OJE 2023 Ignora Setor Produtivu, La’o Hamutuk : Guvernu Laiha Konsisténsia

Imajen Komunikadu Imprensa NGO La’o Hamutuk iha Beboba, 19/10/2022. Foto : Ermelinda Soares

SAPNewsTL, Dili : Relasiona ho Projeitu Orsamentu Tinan Fiskál 2023 ne’ebé Oitavu Guvernu preve ho montante $ 3.16 Billiaun, liu husi komunikadu imprensa Organizasaun Non Govermentál (ONG)  Kordenadór La’o Hamutuk (LH) Celestihno Gusmão Pereira  Konsidera Proposta Orsamentu Estadu (OJE) ba Tinan 2023 Ignora Realidade Situasaun Finansas.

“Dia 18 de Outubru 2022, ONG La’o Hamutuk hato’o submisaun ida ba Deputadu no Deputada sira iha Parlamentu Nasional (PN) kona-ba proposta Lei Orsamentu Jerál Estadu (OJE) ba tinan 2023, submisaun ne’e, La’o Hamutuk hakarak atu kontribui ba avaliasaun no diskusaun kona-ba OJE 2023 hodi bele realiza orsamentu ne’ebé sustentavél no haktuir nesesidade povu nian”.Tenik Kordenadór La’o Hamutuk (LH) Celestihno Gusmão Pereira iha Knaar fatin, Bebora, Dili, 19/10/2022

La’o hamutuk fundamenta, Debate Parlamentár durante períodu orsamentál kada tinan, tenke sai hanesan oportunidade polítika atu Membru PN, Governu no Públiku uza ba avalia, diskute no dezeña planeamentu ne’ebé estratejiku no nesesáriu hodi hatan ba problema sira ne’ebé Povu no Nasaun enfrenta tinan barak.

La’o Hamutuk mós observa katak projesaun jerál ne’ebé Governu konsege fornese Ia iha konsisténsia, no sujere atu fornese ba PN no públiku projesaun loloos kona-ba despeza globál no kustu ba kada programa ba tinan haat ba oin, atu ajuda kada Deputadu no Deputada sira foti desizaun matenek.

Entretantu, Iha submisaun ba Parlamentu Nasionál (PN), La’o Hamutuk nota katak agora dau-daun Timor-Leste (TL) depende de’it ona ba investimentu Fundu Petrolíferu iha merkadu finanseiru internasionál

“Timor Leste depende ba fundu petrolíferu, Ita kuaze sofre ka lakon ona billiaun rua resin iha tinan ne’e, Infelizmente, livru OJE falta atu deskreve ho loos risku sira, no senáriu sira kona-ba Fundu Petrolíferu kontinua asume retornu 4.14 ba futuru no falta atu konsidera posibilidade ba retornu investimentu negativu ka ki’ik ba futuru”. Dehan nia

Nia akresenta, maske Fundu Petrolíferu finansia programa no atividade estadu durante ne’e, maibé infelizmente Ia konsege kaer oportunidade atu hari’i sistema ekonómiku ida ne’ebé produtivu, sustentavél no diversifikadu, Governu kontinua mehi katak reseita indústria mina no gás sei ajuda nasaun ne’e nia ekonomia ba tempu naruk hodi ignora dezenvolve setor produtivu no sustentavél.

La’o hamutuk husu ba Parlamentu Nasionál atu rekunhese katak fundu petróleu la resolve problema hotu iha Timor Leste

“La’o Hamutuk nia submisaun husu Deputadu no Deputada sira atu rekoñese katak setor petróleu ho hanoin katak setor ida ne’e sei Ia resolve problema sira ne’ebé ita hasoru hela no sei falta atu lori benefisiu ba povu”. Nia hatete

Enkuantu, La’o Hamutuk mos kestiona kapasidade Governu atu realiza program 275 ho kualidade, konsidera nivel ezekusaun iha pasadu no mós realidade katak tinan oin Membru Governu barak no mós sira nia staff sei ba halo Kampaña politika. Di’ak liu fo prioridade ba programa ne’ebé realistiku tuir kbiit no rekursu umanu ne’ebé iha atu garante duni ezekusaun no kualidade.

Atu realiza orsamentu ne’ebé efikas, La’o Hamutuk sujere ba PN atu hametin fali prosesu avaliasaun programa atu asegura iha duni benefisiu ba povu, no reve fali alokasaun Orsamentu balun ne’ebé seidauk iha evidensia kona-ba benefisiu.

“Ami nota katak alokasaun ba setor sira ne’ebé liga diretamente ba dezenvolvimentu rekursu umanu (Edukasaun, Saúde, Bee moos no Agrikultura) hetan de’it 16% husi OJE tomak. Nune’e ami enkoraja Deputadu no Deputada sira atu diskute ho kle’an ho Governu durante debate Orsamentu Jerál Estadu (OJE) hodi lori benefisu ba povu”. Nia husu

tuir portal transparensia Timor Leste nian iha tinan ida ne’e hatudu katak, OJE 2022 ne’e ho montante  billiaun $3.223.455.231,45, portantu, iha ninia ezekusaun foin atinje Billiaun $1.182.098.605,11 ho 40.8%, enkuantu, saldu atual agora sei iha Biliaun $ 1.677.607.294,85, signifika OJE 2022 ho 59,2% seidauk ezekuta

Enkuantu, Segundu Banco Central de Timor Leste (BNCTL) iha relatóriu trimestral Osamentu iha fim fulan junhu liu ba hatudu katak Osamentu Povu Timor nian husi petróleu hela $17,51 mil milhões dolares iha ne’ebe tun husi $ 19 ital Mil Milhões dolares

Jornalista : Ermelinda Soares

Editor       :  Sergio Delekuar

 

Share This

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )