PDHJ Husu Baze Legal, F-FDTL Involve Prosesu Eviksaun

Imajem : SEATOU halo eviksaun iha area aitarak-laran Aldeia Anin Fuik suku Kampung Alor, Postu Administrativu Dom Aleixo, 17/04/2024

SAPNewsTL, Dili: Provedor de Direitos Humanos e Justiça (PDHJ), Virgílio da Silva Guterres “Lamukan” hateten PDHJ sei halo komunikasaun ho komandu jeral F-FDTL hodi husu baze legal ruma ne’ebe bele envolve militar iha despaixu administrativa.

‘Provedór mos sei halo komunikasaun ho komando jerál F-FDTL, atu husu baze legal ruma envolmentu militár ninian iha prosesu despeixu administrativu, sei haree parte legal atu husu sei iha dekretu ruma husi Prezidente da Repúblika hanesan komandante supremu das Falintil atu fó autorizasaun ba militár atu tun halo despeiza administrativu hasoru populasaun.” Tenik PDHJ Virgilio Guterres Lamukan liu husi komunikadu imprensa iha Sala Biblioteca PDHJ, Caicoli, Dili,19/04/2024. SAPNewsTL asesu liu husi Pajina Facebook PDHJ

PDHJ saran lia hirak ne’e ba jornalista sira ligadu eviksaun ne’ebe Sekretaria Estadu Asuntu Toponomia Organizasaun Urbanu (SEATOU) ho ekipa F-FDTL halo hasoru komunidade aitarak-laran hamutuk uma kain 21 inklui komunidade sira seluk.

“Atu fo hatene ba autoridade sira, xefe suku parte Aitarak-Laran iha ne’e, Prezidente autoridade munisipiu Dili, Ministeiru relavante, Administradór Postu atu iha tempu badak hamutuk ko’alia garante apoiamentu ne’ebé dignu ba komunidade sira iha Aitarak-Laran hamutuk familia ruanlu resin ida (21), tanba agora sira laiha fatin atu hela, informasaun hatete katak iha konkordansia komunidade ho governu, maibe atu hatete katak osan ne’ebé simu ne’e la nakfila derepenti ba tenda, uma hodi ema hela presiza tempu naruk”.

PDHJ Virgílio da Silva lamenta ho aprosimasaun ne’ebé governu halo liuhusi Sekretáriu Estadu Toponomia nian hasoru komunidade tanba ses husi prinsipiu direitu umanus.

“Provedór lamenta ho aprosimasaun ne’ebé governu halo liuhusi Sekretáriu Estadu Toponomia nian hasoru komunidade tanba ses husi prinsipiu direitu umanus nini’an”.

Virgilio Lamukan informa tuir informasaun ne’ebe PDHJ rona katak aitarak- laran la tama iha espasu públiku, tan ne’e PDHJ fo hatene ba parte legal hodi haree kestaun ne’e.

“Horseik (18/04/2024), estudante no joven balun mai to’o iha ne’e hato’o lamentasaun ida ne’e mai provedór, liu-liu atu halo intervensaun oinsa atu akui familía 21 ne’ebé lakon sira nia fatin iha ne’eba. Ami sei buka hatene se aplikasaun lei ne’e, lei ida ne’ebe, husi maluk legal sira lei ida 2003 numeru 33 altera iha 2008 ne’e kona-ba espasu fatin nian, agora aitarak-laran la’os la tama iha espasu públiku, mais ida ne’e informasaun ne’ebé provedór rona, fo hatene ona ba parte legal atu haree ida ne’e”. Nia informa

PDHJ apela ba Ministeriu Administrasaun Estatal ne’ebé tutela ba sekretária estadu Toponomia ni’an atu respeita povu nia direitus hunanus, trata sira ho dignu, labele halo para ema dehan deklarasaun ida estadu Direitu Demokrátiku hanesan kurtina de’it

“Respeita povu nia direitus, trata sira ho dignu, labele halo para ema dehan deklarasaun ida estadu Direitu Demokrátiku hanesan kurtina de’it atu taka ita nia hahalok otoritariu, Provedor sei halo komunikasaun no deskute ho autoridade lokal no ministeiru relevante sira atu karik laiha fatin ba komunidade sira ne’e, opsaun att liu maka provedór akui sira to’o loron ne’ebé sira hetan fatin ou kompensasaun ruma husi governu nian”.

Tanba ho laran moras haree bainhira ukun na’in sira trata lori material pezadu sira ba sobu komunidade sira nia uma. Lei ne’e moris kedas iha 2008 agora mai altera, durante ne’e estadu ba ne’ebe, kuandu estadu husik halo abandona no husik kleur.

“Estadu dehan ninia estadu tenke tau matan iha ne’eba para bandu tau plaka ne’e estadu ninian, labele fa’an sasan, halo kios no uma iha ne’eba para ema labele ba, maibe ema kuandu ba fa’an sasan iha tasi ibun to’o halo uma, kios no sai ona fatin independensia ba familia, populasaun estadu tun atu hasai”.

Ne’eduni, hanesan Primeiru Ministru Maun Xanana hateten iha tinan barak liu ba molok atu sobu halo uluk fatin ba sira, agora maun Xanana mak Primeiru Ministru konsistente afirma ida ne’e halo uluk fatin dignu mak lori sira ba, PDHJ la kestiona sira sala, labele fo sala povu moris arbiru iha fatin sira ne’e, ita mos tenke rekoñese durante tinan barak governante sira mos ukun arbiru tenke rekoñese hotu.

“Labele to’o eleisaun ita hahi povu ne’e to’o ukun tiha fo sala ba povu no populasaun, ida ne’e la’os atu hatete ita kontra kualkér planu governu ni’an atu halo ordenamentu ba kapital dili, mais labele haluha katak kapitál nia dignidade ne’e depende ba nia sidadaun sira nia dignidade, se ita trata ita nia sidadaun sira hanesan dadaun governu trata ne’e hotel nakonu buat hotu nakonu la vale buat ida, tanba sentru no sujeitu ba dezenvolvimentu ne’e tenke respeitu direitus humanus, ema mak tenke sai sentru,”hateten Provedor.

Iha fatin hanesan, Porta-Voz, Sr. Adão do Carmo de Jesus, mós haktuir katak, komunidade afetadu eviksaun ba Estrada Ministeiru Finansas ba Palacio Prezidensial Aitarak-Laran, suku Kampu Alor, Posto Administrativu dom Aleixu, Munisípiu Dili. Pronto atu koopera hodi hadia dezenvolvimentu sidade dili nian maibe, presija trata sira ho dignu.

“Komunidade prontu atu koopera hodi hadia sidade Dili, maibe trata sira ho dignu tanba tuir deklarasaun husi Porta-Voz katak, komunidade afetadu sira iha Aitarak-Laran seidauk hetan indeminizasaun husi estadu no foin maka haruka sira ba loke hela konta bankaria maibe, bainhira komunidade sira forma hela iha banku hodi loke konta bankaria sira nia uma hetan sobu ona husi ekipa Sekretáriu Estadu Toponomia ne’ebé maka akompanha husi Falintil-FDTL nomos Polisia Nasional Timor-Leste”. Nia salienta

Antes ne’e iha loron 17 fulan Abril, ekipa konjunta ne’ebe lideradu husi SEATOU halo eviksaun ba uma komunidade iha area aitarak-laran Aldeia Anin Fuik suku Kampung Alor, Postu Administrativu Dom Aleixo tanba fatin refere konsidera espasu públiku.

Ekipa SEATOU sobu ona uma komunidade iha area Bidau tanba komunidade sira okupa fatin públiku hodi faan sira nia produtu lokal inklui produtu sira seluk ne’ebe povu kiik sira faan hodi hadia sira nia ekonomia familiar.

SEATOU mos sobu ona baraka 93 iha merkadu komoru antigu ne’ebe pertense ba postu administrativu Dom Aleixo, Munisipiu Dili.

PDHJ husu ba autoridade sira, xefe suku parte Aitarak-Laran iha ne’e, Prezidente autoridade municipiu Dili, Ministeiru relavante, Administradór Postu atu iha tempu badak hamutuk ko’alia garante apoiamentu ne’ebé dignu ba komunidade sira iha Aitarak-Laran familia ruanlu resin ida (21), tanba agora sira laiha fatin atu hela.

Jornalista : Conzita Mota

Share This

COMMENTS

Wordpress (0)
Disqus ( )