok hodi manán povu nia votus .Ho ida ne’e ita bele salienta katak ; sira ninia komprisiu hodi hamaus povu, istima povu hodi kasa votus atu habokur sira nia-an no familia hotu i povu ai-leba kontinua halerik,hakdasak tinan ba tinan.

Nu’udar ema Polítiku, Deputadus/as ka titulares sira dala-barak halo “komprimisiu” ne’ebe mesak furak de’it ba povu iha tempu demokrasia nia laran to’o iha parlamentu nasional ita sempre rona sira hakilar hodi defende povu nia direitu to’o fim sira rasik defende sira nia-an . Iha situasaun ida ne’e , ha’u fiar tebes katak lider politiku sira hotu hamrik iha posisaun ne’ebe maka defisil uitoan . Kabas-mean husi situasaun ida ne’e maka pensaun vitalisia ne’e nu’udar direitu ida , tanba ho pensamentu humana atu bele garantia sustentabilidade financeira iha futuru .

KONKLUSAUN

Pensaun mensal vitalisia ba Na’i Deputadus/as sira ka eis-titulares sira nu’udar direitu previlegiu ida . Mai ha’u ,tanba sira nu’udar titulares politika ,ne’ebe maka sempre ko’alia no foti desizaun kona-ba “ destinu” povu nasaun ne’e nian , merese duni atu hetan netik pensaun ruma husi estadu . Maibe , direitu previlegiu hirak ne’e , presija tebes atu hare mos ba iha kondisaun real moris povu ohin loron nian . Na’i deputadus/as sira presija iha konsiensia kona-ba direitu pensaun ida oinsa maka sira no familia de’it mak bele simu?.

SUJESTAUN

Ami husi povu Nasaun RDTL nian , ami husu ho humildade nu’udar umanu ida , ba Na’i Lider politika sira hotu katak favor ida bele apaga tiha lei refere ne’ebe ita kestiona ona hodi hadia netik ami povu ai-leba ninia moris lai , tanba ami hakarak moris ho di’ak ,ami hakarak moris hetan nasaun ne’e nia rikusoin. Ami hakarak hare lider politika sira nia unidade ida ne’e mak ami povu presija.

Jornalista : Marcela Lemos